Gılgamış tufan efsanesi

Gılgamış tufan efsanesi, Gılgamış Destanı'nda geçen bir tufan efsanesidir. Birçok araştırmacı, destanın "standart sürümü"nün XI. tabletinde yer alan tufan efsanesinin destana Atrahasis Destanı'ndaki tuhaf hikâyesini kullanan bir düzeltmen tarafından eklendiği görüşündedir.[1] Çok eski Sümer Gılgamış şiirlerinde tufan efsanesine kısa bir gönderme de mevcuttur.

Gılgamış XI. tablet
Akadca yazılmış tufan tableti
Hammadde	Kil
Boyut	Uzunluk: 1.524 cm (600 in) Genişlik: 1.333 cm (525 in) Derinlik: 317 cm (125 in)
Yazıt	Çivi yazısı
Üretim tarihi	MÖ 7. yüzyıl
Bulunma yeri	Ninova
Halihazırdaki yeri	55. oda, British Museum, Londra

Tarihi

Gılgamış'ın saltanatı, yazıldığı bilinen en eski hikâyelerden önce yaklaşık MÖ 2700 yılında olduğuna inanılmaktadır.[2] Hikâyelerde adı geçen diğer iki kral olan Aga ve Enmebaragesi ile ilişkili eserlerin keşfi, Gılgamış'ın tarihi varlığına olan inancı güçlendirmiştir.[3]

En eski Sümerce Gılgamış şiirleri, Üçüncü Ur Hanedanı  (MÖ 2100-2000) dönemine kadar gitmektedir.[4] Bu şiirlerin birinde Gılgamış, tufandan sağ kalan biriyle görüşmek için yolculuğa çıkar ve tufanın kısa bir öyküsünü dinler.[5] En eski Akadca versiyonları, yaklaşık MÖ 2000-1500 tarihlerine gitmektedir.[6] Bu eski Babil versiyonun bölük pörçük olmasından ötürü tufan hikâyesinin genişletilmiş bir hâlinin olup olmadığı bilinmiyor fakat bir bölümü, kesinlikle Gılgamış'ın Utnapiştim ile karşılaşmasını içeren yolculuğunu ele almaktadır. "Standart" Akadca versiyonu, öykünün uzun bir versiyonunu içermektedir ve MÖ 1300-1000 yılları arasında bir zamanda Sîn-lēqi-unninni tarafından düzenlenmiştir.[7]

XI. tablet

Gılgamış XI. tufan tableti, tufandan başka hikâye de içerir. Tufan tablete dahil olmuştur çünkü destanın teması olan ölümsüzlük, tanrılar tarafından Utnapiştim'e bağışlanmıştır. Asıl konu Utnapiştim'in eşsiz, asla tekrarlanamayacak koşullarda sonsuz bir yaşam kazandığı görülmesidir. Bu noktaya değinmek için Utnapiştim, Gılgamış'tan altı gün yedi gece uyanık kalmasını ister. Ancak Utnapiştim, sözünü söyler söylemez Gılgamış uykuya dalar. Utnapiştim, karısına Gılgamış'ın uyuduğu her gün için bir somun ekmek pişirmesini söyler böylece Gılgamış başarısızlığını inkar edemeyecektir. Ölümün üstesinden gelmek isteyen Gılgamış, uykuyu bile alt edemez.

Gılgamış ayrılırken Utnapiştim'in karısı, kocasından Gılgamış'a ayrılık hediyesi sunmasını ister. Bunun üzerine Gılgamış'a, onu tekrar gençleştirecek bir ot verir. Fakat bu ot, denizin altındadır. Gılgamış da otu elde etmek için denizin altına iner ve  denizin dibinde yürüyebilmek için ayağına taş bağlar ve otu elde eder. Otu koparmayı başaran Gılgamış, Uruk'a dönüp yaşlı bir adam üzerinde otu deneyecektir. Fakat Gılgamış, temizlenmek için bir gölete girdiğinde otu, bir yılan çalar. Otu kapar kapmaz yılan deri değiştirir ve yeniden doğmuş gibi olur. Elindeki şansını kaybeden Gılgamış, Uruk'a geri döner ve büyük surları görünüşü, ölümlü insanların bu kalıcı eserleri övmesi fikrini onda uyandırır. Sonuç, ölümlülerin uzun süren medeniyet ve kültür eserleri ile ölümsüzlüğe ulaşabileceği olabilir.

Tufan efsanesi bölümü

XI. tablet, 1-203.satır [8](not: Netlik için ek alt başlıklar ve satır numaralarıyla birlikte)

Ea gizli planı sızdırır

1. Utnapiştim, Gılgamış'a Fırat Nehri'nin kıyısındaki eski şehir Şuruppak'ta başlayan gizli bir hikâye anlatır.
2. "Büyük tanrılar" Anu, Enlil, Ninurta, Ennugi ve Ea, tufanna neden olacak planlarıyla ilgili gizlilik üzerine yemin ettiler.
3. Ancak tanrı Ea (Sümer tanrısı Enki), Utnapiştim'e planları duyurmak için planı kamıştan bir ev ile kamıştan bir duvara açıkladı.
4. Ea, Utnapiştim'e, evlerini yıkıp yaşamlarını devam ettirmek için, her ne pahasına olursa olsun bir gemi inşa etmesini emretti.
5. Geminin uygun genişlikte ve uzunlukta eşit boyutlarda olması ve Apsu gemileri gibi örtülmesi gerekir.
6. Utnapiştim, Ea'nın emrettiği şeyi yapmaya söz verdi.
7. Ea'ya şehir büyüklerine ve insanlarına ne söylemesi gerektiğini sordu.
8. Ea, Enlil'in kendisini reddettiğini ve artık şehirde yaşayamayacağını veya Enlil'in topraklarına ayak basamayacağını söylemesini ister.
9. Ayrıca "efendim Ea ile yaşamak için" Apsu'ya gideceğini söylemelidir.
10. Not: 'Apsu' Eridu şehrindeki Ea/Enki tapınağının yakınında bulunan tatlı su bataklığına atıf olabilir.
11. Ea, bol yağmur, kümes hayvanı ve balık bolluğu ve zengin bir buğday ve ekmek hasadı sağlayacaktır.

Geminin inşası ve suya indirilişi

1. Marangozlar, saz işçileri ve diğer insanlar bir sabah toplandılar.
2. (eksik satırlar)
3. Beş gün sonra Utnapiştim, geminin dış yüksekliğini 120 cubit olacak şekilde hazırladı. 
4. Üst yapının kenarları, eşit uzunluklarda 120 cubitti. Ayrıca iç yapısını çizdi.
5. Geminin altı güvertesi [?] yedi ve dokuz bölmeye ayrıldı.
6. Su kazıklarını geminin ortasına çaktı.
7. Direkleri koydu ve gerekli diğer şeyleri içeri attı.
8. Bir fırında üç kez 3.600 birim ham zift eritildi ve teknede depolanan iki kez 3.600 birim yağın yanı sıra üç kez 3.600 birim yağ kullanıldı.
9. Öküzler ve koyunlar kesildi ve yeni yıl festivalinde olduğu gibi işçilere  bira, yağ ve şarap dağıtıldı.
10. Gemi tamamlandığında denize indirmek çok zordu. Gemiyi suya kaydırmak için bir kızak kullanıldı.
11. Teknenin üçte ikisi sudaydı.
12. Utnapiştim gümüş ve altını gemiye yükledi.
13. "Sahip olduğum tüm canlıları" yükledi.
14. Akrabaları ve ustaları ve "tarladaki tüm hayvanlar ve canavarları" gemiye bindirdi.
15. Giriş kapısı mühürlemek için tanrı Şamaş'ın belirttiği gibi zaman geldi.

Fırtına

1. Sabah erkenden şafak vakti ufukta bir kara bulut belirdi.
2. Hava korkunçtu.
3. Utnapiştim gemiye bindi ve gemiyi ve içeriğini girişi kapatan gemi ustası Puzurammurri'ye verdi.
4. Gök gürültüsü tanrısı Adad bulutta gürledi ve fırtına tanrıları Şullar ve Haniş, dağların ve toprakların üzerinden geçti.
5. Erragal, demir direklerini çıkardı ve hendekler taştı.
6. Anunnaki tanrıları yıldırımlarıyla birlikte karayı aydınlattı.
7. Adad'ın işlerinde her şeyi karanlığa çeviren afallamış şoke oldu. Arazi bir çömlek gibi paramparça edildi.
8. Gün boyu güney rüzgarı hızla esti ve su, halkı bir saldırı gibi boğdu.
9. Kimse arkadaşlarını göremedi.Sağanakta birbirlerini tanıyamadılar.
10. Tanrılar selden korktu ve Anu cennetine çekildi. Dış duvarın yanında yatan köpekler gibi korkak kaldılar.
11. İştar, doğum yapan bir kadın gibi çığlık attı.
12. Tanrıların Hanımı, eski günlerin kile döndüğünü, çünkü “Tanrıları Meclisi'nde, deniz gibi balıkları dolduran insanlarımı yok etmek için bir felaket emri verdiğim kötü şeyleri söyledim” demiş oldu.
13. Diğer tanrılar da onunla ağlıyordu ve kederle hıçkırarak oturdu, dudakları yanıyordu, susuzluktan kavruluyordu.
14. Su baskını ve rüzgar altı gün altı gece sürdü.
15. Yedinci günde, fırtına emekçi bir kadın gibi [aralıklı olarak?] vuruyordu.

Fırtınadan sonrası durgunluk

1. Deniz sakinleşti ve kasırga ve sel durdu. Bütün gün boyunca ses çıkmadı. Tüm insanlar kile döndü.
2. Arazi, bir çatı üstü gibi düz idi. Utnapiştim bir pencere açtı ve yüzünde temiz havayı hissetti.
3. Dizlerinin üstüne çöktü ve ağlayarak oturdu. Ufukta kıyı şeridi aradı ve bir kara bölgesi gördü.
4. Gemi, gemiyi birkaç gün tutup sallanmasına izin vermeyen Nimuş Dağı'na sıkıca tutundu.
5. Yedinci günde uçup giden ve geri dönen bir güvercini serbest bıraktı. Ardından bir kırlangıç serbest bıraktı ama aynı zamanda o da geri döndü.
6. Bir kuzgunu serbest bıraktı fakat kuzgun, geri dömedi.
7. Daha sonra hayvanlarını çeşitli yönlere gönderdi.

Kurban

1. Bir koyunu feda etti ve dağlık bir zigguratta tütsü sundu ve burada 14 kurban kabı yerleştirdi ve saz, sedir ve mersini yığarak ateş yaktı.
2. Tanrılar, kurban edilen hayvanın tatlı kokusunu aldı ve kurban üzerindeki sinekler misali toplandı.
3. Sonra büyük tanrıça geldi, sineklerini kaldırdı ve dedi ki
4. "Ey tanrılar, kesinlikle boynumun etrafındaki bu lapis lazuli [muska]'yı unutmayacağım gibi, o günlere dikkat edeceğim ve onları asla unutmayacağım! Tanrılar kurbanlık teklifine gelebilir. Fakat Enlil gelmeyebilir çünkü sele neden oldu ve halkı [sonuçlarını] düşünmeden yok etti."
5. Enlil geldiğinde gemiyi gördü ve İgigi tanrılarına çok kızdı.
6. Ninurta, "Ea dışında başka kim böyle bir şey yapabilir ki? Bütün planlarımızı bilen Ea." dedi.
7. Ea, Enlil ile konuştu: "Siz, tanrıların bilgesiydiniz. Düşünmeden nasıl bir sel meydana getirebilirdiniz?" dedi.
8. Ea daha sonra Enlil'i orantısız bir ceza göndermekle suçlar ve ona şefkat gösterilmesi gerektiğini hatırlatır.
9. Ea, tanrının gizli planını Atrahasis'e (= Utnapiştim) sızdırdığını reddetti ve ona sadece bir rüya gönderdiğini ve Enlil'in dikkatleri sel kahramanına yönelttiğini söyledi.

Tufan kahramanı ve karısına ölümsüzlük tanınır ve çok uzaklara taşınır

1. Daha sonra bir gemiye biner ve Utnapiştim'in elini tutar, dizlerinin üzerine çökmüş olan ona ve karısına yardım eder. Utnapiştim ve karısı arasında durarak onların alnına dokunur ve onları kutsar. "Eskiden Utnapiştim bir insandı ama şimdi o ve karısı bizim gibi tanrı haline geldi. Utnapiştim'in uzaklara, nehirlerin ağzına, yerleşmesine izin verin."
2. Utnapiştim ve eşi "nehirlerin ağzına" taşınır ve yerleştirilir.

Kaynakça

1. Tigay 1982
2. Georges Roux, Ancient Iraq, sayfalar 123, 502
3. Dalley, Stephanie, Myths from Mesopotamia, Oxford University Press (1989), p. 40–41
4. Andrew George, sayfa xix
5. "The Electronic Text Corpus of Sumerian Literature; The death of Gilgameš (three versions, translated)". 13 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2019.
6. Andrew George, sayfa 101, “Early Second Millennium BCE” in Old Babylonian
7. Andrew George, sayfalar xxiv–xxv
8. Kovacs, The Epic of Gilgamesh, Tablet XI, p. 95-103. (Lines 1-203)

Bibliyografi

• Tigay, Jeffrey H. (1982), The Evolution of the Gilgamesh Epic, University of Pennsylvania Press, Philadelphia, ISBN 0-8122-7805-4
• W. G. Lambert and A. R. Millard, Atrahasis: The Babylonian Story of the Flood, Eisenbrauns, 1999, 1-57506-039-61-57506-039-6.
• George, Andrew R., trans. & edit. (1999), The Epic of Gilgamesh (reprinted with corrections 2003 bas.), Penguin Books, ISBN 0-14-044919-1
• Kovacs, Maureen Gallery, transl. with intro. (1985–1989), The Epic of Gilgamesh, Stanford University Press: Stanford, California, ISBN 0-8047-1711-7 Glossary, Appendices, Appendix (Chapter XII=Tablet XII). A line-by-line translation (Chapters I-XI).
• Parpola, Simo, with Mikko Luuko, and Kalle Fabritius (1997), The Standard Babylonian, Epic of Gilgamesh, The Neo-Assyrian Text Corpus Project, ISBN 951-45-7760-4 (Volume 1) in the original Akkadian cuneiform and transliteration. Commentary and glossary are in English
• Heidel, Alexander (1946), The Gilgamesh Epic and Old Testament Parallels, University of Chicago, ISBN 0-226-32398-6
• Bailey, Lloyd R. (1989), Noah, the Person and the Story, South Carolina: University of South Carolina Press, ISBN 0-87249-637-6
• Best, Robert M. (1999), Noah's Ark and the Ziusudra Epic, Eisenbrauns, ISBN 0-9667840-1-4