Hanlar Bölgesi

Hanlar Bölgesi, Bursa'nın merkezinde, 14. yüzyılda oluşmaya başlayan, 16. yüzyılın ortalarına kadar padişahların ve devletin ileri gelenlerinin yaptırdığı anıtsal yapılar ile gelişen ticaret merkezi.

Bursa bedesteni

Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş döneminde Orhan Gazi Külliyesi’ndeki Emir Han’ın etrafında, dönemin kervan yolu baz alınarak şekillenen ve 16. yüzyıl ortalarına kadar sayıları gittikçe artan bir çok ticaret yapısını ve kentin sosyal-kültürel ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik cami, medrese, hamam gibi yapıları içerir. Bölge, günümüzde de ticari işlevini korumakta ve Osmanlı döneminin ticaret kültürünü sürdürmektedir.[1]

Bursa kentinin merkezinde, 106.833 m²'lik bir alanı kaplar. Doğusunda tarihi Belediye Sarayı ve Çömlekçiler Caddesi, batısında Cemal Nadir Caddesi, güneyinde Atatürk Caddesi, kuzeyinde ise Cumhuriyet Caddesi bulunur.[1]

Tarihî han ve çarşıların ortasından geçen Cumhuriyet Caddesi

14. yüzyıldan itibaren Bursa'da mahalleler hanların etrafında konumlanarak bir yol ağı ile çarşıya bağlanmıştır. Ticari hayat ile kamu binaları arasındaki ilişkinin bir sonucu olarak 19. yüzyılda belediye binası da Orhan Gazi Külliyesi'nin medrese ve imaretinin bulunduğu alana inşa edilmiş ve Hanlar Bölgesi daima kentin merkezi konumunda olmuştur.[1]

Bölge, 2014 yılında “Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu” Dünya Miras Alanı 'nın bileşenlerinden birisi olarak UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne girmiştir.[2]

Geçmişi
Koza Han (ikinci kat)

1340’larda Bursa Hisarı’nın doğusunda kalan alanda Sultan Orhan'ın Orhangazi Külliyesi'ni inşa ettirdiği alan, diğer padişahlar döneminde eklenen yapılarla, Bursa’nın kent merkezi haline gelmiş ve önemli bir ticaret merkezi olmuştur.[3]

Orhan Gazi döneminde henüz sur içinde olan eski kentte, nüfusun hızlı bir şekilde artması üzerine ticaret ve zanaatla ilgili eylemler surların kervan yoluna en yakın bağlantı sağlayan kapısının hemen dışına çıkarılmış; tehlike karşısında ticaret mallarının kolaylıkla güvenceye alınabilmesi için çarşının kaleye yakın bir yerde kurulmasına dikkat edilmişti.[4] At Pazarı ve çevresine ilk bedesten olarak inşa edilen Emir Han, Hanlar Bölgesi'nin ilk merkezi idi.

Bölge, gelişimini batı-doğu doğrultusunda sürdürdü. İpek ticaretinin gelişmesine bağlı olarak yeni bedesten ve hanlar inşa edildi. Tüccarların geçici bir ticaret ve konaklama düzeni kurmasına imkan vermek üzere inşa edilen hanlar, zamanla konaklama yapısı olma özelliğinden çıkarak; halkın tüm ihtiyaçlarını karşılayacak bir ticaret merkezi haline geldi. Kentin yeni mahalleleri çarşının etrafında inşa edildi.

Bölge bir yandan gelişirken bir yanda da gerek 17. ve 18. yüzyıllarda Celali İsyanları sonucu, gerekse yaşanan yangınlar ve depremler nedeniyle büyük yıkımlar yaşadı.[4] 19. yüzyıl öncesinde çok geniş bir alana yayılan ticaret merkezi, bu devirde planlama çalışmaları sonrasında etrafı yollar ile çevrili sınırlı bir alana dönüştü ve birçok anıtsal yapı yıkıldı.

Cumhuriyetin ilanından sonra bölgede yeni ticaret yapıları ile yönetim ve kültür yapıları inşa edildi. 1958 yangınından sonra İtalyan mimar ve şehircilik uzmanı Luici Pigginato'dan planlama yapması istendiyse de plan uygulanamadı ve bölgede apartmanlaşmanın önüne geçilemedi.

Bölgedeki hanların isimlendirilmesi

Osmanlı döneminde her han, belli bir tür materyalin kapalı pazar yeri olma görevini fermanla tekeline geçirdiği için burada toplanıp perakendecilere ve esnafa satılan ticaret maddesi o hana ismini vermiştir. Örneğin satılan madde un ise o han un kapanı, sebze ise sebze hanı, pamuk hanı, pirinç hanı gibi isimlerle anılmıştır.[5]

Hanların plan şeması
Koza Han'ın kapısı

Bölgedeki hanlar iki katlı olup, ortada dört yandan revaklı geniş bir avlusu bulunan kare veya dikdörtgen şeklinde planları bulunmaktadır.[1] Tüccarların gereksinimleri nedeniyle bu plan tercih edilmiştir. Her tüccarın bir oda ve bir depo tutup işini bitirinceye kadar geçici bir ticaret ve konaklama düzeni kurmasına imkân verecek tarzda planlanmışlardır.[5] Hanların her iki katında da revaklar bulunur, revakların gerisinde hücreler yer alır. Hanlarda ayrıca bir de ahır bölümü bulunur. Bu plan tipleri, form ve tasarım olarak özgünlüğünü korumuş ve hanların günümüze kadar ticari fonksiyonlarını sürdürmesinde etkili olmuştur.[6]

Hanlar Bölgesi'ndeki yapılarda sadelik ısrarla vurgulanmış, Selçuklu kervansaraylarında görülen ihtişamlı süslemeye yer verilmemiştir.[5] Ancak taş ve tuğla nöbetleşe kullanılarak meydana getirilen almaşık örgü sistemi yoluyla cephelerdeki tek düzelik ortadan kaldırılmıştır. Hanlar Bölgesi'nde yalnız Koza Han'ın heybetli taç kapısında yoğun süsleme görülmektedir.

Bölgedeki yapılar
Geyve Hanı

Farklı padişahlar döneminde sırasıyla şu hanlar inşa edilmiştir:[4]

Orhan Gazi döneminde
  • Emir Han,
I. Murat döneminde
Yıldırım Bayezid döneminde
  • Yıdırım Bayezid tarafından Bedesten,
Irgandı Köprüsü (Çarşılı Köprü)
Çelebi Sultan Mehmet döneminde
  • Çelebi Sultan Mehmet'in vakfına ait İpek Han
  • Hacı İvaz Paşa tarafından yapılan ve Çelebi Sultan Mehmet’e hediye edilen Geyve Hanı,
  • Çelebi Sultan Mehmet’in vezirlerinden Bayezid Paşa tarafından kendi medresesine vakıf olarak yaptırılan Yoğurt Han,
II. Murat döneminde
  • Tüccar Muslihiddin tarafından arasta köprü olarak yapılan Irgandı Köprüsü,
  • Bayezid’in damadı Buharalı Emir Efendi vakfına ait Kütahya Han,
  • Hasan Paşa olarak bilinen Sarraf Mustafa tarafından yapılan Katır Han,
Balibey Han
Fatih Sultan Mehmet döneminde
  • Timurtaş Paşa’nın oğlu Omur Bey tarafından Tuz Pazarı Hanı,
  • Fatih’in vezir-i azamlarından Hayrettin Paşa’nın oğlu Mahmut Paşa’nın oğlu tarafından vakıf olarak Fidan Han,
  • Fatih’in komutanlarından Karaca Bey’in vakfına ait Karaca Bey Hanı,
II. Bayezid döneminde
  • II. Bayezid tarafından vakıf olarak yapılan Koza Han ve Pirinç Han,
  • Hamza Bey’in oğlu Bali Bey tarafından Balibey Han,
  • Başcı İbrahim tarafından vakıf olarak yapılan Doğan Gözü Hanı,
  • Demirtaş Paşa Zade Ali Bey’in oğlu Mahmut tarafından Eski-Yeni Han
  • Hamza Bey’in torunu Kara Mustafa Paşa tarafından Kamberler Hanı,
Kanuni Sultan Süleyman döneminde
  • II. Bayezid’in veziri Davut Paşa tarafından Davut Paşa Hanı,
  • Kanuni’nin devlet adamlarından Semiz Ali Paşa tarafından Galle Pazarı Hanı

Ayrıca yapılış tarihi bilinmeyen şu hanlar da Hanlar Bölgesi'nde bulunmaktadır.

  • Mudanya Han,
  • Kepezler Hanları
  • Zeytin Hanları

Kaynakça
  1. "Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu'nu Doğuşu Dünya Mirası Adaylık Dosyası" (PDF). Bursa Alan Başkanlığı web sitesi. 5 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020.
  2. "'Sultan külliyeleri' UNESCO ile dünyaca tanındı". Anadolu Ajansı web sitesi, 30 Temmuz 2018. 13 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2020.
  3. Şahin, Ece. "Meydanlarda Kullanıcı Beklentilerini Belirlemeye Yönelik Bir İnceleme: :Bursa Orhangazi Meydanı". Mimarlık Dergisi, Mart-Nisan 2007. 4 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
  4. Köprülü-Bağbancı, Özlem. "Bursa Hanlar Bölgesi Değişim ve Dönüşüm Sürecinin İncelenmesi ve Bölgenin Korunması Üzerine Bir Araştırmai". Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 2007. 3 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
  5. Gürhan, Pınar. "Bursa Hanlar Bölgesinde Yer Alan Hanlar Üzerine Bir İnceleme". Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi Bildiriler Kitabı V. 12 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
  6. "Dünya Mirası Bursa'nın Üstün Evrensel Değeri Tanıtım Kitapçığı" (PDF). Bursa Alan Başkanlığı web sitesi. 9 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2020.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.