Hasan-ı Büzürg

Hasan-ı Büzürg veya Büyük Hasan (ö. 1356), Celâyirî devletinin kurucusu ve ilk sultanı.

Büzürg; kocaman, büyük, kudretli manalarına gelmektedir. 1323 yılında İlhanlı valisi Emir Çoban'ın kızı Bağdat Hatun ile evlenmiştir. İlhanlı hükümdarı Ebu Said, Bağdat Hatun'a âşık oldu ve "Cengiz yasası" gereği kendisine istedi. Bu yüzden Emir Çoban, Hasan ile Bağdat Hatun'u Karabağ'a yolladı. Ancak Emir Çoban'ın 1327'de öldürülmesi üzerine Bağdat hatun kocasından boşanarak Ebu Said ile evlendi. Ali Padişah'tan sonra Anadolu valisi oldu[1]. Bağdat Hatun ile Ebu Said'in veziri Gıyaseddin Muhammed arasında Ebu Said'e yakınlık konusunda rekabet ortaya çıktı. Gıyaseddin Muhammed Bağdat Hatun ile Hasan Büzürg'ün Ebu Said'e suikast dair söylenti çıkardı. 1332 yılında yakalanan Hasan Büzürg idam cezasına çarptırıldı. Argun Han' ın kızı olan annesi Ebu Said'e oğlunun hayatına dokunmaması yönündeki ikna çabaları sonucu Büzürg, Kemah Kalesi'ne hapsedildi. Suçsuz olduğu anlaşıldığında 1333 yılında yeniden Anadolu'ya genel vali olarak atandı.

1335'te Ebu Said'in varis bırakmadan ölümü üzerine İlhanlı hükümdarlığını ele geçirmek isteyen birkaç grup ortay çıktı. Büzürg, Hülagû Han'ın torununun oğlu Muhammed Han'ı tahta varis olarak gösterdi. 1336'da Büzürg ve Muhammed kuvvetleri, Musa Han ve Ali Padişah kuvvetleri ile karşı karşıya geldiler. Musa yenildi ve Ali Padişah öldü. Hasan, Musa'yı Bağdat'a kadar kovaladı ve bu kovalamaca da karşı kuvvetlere kayıplar verdirdi. Daha sonra Tebriz'e gelerek iktidarını güçlendirdi. Burada Ebu Said'in hamile olan karısı ve aynı zamanda Emir Çoban'ın torunu olan Dilşad Hatun ile evlendi. Dilşad Hatun, Ebu Said'in haremine halası Bağdat Hatun tarafından alınmıştı. Bu arada Horasan emirleri İlhanlı tahtı için Toga Timur'u aday gösterdiler. Toga Timur, Batı İran'ı yani Azerbaycan ve Irak-ı Acem'i kontrolü altına almıştı (1337). İlhanlıların eski başkenti Sultaniye'ye önce ulaştı ve Hasan, Kafkas Albanyası'na yani bugünkü Azerbaycan bölgesine çekilmek zorunda kaldı. Toga ve Musa Marage bölgesindeki bir yerde Hasan ile 15 Haziran günü karşılaşmıştı. Hasan onları yendi. Musa'yı kısa sürede yakaladı ve idam ettirdi. Toga mücadeleyi bıraktı ve Doğu İran'a çekildi.

Ancak kısa süre sonra Emir Çoban’ın torunu, Timurtaş’ın oğlu Şeyh Hasan (Hasan Kûçek) ile mücadeleye girişti. Hasan Kûçek, 1338 yılında yapılan savaşta Hasan Büzürg ve destekçilerini yenerek Tebriz ve Sultâniye’yi yağmaladı. Hasan Büzürg’ün ilhan ilân ettiği Muhammed’i de yakalatarak öldürttü. Azerbaycan’ı terkedip Irâk-ı Acem’e çekilmek zorunda kalan Hasan Büzürg, burada Hasan-ı Kûçek ile yeniden mücadele etse de yenilerek Bağdat’da bulunan Abaka Han’ın oğlu Şah Cihan Timur’a itaat etti. Burada etkinliğini arttıran Hasan Büzürg, 1340 yılında yönetimi ele geçirerek kabilesini temel alan Celayir Sultanlığı'nı kurdu. Bağdat, Musul ve Irak-ı Acem’de egemen olan Hasan Büzürg, Memlük Sultanı'na bağlı olarak hükümdarlığını sürdürdü. 1356 yılında Bağdat'ta hayatını kaybetti.

Kaynakça
  1. Geyikoğlu, H., "Moğollar'ın Selçuklular'dan Sonra Anadolu'ya Hakim Olma Faaliyetleri ve Karanbük Savaşı", Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:52, YılːHaziran 2014. URL:http://e-dergi.atauni.edu.tr/ataunisosbd/article/view/5000157768/0 16 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2017-03-19
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.