İsviçre sistemi turnuvalarında eşitlik bozma
Eşitlik bozma sistemleri bir satranç turnuvasında son turun ardından puanı eşit olan oyuncuların nihai sıralamasının belirlenmesi amacıyla kullanılan sistemlere verilen genel addır. Bir eşitlik bozma sisteminin oyuncular arasındaki eşitliği sona erdirememesi durumunda başka bir eşitlik bozma sistemi kullanılır ve bu yöntem, oyuncular arasındaki eşitlik bozuluncaya dek sürer. Kullanılan yöntemlerin çoğu o ana dek oynanmış oyunlara ait çözümlemeler içerirken kimi eşitlik bozma yöntemleri oyuncuların bir kez daha karşı karşıya gelmelerini gerektirebilir. Oyuncuların turnuva boyunca oynadığı oyunlardaki başarımı (bir oyuncunun belli bir puana ne güçlükle ulaştığı) o oyuncunun nihai sıralamasını doğrudan etkiler.
Harry Golombek birçok eşitlik bozma sisteminin gedikler içerdiğini iddia etmiş ve zamanın yeterli olduğu durumlarda bir ek tur düzenlenmesinin nihai sıralamayı daha adil bir biçimde saptayacağını ortaya koymuştur. Golombek, zamanın yeterli olmadığı durumlarda Sonneborn-Berger yönteminin uygulanmasını ve bu yöntemden bir sonuç alınamaması durumunda galibiyet sayısına bakılmasını önermiştir. Golombek'in İsviçre sistemi turnuvaları için önerdiği yöntemler Buchholz sistemi ve birikimli sistemdir.
Ortanca sistemi
Kenneth Harkness tarafından bulunan ortanca sistemi Harkness Sistemi olarak da adlandırılmaktadır. Sistem, her oyuncunun karşılaştığı rakiplerin puanlarının toplamını hesaplar. En yüksek ve en düşük puanlar bu hesaplamaya katılmazlar. Turnuvanın dokuz ya da daha fazla turdan oluşması durumunda en iyi ve en kötü iki puan hesaba katılmaz. Rakibin oynamadığı oyunlar yarım puan, oyuncunun oynamadığı oyunlar sıfır puan değerindedir. Bu sistem, Buchholz sistemi olarak da anılmaktadır.
Değiştirilmiş ortanca sistemi
Değiştirilmiş ortanca sisteminin özgün sürümünden ayrıldığı noktalar şunlardır:
- Galibiyet oranı %50 olan oyuncular olağan ortanca sistemine göre değerlendirilirler
- Galibiyet oranı %50'nin üzerinde olan oyuncuların karşılaştıkları en düşük puanlı rakipleri hesaba katılmaz
- Galibiyet oranı %50'nin altında olan oyuncuların karşılaştıkları en yüksek puanlı rakipleri hesaba katılmaz.
Solkoff sistemi
Bu sistem, ortanca sistemiyle bir fark dışında tümüyle örtüşür: Bir oyuncunun tüm rakipleri hesaplamaya katılır. Benzerlerinin aksine, bu sistem Ephraim Solkoff tarafından bulunmamıştır. Solkoff tarafından 1950 yılında Birleşik Devletler'e taşınan sistemin daha önceleri İngiltere'de uygulandığı söylenmektedir.
Birikimli sistem
Bu sistem, bir oyuncunun her tur sonunda elde ettiği puan toplamını göz önüne almaktadır. Örneğin, sırasıyla galibiyet, mağlubiyet, galibiyet, beraberlik ve mağlubiyet alan bir oyuncunun her tur sonundaki puanı şu şekildedir: 1, 1, 2, 2½, 2½. Bu sayıların toplamı 9'a eşittir. Bu sistem, önceki turlarda kazanılan karşılaşmalara son turlarda kazanılan karşılaşmalara göre daha fazla önem atfetmektedir. Bu durum şöyle açıklanabilir. Turnuvaya iyi başlamış bir oyuncu sonraki turlarda güçlü rakiplerle karşılaşmış olabilir. Turnuvaya kötü bir giriş yapan başka bir oyuncu ise sonraki turlarda görece güçsüz rakiplerle karşılaşmış olabilir. Bu durumda birinci oyuncuya üstünlük sağlanması gerekir.
Rakibin birikimli puanı
Bu sistemde oyuncunun rakiplerinin puanlarının birikimli toplamına bakılır.
Eşit oyuncular arasındaki karşılaşmalar
Aralarında eşitlik bulunan iki oyuncu birbiriyle karşılaşmış ise eşitlik, bu karşılaşmayı kazanan oyuncu lehine bozulur.
Siyah taşlarla oynama sayısı
Eşitlik, siyah taşlarla daha fazla oynamış olan oyuncu lehine bozulur.
Kashdan sistemi
Isaac Kashdan tarafından kurgulanan bu sistem, galibiyete dört puan, beraberliğe iki puan, mağlubiyete bir puan ve oynanmamış her oyuna sıfır puan değer biçer. İki oyuncunun da çıkmadığı turun olmaması durumunda eşitlik, daha az beraberlik alan oyuncu lehine bozulur (bu, bir galibiyet ve bir mağlubiyetin iki beraberliğe üstünlük sağladığı anlamını taşır).
Sonneborn-Berger sistemi (Neustadtl puanı)
Sonneborn-Berger sistemi bir oyuncunun yendiği tüm rakiplerinin puanlarının toplamı ile berabere kaldığı rakiplerinin puanlarının yarısının toplamını temel alır. William Sonneborn ve Johann Berger'e atfedilen bu sistem Oscar Gelbfuhs tarafından bulunmuştur. Çift yönlü lig turnuvalarının ana eşitlik bozma yöntemi olan Sonneborn-Berger, İsv,çre sistemi turnuvalarında da kullanılmaktadır. Bu sistem, Neustadtl puanı olarak da anılır.
Sonneborn-Berger sisteminin tarihi
Sonneborn ve Berger'in adıyla anılan bu sistem aslında bu kişiler tarafından bulunmamış ve eşitlik bozma amacı için tasarlanmamıştır. Sistem, Oscar Gelbfuhs tarafından 1873 yılında ilk kez kullanılmış ve çift yönlü lig turnuvalarında elde edilen ağırlıklı puanların hesaplanmasını kolaylaştırmıştır. Hesaplanan ağırlıklı puanlar nihai sıralamayı belirleyici niteliktedir. Sonneborn 1886 tarihli bir makalesinde bu sistemi eleştirmiş ve ağırlıklı puanın o oyuncunun puanının karesi ile desteklenmesinin daha verimli bir sıralamayı olanaklı kılacağını öne sürmüştür. Berger, 1887 ve 1888 yıllarında Gelbfuhs sistemini ve Sonneborn'un önerisini incelemiş ve sistem Sonneborn-Berger sistemi olarak adlandırılmaya başlanmıştır.
Sistemin eşit puanlı oyuncular arasında uygulanabilmesi için Sonneborn'un önerisinin devre dışı bırakılmasına karar verilmiştir. Ne var ki sistem, Sonneborn-Berger adını günümüzde de korumaktadır.
Rakibin başarımı
Bu yöntem, oyuncunun karşılaştığı rakiplerin ortalama reytinglerini temel alır. Bir oyuncunun "başarım reytingi" oyuncunun o turnuvaya reytingsiz çıkması durumunda elde edeceği reytinge verilen addır.
Rakibin ortalama reytingi
Rakibin ortalama reytingine verilen addır.
Mağlubiyet Zamanı
Aralarında eşitlik bulunan oyunculardan ilk mağlubiyetini en geç alanı avantaj kazanır. A oyuncusu ilk mağlubiyetini dördüncü turda, B oyuncusu ilk mağlubiyetini ikinci turda alımışsa eşitlik, A oyuncusu lehine bozulur.
Geç kalma
Oyun alanına ilk tur eşlendirmesi tamamlandıktan sonra ulaşan oyuncu dezavantajlı duruma düşer.
Hızlı ek tur
Eşitlik, hızlı zaman temposuna göre oynanan karşılaşmalar sonucunda bozulur.
Tekli hızlı oyun
FIDE kuralları, hızlı oynanan bir karşılaşmanın eşitlik bozma görevi üstlenmesini öngörür. Siyahın hamle süresi beş dakika, beyazın hamle süresi altı dakikadır. Ne var ki beyaz, karşılaşmayı kazanmak zorundadır (beraberlik, siyahı üstün kılar). Kurayı kazanan oyuncu hangi renk taşlarla oynayacağını seçme hakkına sahip olur.
Para atışı
Diğer tüm yöntemlerin eşitliği bozmaya yetmediği durumlarda para atışı yapılır.
USCF tarafından önerilen yöntemler
Birleşik Devletler Satranç Federasyonu (USCF) aşağıdaki dört yöntemin öncelikli olarak uygulanmasını salık vermektedir:
- Değiştirilmiş ortanca yöntemi
- Solkoff yöntemi
- Birikimli yöntem
- Rakibin birikimli puanı.
USCF, eşitlik bozmada kullanılacak yöntemlerin aşağıdaki örnekteki gibi açık bir biçimde sıralanmasını önermektedir.
- Değiştirilmiş ortanca sistemi
- Solkoff sistemi
- Birikimli sistem
- Oyuncular arasındaki karşılaşmalar
- Siyah taşlarla oynama sayısı
- Kashdan sistemi
- Sonneborn-Berger sistemi
- Para atışı.
Kaynakça
- Golombek, Harry (1977), Golombek'in Satranç Ansiklopedisi, Crown, ISBN 0-517-53146-1
- Harkness, Kenneth (1967), Resmi Satranç El Kitabı, McKay
- Hooper, David; Whyld, Kenneth (1992), Oxford Satranç Arkadaşı, Oxford University Press, ISBN 0-19-280049-3
- Just, Tim; Burg, Daniel B. (2003), ABD Satranç Federasyonu Resmi Satranç Kuralları, McKay, ISBN 0-8129-3559-4