Anatomide hareket terimleri

İnsan vücudunun belirli bölümlerindeki (bazı organlar, eklemler, uzuvlar gibi) hareketler; bir takım anatomik terimlerle ifade edilir. Hareketle ilgili bu anatomik terimlerde genellikle anatomik duruşa göre belirlenmiş bir referans noktası kullanılır. Bu referans noktası vücudun orta hattı (median düzlem[1]), uzvun orta hattı ya da hareketin yapıldığı eklemin kendisi gibi yerler olabilir. Aynı zamanda referans noktası kullanılarak belirlenmiş bu hareketler, vücudun bazı bölümlerinde (örneğin elde ve ayakta) farklı isimler alabilir.

İnsan vücudundaki hareket, belirli bir düzlemde, bir eksenin etrafında yapılabilirken; belirli bir eksenin bulunmaması da söz konusu olabilir. Ekseni belirli harekette ise üç temel eksen bulunur. Bunlar fleksiyon ve ekstansiyonun yapıldığı enine (transvers, sağ-sol) eksen, abdüksiyon ve addüksiyonun yapıldığı yatay (sagittal, ön-arka) eksen[2], rotasyonun yapıldığı uzun, düşey (vertical ya da longitudinal, üst-alt) eksendir. [3]

Genel hareketler

Genel hareketler, temel olarak 3 eksen üzerinde yapılan fleksiyon, ekstansiyon; abdüksiyon, addüksiyon ve rotasyon hareketidir. Hareket, tanıma göre isim alır (örneğin kol fleksiyonu).

Fleksiyon ve ekstansiyon

İlk modelde eklem açılarının küçülmesi (bükülme) yani fleksiyon, ikinci modelde eklem açılarının artması (gerilme) yani ekstansiyon görülmekte. Üçüncü model ise, hareketlerin kafadaki halini gösteriyor.

Fleksiyon ve ekstansiyon; enine (transvers) eksen çevresinde, vücudun iki farklı bölümünün birbirine yaklaşması ya da birbirinden uzaklaşmasıdır.

Fleksiyon, bir eklemi yapan iki parçanın arasındaki açının azalması yani bükülmedir. Hareketin sonucunda vücudun söz konusu iki parçası birbirine yaklaşır.[4] Örneğin; ön kolun fleksiyonla bükülerek kola yaklaşır, bacak fleksiyonla uyluğa yaklaşır.

Ekstansiyon, bir eklemi yapan iki parçası arasındaki açının artması yani gerilme/esnemedir. Hareketin sonucunda vücudun söz konusu iki parçası, eklemin izin verdiği sınırlar çerçevesinde, birbirine değme noktasından ya da doğrudan birbirinden uzaklaşır. Örneğin oturur konumda bacaklar ve uyluk fleksiyon konumundadır yani bükülmüştür. Ayağa kalkarken hem uyluk hem de bacak ekstansiyon yaparak anatomik duruştaki pozisyonuna gelir.[5]

Abdüksiyon ve addüksiyon

Anatomik duruşta; anatomik sağda (modelin sağı) abdüksiyon ve addüksiyon görülmekteyken anatomik solda fleksiyon, ekstansiyon, abüksiyon ve addüksiyonun sırasıyla yapılması sonucu ortaya çıkan sirkümdiksiyon hareketi görülmekte.

Abdüksiyon ve addüksiyon; yatay (sagittal) eksen çevresinde, vücut parçasının, vücut orta hattına yaklaşması ya da vücut orta hattından uzaklaşmasıdır.

Abdüksiyon, bir ekleme bağlı vücut parçasının, vücut orta hattından uzaklaşmasıdır. Hareketin sonucunda vücudun söz konusu parçası, vücut orta hattından, dolayısıyla gövdeden uzaklaşmış olur. Örneğin anatomik duruşta sağ kolun, sağa doğru hareketi bir abdüksiyondur. Bu abdüksiyon hareketine bağlı olarak kol vücut orta hattından dolayısıyla gövdeden uzaklaşmış olur.[6]

Addüksiyon, bir ekleme bağlı vücut parçasının, vücut orta hattına yaklaşmasıdır. Hareketin sonucunda vücudun söz konusu parçası, vücut orta hattına, dolayısıyla gövdeye yaklaşmış olur.[2] Örneğin anatomik duruşta abdüksiyon sonucu vücut orta hattından uzaklaştırılmış kolun, vücut orta hattına yani gövdeye doğru çekilmesi hareketi bir addüksiyondur.

Abduksiyon ve addüksiyon hareketleri, her durumda vücut orta hattına göre yapılmaz. Bazen referans noktası, uzvun orta ekseni (örneğin el hareketinin tanımı için, kolun orta ekseni) olur.

Rotasyon

Rotasyon; vücuda ait bir yapının, o yapıya ait uzun-düşey (vertical, longitudinal) eksen çevresinde döndürülmesidir.[7] Vücutta bir yapının rotasyon hareketi, bir patencinin kendi etrafında dönüşüne benzer.[8]

Elevasyon ve depresyon

Elevasyon ve depresyon; ekleme ait hareketli bir yapının ya da yapıların, ekleme ait horizontal düzlemin üstüne çıkarılması ya da söz konusu düzlemin altına indirilmesidir.[9]

Örneğin omuzların yukarıya kaldırılması, yani yukarı yönlü hareketi elevasyondur. Aynı harekete ters olarak omuzların aşağıya düşürülmesi, yani aşağı yönlü hareketi depresyondur.

Sirkümdiksiyon

Sirkümdiksiyon; daha çok sferoid tip eklemlerde görülen[10] bir hareketler zinciridir. Fleksiyon, ekstansiyon, addüksiyon ve abdüksiyondan oluşur.[11]

Bir beyzbol oyuncusunun top atışı; (kolda) fleksiyon, ekstansiyon, abdüksiyon ve addüksiyon hareketlerini içerdiğinden bir sirkümdiksiyondur.

Özel hareketler

Özel hareketler; sıklıkla genel hareketlerin belirli bir vücut bölümde farklı adlandırılmış halidir.

Elde ve ayakta, fleksiyon ve ekstansiyon

Fleksiyon ve ekstansiyon; elde ve ayakta aynı mekanikle işler ancak farklı bir şekilde isimlendirilir.

Ayak

Dorsifleksiyon (ekstansiyon) ve plantar fleksiyon (fleksiyon)

Dorsifleksiyon; ayağın, ayak bileği ekleminden dorsal (Dorsum pedis, ayak sırtı) tarafa doğru hareket ettirilmesidir. Hareket sonucunda ayağın anatomik duruşta yukarı bakan (görünen) yüzü, bacağın öne bakan yüzüne yaklaşır. Bu, aynı zamanda bir ekstansiyon hareketidir.[12]

Plantar fleksiyon; ayağın, ayak bileği ekleminden plantar (Planta pedis, ayak tabanı) tarafa doğru hareket ettirilmesidir. Hareket sonucunda ayağın anatomik duruşta zemine değen (görünmeyen) yüzü, bacağın arkaya bakan yüzüne yaklaşır. Bu, aynı zamanda bir fleksiyon hareketidir.[13]

El

Elin ve ayağın fleksiyon ve ekstansiyon için tanımlanmış özel hareketleri; embriyolojik dönemde uzuvların yaptığı dik açılı dönmenin birbirine ters oluşundan dolayı, zıttır. Dorsifleksiyon; elin, el bileği ekleminden dorsal (Dorsum manus, elin sırtı) tarafa doğru hareket ettirilmesidir. Hareket sonucunda elin anatomik duruşta önden görünmeyen yüzü (elin sırtı), ön kolun görünmeyen yüzüne yaklaşır.[14] Bu aynı zamanda bir ekstansiyon hareketidir.[15]

Palmar fleksiyon; elin, el bileği ekleminden palmar (Palma manus, avuç içi) tarafa doğru hareket ettirilmesidir. Hareket sonucunda elin anatomik duruşta önden görünen yüzü (avuç içi), ön kolun görünen yüzüne yaklaşır.[16] Bu aynı zamanda bir fleksiyon hareketidir.[17]

Kaynak Kitaplar

• Sobotta Anatomy Textbook. Elsevier. 2016. ISBN 9780702067600.
• Prometheus Anatomi Atlası, 1. Cilt: Genel Anatomi ve Hareket Sistemi. Palme Yayınevi. 2015. ISBN 9786053553373.
• Prometheus Anatomi Atlası. Nobel. 2007. ISBN 9789754205619.
• Gray's Anatomy for Students, 3rd ed. Elsevier. 2015. ISBN 9780702051319.

Kaynak Kitap Bölümleri

1. Prometheus 2007, s. 25, D
2. Prometheus 2007, s. 237, c
3. Prometheus 2007, s. 38
4. Prometheus 2007, s. 38
5. Prometheus 2007, s. 386
6. Gray's 2015, s. 688
7. Prometheus 2007, s. 237, f
8. Prometheus 2007, s. 38, C.a
9. Prometheus 2007, s. 38
10. Prometheus 2007, s. 38
11. Gray's 2015, ss 538
12. Gray's 2015, s. 539
13. Gray's 2015, s. 539
14. Gray's 2015, s. 689
15. Gray's 2015, f. 7.6.2
16. Gray's 2015, s. 689
17. Gray's 2015, f. 7.6.2