Kara Oğlanlar
Karaoğlanlar – Türk ve Altay mitolojisinde Kötülük Tanrıları. Karaerler de denir. Erlik Han’ın oğullarıdırlar. Sayıları dokuzdur. Moğolların “Dokuz Kana Susamış Tanrı”ları ile benzerlik gösterirler. İnsanlara kötülükler getiren kara fırtınalar estirir, kan yağmurları yağdırırlar. Erlik’in sarayının veya yeraltının kapılarını bekledikleri için Kapı Bekçileri diye anılırlar.
- Temir Han: Demir Tanrısı.
- Karaş Han: Karanlık Tanrısı.
- Matır Han: Cesaret Tanrısı.
- Şıngay Han: Kargaşa Tanrısı.
- Kümür Han: Kömür Tanrısı.
- Badış Han: Felaket Tanrısı.
- Yabaş Han: Bozgun Tanrısı.
- Uçar Han: Haber Tanrısı.
- Kerey Han: Arabozuculuk Tanrısı.
Özellikler
Temir
Temir Han - Türk ve Altay mitolojisinde Demir Tanrısı. Temür (Timür) Han olarak da bilinir. Moğollar Tömür Han derler. Yağrını (kürek kemiği) demirdendir. Demir madenlerini, demirci ocaklarını ve demircileri korur. Yakutların ilk demirci atalarının adı Ağlıs, Buryatların ilk demirci atalarının adı da Boyontoy’dur. Temür Han onları insanlara hizmet etsin diye göndermiştir. O çıplak elleriyle kızgın demiri dövebilir, ona istediği şekli verebilir. Demircilik sanatını insanlara bu Tanrı öğretmiştir. Sokor (tek gözlü) olarak anılır. Kelime (Tem/Töm/Dem) kökünden türemiştir. Demir demektir. Moğolcada Tömür sözcüğü de aynı anlama gelir. Sağlamlık, dayanıklılık bildiren bir kökten türemiştir.
Karaş
Karaş Han - Türk ve Altay mitolojisinde Karanlık Tanrısı. Karış Han olarak da bilinir. Altay mitolojisinde, Erlik'in dokuz oğlundan biri olduğuna inanılan ve Yeryüzü'ndeki kötülükleri yönetenler arasında yer aldığı kabul edilen tanrıdır. Karanlığı oluşturur. Geceleri hüküm sürer. Erlik Han’ın oğludur. Sert yapılı, iri vücutlu olarak anlatılır. Kara Yılanları vardır. Yeraltının beşinci katında dökme demirden bir sarayda yaşar. Siyah kunduz kürkünden bir yatakta uyur. Demir atların çektiği bir kızağa biner. Kamçısı kara yılandır. Kanlı gözleri ve kara bir kalpağı bulunur. Şamanlar ve Erlik arasında arabuluculuk yapar. Sözcük, (Kar) kökünden türemiştir. Karartan, karartıcı demektir. Kara kökünden gelir. Karış ise beddua, ah anlamına gelir.
Matır
Matır Han - Türk ve Altay mitolojisinde Cesaret Tanrısı. Matur (Patur, Patır, Batur) Han olarak da söylenir. Korkusuz bir savaş tanrısıdır. Erlik Han’ın oğludur. Taş bilekli olarak betimlenir. Sözcük, (Bat/Mat) kökünden türemiştir. Batur sözcüğü yiğit demektir. Bahadır, korkusuz, kahraman anlamlarına gelir. Batırmak ve boğmak fiili ile bağlantılıdır.
Şıngay
Şıngay Han - Türk ve Altay mitolojisinde Kargaşa Tanrısı. Çıngay Han veya Sınzay Han olarak da bilinir. Yeryüzünde kargaşa çıkarır. Karışıklığa sebebiyet verir. Erlik Han’ın oğludur. Her yeri altüst eden olarak tanımlanır. Kelime (Şın/Çın) kökünden türemiştir. Çıngar (gürültü) kelimesiyle aynı kökten gelir. Çın gerçeklik anlamı da taşır.
Kümür
Kümür Han - Türk ve Altay mitolojisinde bir kötülük tanrısı. İsmi nedeniyle Kömür Tanrısı olarak da bilinir. Kömir (Kömür, Kümir) Han olarak da söylenir. Erlik'in dokuz oğlundan biri olduğuna inanılan ve Yeryüzü'ndeki kötülükleri yönetenler arasında yer aldığına inanılan ve kamla Erlik arasında arabuluculuk yaptığı kabul edilen tanrıdır. Kapkara bir görünümü vardır. Gömleği kara dumandandır. Yeraltında yaşar. Kötü ruhların ve şeytanların başı ve yöneticisi olarak görülür. Sözcük (Köm/Göm) kökünden türemiştir. Kara veya yanmış demektir. Kömür oluşumunun doğal koşullarda yeraltında gerçekleşmesi ile ad arasındaki bağlantı önemlidir.
Badış
Badış - Türk ve Altay mitolojilerinde Felaket Tanrısı. Yeryüzünde felaketlere neden olur. Kıranlar ve afetler, salgınlar onun elinden gelir. İnsanların başına zorluklar getirir. Erlik Han’ın oğludur. Bastığında toprak yerinden oynar, değirmen taşlarını yutar. Demir kaşağılı olarak söylenir. Çolak (tek kollu) olarak anılır. Ancak bu tek kolunda dokuz insanın kollarının gücü vardır. Çolak sözcüğü günümüzde de Anadoluda tek kollu kimseler için kullanılan bir tanımlamadır. Kelime (Bat/Bad) kökünden türemiştir. Batmak fiili ile aynı köke sahiptir. Batıran demek olabilir. Badıç sözcüğü kabuk anlamına gelir. Badırdamak ise homurdanmak, gürültülü ve anlaşılmaz konuşmak demektir.
Yabaş
Yabaş Han - Türk ve Altay mitolojisinde Bozgun Tanrısı. Cabaş Han olarak da anılır. Yeryüzünde kötülüklere ve bozgunculuğa sebebiyet verir. Karakam (kötücül şaman) ile Erlik arasında arabulucuk yapar. Erlik Han’ın oğludur. Aygır yeleli olarak betimlenir. Kelime Yab/Yap/Cab/Çap) kökünden türemiştir. Yapan (bozgunculuk ve kötülük eden) demektir. Yaba (çatal harman aracı) sözcüğü ile aynı kökten gelir. Ayrıca çapmak (at sürmek, yağmalamak) sözcüğü ile de bağlantısı bulunur.
Uçar
Uçar Han - Türk ve Altay mitolojisinde Haber Tanrısı. Kötü haberleri getiren tanrıdır. Erlik Han’ın oğludur. Bazen casusların tanrısı olarak görülür. Türklerde "Çaşıt", casus demektir. Çaşmak/Çaşıtlamak ise casusluk yapmak anlamına gelir. Uçar Han da çaşıtları (casusları) korur. Sözcük, (Uç/Uc) kökünden türemiştir. Uçan, uçarak gelen demektir. "Uçar" sözcüğü haber anlamı da taşır.
Kerey
Kerey Han - Türk ve Altay mitolojisinde Arabozuculuk Tanrısı. Kirey Han olarak da söylenir. Yeryüzündeki kötülükleri yönetir. İnsanlar arasına nifak sokar. Erlik Han’ın oğludur. "Yes"/"Ças" (demir) bilekli olarak betimlenir. Yedi otağı bulunur. Ayrıca Moğol efsanelerinde adı geçen Kirey Han ile de isimsel benzerliği bulunmaktadır. (Ker/Kir/Gir) kökünden türemiştir. Girmek (insanların arasına girmek) anlamını içerir. Moğolca Hir/Kir kirlilik, kötülük anlamları taşır.
Karaoğlan Motifi
Karaoğlan, Türk halk kültüründe gözüpek korkusuz ve bâzen de acımasız kimseleri tanımlamak için kullanılan bir tâbirdir. Görünüş olarak karayağız (esmer tenli) kimseler için de tercih edilir. Gözüpekliği, cesâreti mecazen ifade eder. Suat Yalaz’ın Karaoğlan adlı çizgi romanı Türk mitolojisinden izler taşıyan bir eserdir. Daha sonra seri olarak filmi de çekilen bu çizgi roman adı koylamadığı için kendisine Karaoğlan denilen bir yiğidin başından geçen maceraları anlatır. Her ne kadar Karaoğlan olumlu yönleri ağır basan bir kişilik olsa da bazen acımasızlaşır, çapkındır (hatta film ve çizgi roman erotik çağrışımlar içerir), adsız olma öte dünyanın kötü varlıklarına ait bir özelliktir. Bu sebeplerle kısmen de olsa Karoğlanlar ile benzeşen yönleri bulunduğu söylenebilir. Karaolğlanlardan bir olan Matır Han’ın adı olan Matır (Batır/Batur) kelimesi cesur, yiğit, korkusuz demektir. Karaoğlan da korkusuz bir kahramandır. Karaoğlanın daha birkaç aylıkken annesi öldürülür, babası yaralı bir şekilde oğlunu kurtarır ve daha adı bile koyulmamışken onu bir ormancıya verir. Ormancı ve karısı da ona bir isim vermezler. Ama kara saçlarından dolayı onu Karaoğlan diye çağırırlar. Bu çizgi romanda Karaoğlan gözüpek, pervasız ve mert bir delikanlıdır. Göçebedir ve bir yerde uzun süre kalmaz. Atının sırtında tüm Asya’yı dolaşır. Güçsüzlere yardım eder, ailesinin intikamını almak için uğraşır.
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları, Prof.Dr. Özkul ÇOBANOĞLU, Prof.Dr. Nimet YILDIRIM, Anadolu Üniversitesi - AÖF, 2013 Yayın No: 2388 (Sayfa: 74)
Dipnotlar
- 1^ Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi (Cilt-1, Sayfa 11)