Miklós Zrínyi
VII. Miklós Zrínyi veya Nikola Zrinski (Macarca: Zrínyi Miklós, Hırvatça: Nikola Zrinski d. 5 Ocak 1620 – ö. 18 Kasım 1664), Hırvat ve Macar soylusu asker, devlet adamı ve şair.
Zigetvar Kuşatması’nı konu alan ve Macar edebiyat tarihinin en önemli destanı olarak kabul edilen “Szigeti Veszedelem” (Zigetvar Tehlikesi) adlı eserin yazarıdır.[1] Macar tarihinde büyük önemi ve saygınlığı olan bir aileye mensuptur. Şairin büyük büyükbabası IV. Miklós Zrínyi Zigetvar kalesini Osmanlılara karsı savunurken ölmüş; büyükbabası IV. György Zrínyi ise ülkenin başkomutanlığını alarak ailenin ününü arttırmıştı; babası Kutsal Roma İmparatoru’nun sadık adamlarındandı. Kendisi, bir asker olarak Macaristan’ın bağımsızlığı için uğraştı. Gerek Osmanlılara gerekse Habsburglara karşı Macaristan’ı savundu. Habsburg yönetimine karşı Macarların giriştiği tüm özgürlük mücadelelerinde onun fikirleri etkili oldu.
Hayatı
5 ocak 1620’de dünyaya geldi. Doğum yeri konusunda değişik görüşler mevcuttur. Čakovec’de doğmuş olma ihtimali yüksektir.[1] Babası Kral II. Ferdinand’ın sadık adamları arasında yer alan Hırvat Banı (genel vali) IV. Miklós Zrínyi, annesi Macar soylusu Magdolna Széch’dir.
Ailesinin geçmişi
Ailesinin soyu Dalmaçya kökenli feodal bir aile olan De Brebiri ailesine dayanır.[1] Hırvatlasan Brebiri ailesi üyeleri evlilik yoluyla 13. yüzyılda büyük bir güce sahip olmuştur. 14. yüzyılda György Brebiri Macar krallığna bağlılık yemini etmiş; Hırvatistan’ın iç bölümündeki Zrin (veya Zerin)Kalesini alınca kalenin adını soyadı olarak kullanmaya başlamıştır.
Aile üyeleri 15. yüzyıldan itibaren Osmanlı akınlarına karşı müklerini savunmak için mücadele ettiler. 1566’da Osmanlılar’ın büyük bir orduyla Macaristan’a girmesi üzerine IV. Miklós Zrínyi, Zigetvar Kalesi’nin komutasını eline aldı ve Zigetvar Kuşatması’nda Osmanlılar’a karşı savaşırken öldü. Aile 1620’lerde Katolik mezhebine girikten sonra Viyana sarayının ve Katolik mezhebinin en büyük savunucusu oldu; Osmanlılarla yaptıkları sınır savaşları sonucu Macar soyluları arasınde kendilerine önemli bir yer edindi.
Çocukluk ve gençlik yılları
Miklós Zrínyi’nin çocukluğu Čakovec’de geçti. Çok küçük yaşta annesini kaybetti. Ardından babası, Gábor Bethlen’e karşı savaşırken hastalanıp hayatını kaybetti (1626). Miklós Zrínyi, 1628’de kardeşi Péter Zrínyi ile birlitke Graz’daki Cizvit okuluna gönderildi. 1633’te eğitimine Viyana’da ve Nagyszombat’ta devam etti. Cizvit okullarının katı sisteminden sıkılmaktaydı ancak 6 dilde konuşan, 8 dilde okuyabilen bir genç olarak yetişti ve ilgi alanındaki kitapları toplayıp okuyarak hayatı boyunca kendini yetiştirmeye devam etti.[1]
1636’da kral tarafından kardeşi ile birlikte eğitim amacıyla İtalya’ya gönderildi. İtalya seyahati 8 ay sürdü. Eski çağ eserlerini ve Roma İmparatorluğunun tarihini ögrendi; Papa VIII. Urbanus ile görüştü. Seyahatinin büyük bölümünü Venedik’te geçirdi. Venedik’teki yaşamdan, opera, tiyatro ve müzikten etkilendi.[1] Modern İtalyan edebiyatı da ilgisini çekti. Ünlü kütüphanesini oluşturmada bu seyahat çok etkili oldu. İtalya’dan döndükten sonra topraklarının ve mülklerinin yönetimini üstlenen şair, Csaktornya kalesini saglamlastırırp süslü bahçelerle donattı. Burada nadideeserlerin toplandığı bir koleksiyon ve kütüphane düzenleyerek de kaleyi bir kültür merkezi haline getirdi.
Osmanlı akınlarına karşı topraklarını korumak için bir ordu kurdu diğer büyük toprak sahipleri ile birlikte askeri yerleşim birimleri oluşturdu.[1]
Osmanlılarla mücadelesi
1640 yılında Légrad ve Muraköz komutanlığına getirildi. Muraköz civarı, Avusturya’ya gitmenin en kestirme yolu olduğundan, yoğun bir şekilde Osmanlı akınlarına hedef olmaktaydı. Zrínyiler de Osmanlı topraklarına akınlar düzenledi. Osmanlılar barış zamanı gerçekleşen bu saldırılar hakkında Viyana’ya şikayet mektupları göndermiştir. Osmanlılar barışın bozulmasını istemeyen kral, Zrínyi kardesleri Viyana Sarayı’na çağırarak, kendilerini Osmanlıların akınlarına karşı Osmanlı topraklarına yaptıkları akınlar yüzünden sertçe uyarmış ve eylemlerine derhal son vermelerini emretmiştir. Zyriniler Viyana’nın emirlerini dikkate almayarak, Osmanlılara karsı yürüttükleri mücadeleye devam ettiler ve hiçbir fayda elde edemediler. Macar halkının yok olmaması için Osmanlılarla mücadenlenin şart olduğunu iddia ediyorlardı. Ancak Muraköz’deki halk değil, kraliyet çıkarları ile daha çok ilgili olan kral, Zyrini ve askerlerini İsveçlilere karşı savaşmak için Avusturya ordusuna katlmaya çağırdı.
Katıldığı savaşlar
Zrínyi, 1643 yazının sonunda istemedigi halde Otuz Yıl Savaşına katıldı. Kral, binbası rütbesiyle onu Macar ve Hırvat askerlerinin komutanı yaptı. Savaşta büyük yararlılıklar gösterdi ve İsveçlilerin yenilip geri çekilmesi üzerine topraklarına geri döndü (1644).
1644 yılında I. György Rákoczi’nin başlattığ bağımsızlık savaşında Macarlarla çarpışmak zorunda kaldı. Her fırsatta imparatorluk ordusundan ayrılarak topraklarına geri dönemeye çalıştı.
Evlilikleri
Miklós Zrínyi, ülkenin en önemli adamı olan Miklós Eszerházy’nin kızı Anna Júlia’ya aşık olmuş ama çeşitli sebeplerle evlenememişti. Anna Julia'nın başka birisi ile evlendirilmesi üzerine bu olayın üzüntüsüyle Vadász és Echo adlı eseri yazdı (1644). Ardından Gáspár Droskovich’in kızı Eusébia’ya asık oldu ve bu aşkın verdiği ilhamla Viola idillerini yazdı. 4 Haziran 1645’te onunla nişanlandı ancak nişanlanmalarından kısa süre sonra Eusébia ondan soğuyup ayrılmak istedi. Zrínyi'nin Arianna Sírása’yı bu sırada yazdığı tahmin edilir. Çift tekrar barıştı 1646’da evlendiler. Evlilikleri, Eusébia’nın 1651’de ölümü ile sonlandı. Zrínyi bu acı ile Orpheus Keserve adlı ağıtı yazdı.[1] 1652’de Löbl Mária ile ikinci evliliğini yaptı. Bu evlilikten Izsak adlı oğlu dünyaya geldi ancak çok küçük yaşta öldü. Zrínyi 1659’da oğlunun ölümü üzerine bir ağıt yazdı.
Siyasi kariyeri
20 Ekim 1646’de Zala bölgesi naipligine atanan Zrínyi, Nisan 1648’den itibaren düzenli olarak bölgenin işleriyle meşgul oldu. 1646-47’deki meclise katıldı. 1647’de Hırvat banı oldu. 1653’te kendisini Genel Vali ilan ettirmek için uğraştı. Bu makamın kafasındaki “Özgür Macaristan” hayalini gerçekleştirmek için yardımcı olacağını ummaktaydı. Arkasında büyük destek olmasına rağmen Genel Vali seçilmedi. Bunun üzerine II. György Rákoczi’nin Macar kralı olması planını gerçekleştirmeye çalıştı. Rakoczi’nin Lehistan’a yaptığı izinsiz sefer sonucu 1658’de Osmanlılar Erdel’e saldırdı.
Sıranın Macaristan’a geldiğini anlayan Zrínyi, Viyana ile arasını düzeltmeye çalıştı bu arada kendi çabalarıyla her fırsatta Osmanlılar’a zarar vermeye uğraştı. 1661’de Kanije’nin karşısında bir kale(Zrínyi-Újvár /Yenikale) inşa ettirmeye başladı. Osmanlılar barış için kale inşaatının durmasını şart koşuyorlardı. Zrínyi, Viyana’dan gelen inşaatı durdurma emrine rağmen kaleyi tamamladı (1662).
1662’de mecliste Viyana yanlısı Katolikler ile Macarların özgürlüğü yanlısı Pprotestanlar arasında yaşanan gerginlik sırasında Zrínyi, Katolik olmasına rağmen Protestanların yanında yer aldı. Bu tavrı yüzünden Katolikler kendisine cephe aldı.
Osmanlı ordusu Macaristan’a yürüyüşe geçtiğinde Zrínyi Macar kuvvetlerinin komutanlığına getirildi ve 1663 yılı Ekim başlarında Osmanlı ordusunu yendi; sadrazam ordusuyla geri çekilmek zorunda kaldı. Zrínyi başarılarına rağmen görevden alındı.
Topladığı güçlerle 1664’te Kış seferine çıktı ve büyük başarı kazandı. Osmanlıların önemli bir ikmal yeri olan Eszék köprüsünü yaktı. Avrupa’da büyük kahraman, kurtarıcı ve büyük bir kumandan olarak tanındı. Ardından Kanije'yi kuşattı. Zrínyi’nin Kanije’yi kuşatması nedeniyle yardıma gelen Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmed Paşa tarafından Zrínyi-Újvár (Yenikale) yıktırıldı (1664).
11 Temmuz 1664’te Viyana’ya gitti. Kale savunmasında yardım gönderilmediği için çok öfkeliydi. Viyana yönetimi, tüm zararların tazminini vererek ve Zrínyi’yi Várad generalligine getirerek onu yatıştırmaya karar vermişti ancak Zrínyi’nin Fransa, Papalık ve Venedik elçileri ile yaptığı görüşmeler bu kararın değişmesine neden oldu. Zrínyi’nin daha fazla güçlenmesini istemeyen Viyana, onu generalliğe getirmekten vazgeçti ve Kral ona derhal Macaristan’a dönmesini emretti.[1]
Osmanlılarla Vasvar Barışı görüşmeleri devam ederken Osmanlı yönetimi Zrínyi’nin banlıktan alınmasını talep etti ancak Viyana bunu reddetti.
Vasvar Barışı’nın imzalanması üzerine Zrínyi Osmanlılar’a karşı Fransa’dan yardım istedi. Habsburglar’dan ayrılıp Fransa’ya bağlanmak istediği iddia edilir.[1] 18 Kasım 1664’te bir av sırasında hayatını kaybetti. Szent-Ilóna Manastırı’ndaki aile mezarlığına defnedildi.
Onun bir yaban domuzu tarafından öldürülmesini hazmedemeyen halk, olayı bir suikast olarak yorumlamıştır. Ölümü Avrupa ülkelerinde üzüntüyle, Osmanlı Devleti’nde sevinçle karşılandı.[1]
Eserleri
- Tábori Kis Tracta(1646, Ordu için Küçük Taktikler)
- Szigeti Veszedelem (1651, Zigetvar Tehlikesi )
- Vitéz Hadnagy (1650-1653, CesurTegmen)
- Máyás Király Életér l Való Elmélkedések(1656-1657, Kral Mátyás’ın Hayatı Hakkındaki Tefekkürler)
- Török Áfium Ellen Való Orvosság(1660, Türk Afyonuna Karşı Merhem)