Mitraizm
Mitraizm, Mitra tarikatı ya da Mitras Gizemleri, Antik Yunan ve Roma dünyasının, Eleusis ve İsis Sırları olarak bilinen diğer gizli kültlerde, yani ezoterik olarak nitelendirilebilecek geleneklerde olduğu gibi, sadece bu tarîkata kabul edilenlere açıklanan sırlar etrafında gelişmiş bir mistik Roma kültüdür. Milattan sonra birinci yüzyıl ile dördüncü yüzyıl arası Roma İmparatorluğu askerleri arasında yaygınlaşmıştır.
Mitraizm öğretisiyle ilgili hiçbir yazılı belge ele geçmemiştir fakat bunun yanında arkeolojik olarak antik dünyaya dair oldukça dokümana sahiptir. Ancak açıklayıcı antik belgeler olmadığı sürece bunların yorumlanması da karmaşık bir hal almaktadır. Mitra'nın en belirgin tasvirleri şöyle görülmektedir:
- Mitra'nın kayadan doğması
- Mitra tarafından boğazlanan bir boğa
- Başka bazı hayvanların boğalı tabloda bulunmaları
- Mitra'nın hep başında frigya tacı olması
- Çoğu zaman Mitra'nın başından Güneş ışınlarını andıran çizgiler çıkması
- İki yardımcılarının biri aşağı biri yukarı bakan birer meşale tutmaları
- Mitra'nın Ay ve Güneş'i temsil eden tanrılarla beraber ve dostluk içinde resimlenmesi
"Mitra" ifadesi en eski olarak, Hinduizm dininde Vedalarda kullanılmıştır. Daha sonra çeşitli versiyonları türemiştir. Sonradan türeyen versiyonlarından en önemlileri Pers Mitraizmi ve Roma Mitraizmi'dir. Roma mitraizminin Hristiyanlık dinini doğrudan etkilediği iddia edilmektedir.
Roma Mitraizmi'nde Mitra'nın Sırları'nın Güneş'in ve yıldız gruplarının gökyüzündeki uzun dönemli hareketleri ile ilgili olması muhtemeldir:[1]
- Mabetleri yeraltında, penceresiz, duvarları ve tavanları yıldız motifleriyle süslü
- Aralık sonu ve haziran sonu (Güneş'in en yüksek ve en alçak durduğu günler) kutlu günler
- Mitra resimlemelerinde kullanılan hayvanlar 12 ufuk yıldız gruplarının simgeleri
- Bu 12 yıldız gruplarının her iki bin yılda bir 12de bir dönüyor olması (Boğanın boğazlanması, Boğa burcu yıldızlarının yerlerini bir sonraki gruba bırakmalarınımı anlatıyor?)
- Bâzı Mitra resimlemelerinde kullanılan X simgesi, ekvatorla burç yıldız grupları dairesinin birbirleriyle nasıl kesiştiklerini mi anlatıyor?
Hint, İran ve Komagene Mitra'sı çok tanrılı bir sistemde ahit, yemin, anlaşmadan sorumlu ilahî varlıktır. Sözleşmelere uyulmasını denetlemenin yanında her şeyi görendir. Gerçeğin, sığırların, hasadın ve suyun koruyucusudur. Boğanın boğazlanması ile alakalı olmadığını da varsayan uzmanlar bulunmaktadır.
Kökeni
Mitraizm'in kendi kendine gelişmiş bir inanç mı, yoksa Zerdüştlük'ün bir yan kolundan türemiş olduğu tartışmalıdır. Çünkü Roma'nın Mitras tarikatı, mitolojisi ve dinî tatbiklerinde Hint-Fars Mitra inancından önemli ölçüde farklıdır.
Yıldız gruplarının gökyüzündeki uzun dönemli hareketleri Eski Mısır ve Mezopotamya rahiplerince incelenmişti. Bir mabedin iki bin yıl sonra ekseninin yönünün yıldız gruplarının dönmesine benzer bir açıyla değiştirilerek yeniden inşa edilmesi Mitraizm'in kökenleri hakkında bir ipucu olabilir. Zerdüşt kutsal varlıklarından birinin Mitra olması da Mitra geleneğinin daha eski olmasından olabilir.
Kaynakça
- Ulansey, D., The origins of the Mithraic mysteries", p. 77f.