Çemhal Muharebesi
Çemhal Muharebesi, 14 Temmuz 1630'da Osmanlı Devleti ile Safevi kuvvetleri arasında Çemhal (Hersin Ovası) civarında (Kirmanşah'a yakın ve Hemedan'ın 75 kilometre güneybatısında) yapılan ve Osmanlıların zaferiyle biten meydan savaşı, 1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı'nda bir evre.
| Çemhal Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1623-1639 Osmanlı-Safevî Savaşı | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Osmanlı Devleti |
 Safevî Devleti | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Rumeli Beylerbeyi Deli Yusuf Paşa |
Luristan Beyi Hüseyin Han Lurî Rüstem Bey Baba Han (Esir) | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 10-11.000 | 15.000 (11.000 atlı, 4.000 piyade) | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Hafif | Ağır (binlerce) | ||||||||
Muharebe öncesi
Sadrazam Hüsrev Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Osmanlı Devleti 1623'ten beri Safevilerin elindeki Bağdat'ı geri almak için 1630 yılında ikinci kez sefere çıktı. Bir yıl önce 1587 yılından beri Safevî tahtında bulunan Şah Abbas ölmüş (19 Ocak 1629), yerine Şah Safi (1629-1642) çıkmıştı.
Hüsrev Paşa Osmanlı ordusunun başında 10 Temmuz 1629'da Üsküdar'dan harekete geçtikten sonra 20 Aralık 1629'da Musul'a ulaştı. Kışın olumsuz koşullarının Bağdat'a giden yolları tamamen balçık haline getirmiş olması dikkate alınarak Bağdat yerine doğuya ilerlenmesine karar verildi.
Osmanlı ordusu Şehrizor'dan sonra ulaştığı harabe halindeki Gülanber Kalesi'ni yeniden inşa etti ve İranlıların elindeki Mihriban Kalesi'ne yöneldi. Halep Beylerbeyi Nogay Paşa'nın komutasındaki Osmanlı birliği, anılan kaleyi kuşatmadan kurtarmak isteyen Safevi Orduları Başkomutanı (Sipahsalar) Zeynel Han Şamlu'nun komutasındaki 40 ilâ 50.000 kişilik İran ordusunu 4 Mayıs 1630'daki Mihriban Muharebesi'nde ağır bir yenilgiye uğrattı. Yenilgiden dolayı suçlu bulunan Zeynel Han İran Şahı Safi tarafından idam edilirken ileri harekatını sürdüren Osmanlı ordusu da 11 Mayıs'ta teslim olan Mihriban Kalesi'ne, 9 Haziran'da önceden İranlılarca tahliye edilmiş Hemedan'a, 18 Haziran'da da Dergüzin'e girdi.
Ancak Hüsrev Paşa, gerek Osmanlı ordusunun ikmal merkezinden çok uzaklaşmış olmasından dolayı gerek bölgenin İranlılarca yakılıp yıkılmış bir halde bırakılmış olması neticesinde Osmanlı ordusunun lojistiğini güçleştirmesi nedeniyle, ileri harekatı durdurdu ve seferin asıl amacı olan Bağdat'ı geri almak üzere yeniden batıya yöneldi.
Muharebe
Hüsrev Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Elvend Dağı eteklerini takiben Esedabad-Geçova-Bisütun-Şahabad-Mahideşt istikametinde ilerlerken Baba Han ile Luristan hâkimi Hüseyin Hân Lûri'nin 8.000 süvari ve 4.000 Mâzenderân tüfekçisinden oluşan ordusunun Osmanlı ordusunun yolunu kesmek üzere Dertenek ve Çemhal sahralarında çadır kurdukları öğrenildi.
Tehlikeyi bertaraf etmek isteyen Hüsrev Paşa Rumeli Beylerbeyi Deli Yusuf Paşa'nin komutasında Anadolu, Adana ve Şam Beylerbeylerinin 5.000 askerden oluşan birliklerini Safevî birliğine taarruz etmek üzere ayırdı (Tarihçi Naima ise Osmanlı birliğinin Hüseyin Hân Lûri'nin birliği tarafından pusuya düşürüldüğünü yazar).
Çemhal Sahrasındaki (İran kaynaklarında Mahideşt olarak geçmektedir) muharebede Divan Beyi Rüstem Bey'in 3.000 kişilik bir kuvvetle Hüseyin Han'a katılması Osmanlı kuvvetlerini zor duruma soktu. Bunun üzerine Hüsrev Paşa da Karaman Beylerbeyi'ni 5-6 bin askerlik bir kuvvetle takviye olarak gönderdi.
Takviye kuvvetin taarruzuyla İran birliği sarsıldı. Safevîler binlerce ölü verirken [1] komutanları Hüseyin Han Lurî güç kurtulduysa da Baba Han esir düştü.
Muharebe sonrası
Luristan hâkimi Hüseyin Hân Lûri'nin komutasındaki birliklerin hezimete uğrayarak dağılması neticesinde, Bağdat'ı kuşatmak üzere yeniden yürüyüşe geçen Osmanlı ordusunun gerisini tehdit eden herhangi bir İran kuvveti kalmadı.
Osmanlı ordusu 24 Ağustos'ta Kasr-ı Şirin'e, 6 Eylül'de ise Bağdat'ın banliyösü Azamiye'ye vardı. 26 Eylül'de Musul'dan getirilen 20 adet kuşatma topu orduya teslim edildi ve 5 Ekim'de 39 gün sürecek Bağdat Kuşatması başladı.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- "Sultan Genç Osman ve Sultan IV. Murad", Yılmaz Öztuna, Ötüken Neşriyat (2017)
Dış bağlantılar
- Joseph von Hammer, "Büyük Osmanlı Tarihi", c.8, s. 11115 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Özer Küpeli, "Osmanlı-Safevî Münasebetleri (1612-1639), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir (2009), s. 122-12318 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- "Iran at War: 1500-1988", Kaveh Farrokh, Osprey Pubishing (2011)
- "The Ottoman Empire: A Historical Encyclopedia", Mehrdad Kia, ABC-CLIO (2017), s. 129
- "The Cambridge History of Iran", Peter Jackson & Lawrence Lockhart, 6. cilt, Cambridge University Press (1986), s. 284