Bazal metabolizma

Bazal metabolizma; Canlının tam dinlenme sırasında kas hareketi yapmadan, vücuttaki canlılık olaylarının sürmesi için gereken enerjiyi sağlayan metabolizmaya bazal metabolizma denir. Yemekten 12 saat sonra tam dinlenme anında vücudun sadece yaşamaya yetecek fonksiyonlarını sürdürecek kadar ihtiyacı olan enerji seviyesidir. Bazal metabolizma hızı kullanılan oksijen miktarı ve oluşan kalori ölçülerek bulunabilir. Bazal metabolizma canlının yaşına, vücut ağırlığına, cinsiyetine ve çevre faktörlerine göre değişir.

Cinsiyete göre değişir. Erkeklerde kadınlara göre daha fazladır. Kışın daha yavaş, yazın daha hızlıdır. Gençlerde hızlıyken yaşlılarda daha yavaştır. Ergenlik ve hamilelik döneminde metabolizma hızı artar. Yeşil çay, kafein ve diğer uyarıcılar da hızı artırır. Hormonların ve ilaçların metabolizma hızını artırıcı veya azaltıcı etkileri olabilir.

Metabolizma hızı çocuklarda, çalışanlarda, erkeklerde, soğukta ve protein ağırlıklı beslenenlerde daha yüksektir. Çevre sıcaklığının da metabolizma üzerine büyük etkisi vardır. Soğuk havalarda kas titremesi, hareket, el ovuşturulması ile ısı sağlanmaya çalışılır. Yüksek sıcaklıklarda terleme ve hareket etmede isteksizlik görülür. Ayrıca terleme ve derideki kılcal damarların genişlemesiyle ısı miktarı azaltılmaya çalışılır.

Dinlenme esnasında vücuttaki kimyasal değişimlerin ve tüketilen enerjinin vücut yüzeyi birimine düşen miktarıdır. Normal bazal metabolizma hızı, belirli yaş ve cinsler için sabittir. 20-50 yaş arasındaki normal bir erkeğin bazal metabolizması, vücut yüzeyinin her metrekaresi için 30-40 kalori veya yaklaşık her kg ağırlığı için bir kaloridir. Eğer kişi sağlıklı ise bu rakamlar değişmez. Bazal metabolizma, sabah uyanır uyanmaz, dinlenmiş vaziyette ve herhangi bir şey yemeden önce ölçülür. Bazal metabolizması ölçülecek kimse hava miktarını ölçen bir araçtan nefes alıp verir. Böylece ne kadar oksijen kullandığı tespit edilir ve alınan sonuç ile bazal metabolizma ortaya çıkarılır. Standart ortalamadan +7 sapmalar genellikle normal kabul edilir. Çocuklarda bazal metabolizmanın yüksek çıkması normaldir. Korku, öfke gibi sinirsel hallerde ve hipertiroidi gibi bazı hastalıklarda bazal metabolizma normalden yüksektir.

Kanda proteine bağlı iyot (PBI) miktarının ölçülmesi, bazal metabolizma hızını tayin eden diğer bir yöntemdir.

Uyku esnasında veya beslenme yetersizliklerinde bazal metabolizma normalden düşüktür. Keza anemik kimselerde, bazı sinir hastalıklarında veya tiroid yetersizliklerinde (miksödem) bazal metabolizma hızı düşer.

Hipofiz ve böbreküstü bezleri, bazal metabolizmayı etkiler. Bu salgı bezlerinin az çalışmaları bazal metabolizmayı düşürür, aşırı çalışmaları ise yükseltir. Gebe kadınlarda doğumdan evvelki son 2-3 ayda ise çocuk ve annenin metabolizmaları birleşmiş vaziyette tespit edilir. Zihni egzersizler, bazal metabolizmayı pek etkilemez. Bazal metabolizmayı en fazla etkileyen fizik egzersizlerdir. Yeşil çay, kafein ve diğer uyarıcılar da hızı artırır. Hormonların ve ilaçların metabolizma hızını artırıcı veya azaltıcı etkileri olabilir.