Gaultheria shallon
Gaultheria shallon süpürge otu ailesine (Ericaceae) ait bir derimsi-yapraklı çalıdır. Kuzey Amerika’nın batısına özgü bir bitkidir. İngilizce’de salal, shallon veya Büyük Britanya’da basitçe Gaultheria olarak bilinir.
| Gaultheria shallon | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gaultheria shallon | ||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Tanımı
Gaultheria shallon 0.2 ila 5 metre arasında değişip büyüyebilen bir boya sahiptir. Herdem yeşil,kalın,sert,yumurta şekilli yaprakları parlaktır ve üst yüzeyleri koyu yeşildir , alt yüzeyleri ise sert ve daha açık yeşildir. Her ince ve keskin dişli yaprak 5–10 cm uzunluğundadır. Çiçeklenme bürgülü çiçek salkımları halindedir, tek yönlüdür ve dalların sonuna kadar 5-10 çiçek kadar bulunurlar. Her çiçek 5 kısımdan oluşur,glandular-saçlı kalikse ve kupa biçimli pembe-beyaz renklere, glandular-tüylü,5 loblu korollaya sahiptirler ve 7 ila 10 mm uzunluğundadırlar. Kırmızımsıdan maviye değişen renklerde,sert yüzeyli ve tüylü de olabilirler ve neredeyse yuvarlak olan meyvelerinin çapları 6 ila 10 mm arasında değişir.
Ekoloji
Gaultheria shallon her iki güneşli ve sisli hava şartlarına da tolere olmuştur. Yaygın bir alçak yapılı kozalaklı orman bitkisi türüdür ve geniş bölgelere kadar yayılabilirler. Kıyısal bölgelerde yoğun olarak bulunabilirler. Alaska’daki Baranof Adası kadar uzak kuzey bölgelerinde büyürler.
Yenilebilirlik
Koyu mavi meyveleri de genç yaprakları da yenilebilmektedir ve iştah artırma üzerinde etkilidirler. Gaultheria shallon meyveleri onları yiyen ve keklerin içerisine koymak için kurutan yerli insanlar için mükemmel bir besin kaynağıdır. Ayrıca tatlandırıcı olarak da kullanılırlar ve Haydalar meyveleri somon yumurtalarını kalınlaştırmak için kullanmaktadırlar. Bitkinin yaprakları bazen balık çorbalarına tat vermek için de kullanılmaktadır.
Son dönemlerde Gaultheria shallon meyveleri reçellerde,konservelerde ve turtalarda kullanılmaktadır. Sık sık Oregon üzümleri ile kombine edilirler çünkü Oregon üzümlerinin ekşiliği Gaultheria shallon meyvelerinin tatlılığı ile kısmen gizlenmeye çalışılır.
Avrupa'da kullanımı
Gaultheria shallon bitkiyi süs bitkisi olarak kullanılmak üzere tasarlayan David Douglas tarafından 1828’de Britanya’da tanımlanmıştır. Bitki Britanya’da genellikle shallon olarak, daha yaygın olarak ise basitçe Gaultheria olarak bilinir. Ayrıca sülünlerin de konakçısı olduğuna inanılmaktadır. Güney İngiltere’de fundalık ve asidik ormanlık habitatlarda kolaylıkla yayılabilirler. Sıklıkla çok uzun ve her dem yeşil olarak bulunurlar. Fundalıklarda yetişenler bir hayli saygınlık görseler bile, fundalıklara bakım yapılmadığı takdirde otlar sorun teşkil etmektedir ve büyükbaş hayvanlar tarafından özellikle kışın büyük rağbet görmektedir.
Etimoloji
Salal ve shallon terimlerinin ikisi de Yerli Amerikan kökenli olduğu düşünülmektedir ; birincisi Chinook Jargonu’ndan gelmektedir, ikincisi ise Lewis ve Clark’ın ortaya attığı “shelwel, shellwell” terimlerinden gelmektedir. Gaultheria cinsi Pehr Kalm tarafından botanist dostu ve rehberi Jean-François Gaultier için isimlendirilmiştir.
Tıbbî özellikleri
Gaultheria shallon bölgesel yerliler tarafından doğum ve neslin devamlılığının sağlanması üzerine tıbbi özellikleri için kullanılmıştır. Bu bitkinin tıbbi kullanımı aslında geniş ölçüde bilinememekte ve kullanılamamaktadır. Bununla beraber, yaprakların kanama durdurucu etkileri onu etkili bir antienflamatuvar ve kramp önleyici yapmaktadır. Yaprakları çay ve renklendirici olarak hazırlanarak mesane, mide veya bağırsak ülseri, mide ekşimesi, sindirim güçlüğü, sinüzit, ishal, ateş, boğaz ağrısı ve menstrual ağrılar için kullanılmaktadır. Lapa yapılan yapraklar ise böcek ısırıklarında kullanılabilirler.
Ekonomik kullanımı
Kuzeybatı Pasifik’te Gaultheria shallon hasatı geniş bir endüstrinin büyük bir parçasıdır. Çiçek düzenlemelerinde,bahçelerde kullanılmaktadır.