Arpalık Maaşı
Arpalık Maaşı, Osmanlı Devletinde idare, saray ve bilim insanları (ilmiye sınıfı) ile görevine son verilen veya emekli olan memurlara ödenen maaş veya ek ödenektir (munzam tahsisat).
Osmanlı Devleti idare ve saray insanları ile ilmiye sınıfı mensuplarına maaşlarından ayrı olarak veya emekliye ayrıldıkları zaman arpalığı bir nevi ödenek olarak verirdi.
Arpalığın ne zaman verilmeye başlandığı kesin olarak bilinmemektedir. Bu ödenek, başlangıçta Yeniçeri Ağası, bölük ağaları gibi askeri şahıslara verilmekte iken sonraları şeyhülislam ve kazaskere, 17. yüzyıldan itibaren de vezirlere ve ümeraya verilmeye başlanmıştır.
Arpalığın azami miktarı, ilim adamlarına senede 70 bin akçe, yeniçeri ağasına 58 bin akçe, saray erkanına 20 bin akçe olarak tespit edilmiştir. Arpalık, Bervech-i arpalık dirlik) veya Bervech-i arpalık ulûfe yoluyla ödenirdi. Bervech-i arpalık dirlik, belirli bir kaza veya sancağın yıllık gelirinin bir kısmının tahsis edilmesi; Bervech-i arpalık ulûfe ise hazineden belli bir yevmiye verilmesi demektir.
Bu usul birçok yolsuzluğa sebep olduğu için 18. yüzyılda kaldırılarak yalnızca ilmiye sınıfına ödeme yapılmaya devam edilmiş, ancak tanzimattan sonra tamamen kaldırılmış ve yerine "tarik" maaşı konulmuştur. Meşrutiyetten sonra ilmiye sınıfına da diğer devlet memurları gibi düzenli aylık ve emeklilik maaşı bağlanarak arpalık usulü tamamen kaldırılmıştır.
Kaynakça
- Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi (1985)
- Osmanlı Devleti İlmiye Teşkilâtı; s. 18
- Arpalık (İbn-ül-Emîn, T.T.E.M, sene-16); s. 276
- Târih-i Cevdet; 4.cilt, sh. 292
- Osmanlı Târihi Deyimleri; 1.cilt, s. 84
- Büyük Türkiye Târihi; 10.cilt, s. 238