Mustafa Adil Özder

Mustafa Adil Özder (d. 1907, Artvin – ö. 11 Kasım 1987, Ankara), folklor araştırmacısı, yazar ve şair.

Artvin'in Yusufeli ilçesine bağlı Demirkent köyünde doğdu. Babası Muallim Mehmet Razi Efendidir. I. Dünya Savaşı muhacirliğinde henüz sekiz yaşında iken (1915) ailesi ile birlikte Çorum’un Sungurlu ilçesine göç ettiler. Babası Mehmet Razi Efendi, çocuklarının eğitimini ihmal etmeyerek, M.Adil Özder’i 1916 yılında Sungurlu’daki Kenz’ül – İrfan Nümune Mektebine gönderdi. 1920 yılına kadar orada öğrenimine devam etti. Burada iken annesi öldü. Artvin’deki durumun düzeldiğine ilişkin alınan haberler üzerine 1920 yılının sonuna doğru babası ve kardeşleri ile birlikte köyleri Demirkent’e geri döndüler. Köylerine döndüklerinde, yarım kalan öğrenimini iki yıl boyunca babasından aldığı derslerle tamamlayarak o zamanlar Ersis’te (Kılıçkaya) bulunan altı yıllık Ersis Merkez Nümune Mektebini 1923 yılı yazında dışarıdan sınavlara girerek bitirdi. Aynı yıl 29 Ekim 1923 tarihinde (Cumhuriyetin ilanında), baba mesleğine olan tutkusu nedeniyle Erzurum Dar’ül Muallimin Mektebine kayıt oldu. İki yıl sonra adı Erkek Muallim Mektebi olarak değiştirilen bu okuldan 1928 yılında mezun oldu. Okulu bitirmesiyle birlikte ilk olarak Çanakkale ili Bayramiç ilçesi Bayramiç Merkez Zaferi Milli Mektebi muallimliğine (öğretmenlik) atandı. 1930’da köylüsü Ali Budak Beyin kızı Kıyafet Hanım ile evlendi. Bu evlilikten Nihal (1931), Turan (1933), Demiray (1936) adlı çocukları oldu.

1930’da Borçka’nın Maçahel bucağı Düzenli köyü, 1931’de Yusufeli’nin Esenyaka köyü ilkokuluna öğretmen ve müdür olarak atandı. Buradan askerliğini yapmak üzere ayrılandı ve Yedek Subay olarak görevini tamamladıktan sonra: 1932-1936 yılları arasında Borçka, 1936-1948 yıllarında da Şavşat ilçesi İlköğretim müdürlüğü ve Merkez İlkokulu Müdürlüğü görevinde bulundu. Buradan 1948 yılında Artvin İl Merkezi Gazi İlkokulu öğretmenliğine atanan Özder, 1965-1967 yıllarında Ankara’nın Altındağ İlçesi Sarayköyü İlkokulu öğretmeni kadrosuyla Altındağ İlköğretim Müdürlüğünde, yine aynı kadro ile Milli Eğitim Bakanlığı Folklor Enstitüsünde uzman olarak çalıştı. 1971’de bu görevde iken kendi isteğiyle emekliye ayrıldı.

Eğitimcilik görevi sırasında sosyal ve kültürel faaliyetlerin de içinde yer aldı. Borçka Çocuk Esirgeme Kurumu yönetiminde bulundu, aynı kurumun Şavşat Şube Başkanlığını, Şavşat Halkevi Başkanlığı, Kızılay Şavşat Şubesi yönetim kurulu üyeliği, Şavşat Güzelleştirme Derneği kuruculuğu ve başkanlığı, Ankara’daki Artvin Turizm ve Tanıtma Derneği kurucu yönetim kurulu üyeliği, Türk Dil Kurumu Üyeliği, Artvin Yüksek Tahsil Talebe Derneği yönetim kurulu üyeliği gibi görevler de üstlendi. Öğretmenlikten emekliye ayrıldıktan sonra Kültür Bakanlığında eski eserler üzerindeki çalışmalara katıldı. Gerek eski yazıyı (Osmanlıca) çok iyi yazıp okuması ve gerekse dile hakimiyeti ile bu alanda da ölümüne kadar devam eden çok verimli hizmetlerde bulundu.

1987’de bu görevde iken rahatsızlanan Özder, 11 Kasım 1987 tarihinde öldü ve Ankara-Cebeci Asrî mezarlığında toprağa verildi.

Edebi kişiliği

Ömrünü, Artvin tarihi, etnografyası ve folklorunu araştırmaya ve gün ışığına çıkarmaya adamış bir kişi idi. Öldüğünde, arkasında 10 yayınlanmış kitap, 100 makale ile çok sayıda yayınlanmamış kitap ve notlar bıraktı.

1930’da Azmî mahlasıyla halk şiirleri yazmaya başladı. Âşık edebiyatı incelemeleri ile de yazın hayatına başladı. >Ardanuçlu Âşık Efkârî ve >Mecit Tokdemir ile karşılaşmalarda bulundu. Her fırsatta Artvin’i at sırtında köy köy dolaşarak folklor derlemeleri yaptı, bu derleme ve araştırmaları, halk kültürü ile ilgili yazıları Türk Folklor Araştırmaları, Çoruh, Doğuş, Halk, Bizim Çoruh, Artvin’in Sesi, Hür Çoruh, Şavşat Postası, Turizm Dünyası, Kars Eli, Haber, Yeşil Artvin, Çıra, Sesimiz, Yeşil Çoruh, Ulus Ekspres gibi çeşitli gazete ve dergilerde yayınlandı. Biyografisi Meydan Larousse ansiklopedisine alındı. Ölümünden sonra kitapları ve arşivi Artvin Kütüphanesine bağışlandı. Artvin’le ilgili bir kısım kitapları da öğrencisi ve “manevi kızı” folklor araştırmacısı Şahver Karasüleymanoğlu’na verilerek bu konularla ilgilenen kişilere dağıtılması, ulaştırılması sağlandı.

1986 yılında “İhsan Hınçer Folklor Ödülü”nü aldı. Ölümünün 7. yıldönümünde (1994) Özder anısına Yusufeli Kültür Derneği ile Folklor Araştırmaları Kurumunca ortak bir anma günü düzenlendi.

Aydın Karasüleymanoğlu tarafından 43. Hizmet Yılında M.Adil Özder adıyla bir kitap yayınlandı (1972). Hayrettin Tokdemir, Özder’in şiirlerinin bir kısmını Yusufeli’li Azmî adlı bir kitapta toplayarak yayındı.

Eserleri

M.Adil Özder’in yayınlanmış kitapları:

• 19. Yüzyıl Çoruh Halk Şairlerinden: Yusufeli’li Muhibbî (1940)
• Türk Çoruh’ta Kurtuluş ve Anavatana Kavuşma Anlamı (1948)
• Doğu İllerimizde Âşık Karşılaşmaları (1965)
• Ölümünün 100. Yılında Yusufeli’li Aşık Muhibbî ve Mevlid-i Şerif (1968)
• Yazı ve Resimlerle Çevre İncelemesi, Artvin İli-I (Abdullah Aydın ile birlikte, 1969)
• Artvin Folkloru-I (1970)
• Kurtuluşunun 50. Yılı Dolayısıyla Artvin ve Çevresi, 1828-1921 Savaşları (1971)
• Tarihte Çıldır (Ahıska) Atabeyleri ve Torunları (1971)
• Resimli Artvin İli Bilgileri-I (1971)
• Muhibbî İli Esmahan Hikâyesi (1976)
• Yakın Yurt.

Yazılmasına katkıda bulunduğu, yazım komisyonunda yer aldığı kitaplar:

• Çoruh-Şavşat (Şavşat öğretmenlerinden bir heyet tarafından hazırlanan bu kitabın tarih ve halk edebiyatı bölümlerini yazdı, 1945)
• Şavşatlı Recai ve Eseri Hidayet-ül İhvan (Bu eserin 1-12. sayfalarını yazdı).

Milli Folklor Enstitüsünde görevli iken yer aldığı komisyonlarca yazılan kitaplar:

• Türk Saz Şairleri Bibliyografyası
• Destanlar Bibliyografyası
• Türk Folklor Etnoğrafya Bibliyografyası.

Yayına hazır kitapları: Yusufelili Âşık Huzurî (Hayatı ve heceli şiirleri, 250 daktilo sayfası)

• Âşık Huzurî’nin Aruzlu Eserleri (200 daktilo sayfası)
• Artvin Folkloru-II (Gelenek ve görenekleri içeren 150 daktilo sayfası)
• Artvin Folkloru-III (Halk edebiyatı ürünlerini içeren 180 sayfa)
• Artvin’li Şairler (121 halk şairinin hayat ve eserlerini içeren iki cilt halinde 800 sayfalık inceleme ve derleme)
• Yusufelili Ali Fahri Karabulut (Hayatı ve şiirleri, 134 sayfa).