Nemesis (mitoloji)

Antik Yunan inancında Nemesis (/ˈnɛməsɪs/; Greek: Νέμεσις), hubris (tanrıların huzurunda kibirlilik) durumunda olan kişilere karşı uygulanan ilahi cezanın ruhudur. Nemesis’in tapınağı Marathon’nun kuzeyinde bulunan Rhamnous şehrinde olduğu için Rhamnousia/Rhamnusia ("Rhamnous’un tanrıçası") olarak da anılır. Bir diğer ismi “kaçınılmaz” anlamına gelen Adrasteia’dır.[1]

Nemesis, Alfred Rethel

Etimoloji

Nemesis ismi Yunanca bir kelime olan νέμειν némein “hak ettiğini vermek”[2] ve İlkel Hint-Avrupa dil grubundan nem- "dağıtmak” kelimesinden gelmektedir.[3]

Arka plan

Kutsal cezalandırma eski Yunan bakış açısında büyük bir tema olup Sophocles trajedilerinde ve birçok kişinin diğer yazınsal eserlerinde birleştirici tema görevi görür.[4][5] Hesiod şöyle demiştir. “ölümcül Nyks aynı zamanda ölümlülere bir bela olarak Nemesis’i doğurmuştur” (Theogony, 223 muhtemelen araya eklenmiş bir pasaj).[6]. Nemesis epik eser Cypria’da daha somut bir şekilde yer alır. Açık bir şekilde Zeus’dan çok önce var olmasına rağmen Nemesis affedilmez adalet olarak Zeus’un Olimpiya düzeninde yer alır ve resimlerinde Kibele, Rhea, Demeter, ve Artemis gibi diğer tanrıçalara benzer.[7] ("Rhamnous’un tanrıçası") olarak Attica’nın kuzeydoğusunda bulunan Rhamnous bölgesindeki antik tapınağında onurlandırıp yatıştırılırdı. Burada antik okyanus-nehir tanrısı Okeanos’un kızı olarak görülürdü. Pausanias burada Nemesis’in ikonik bir heykelinin olduğunu yazmıştır. Bu heykel heykeltıraş Pheidias tarafından Marathon savaşı’ndan (M.Ö. 490) sonra onları bekleyen zaferin anısına yapılması amaçlanan dikilitaş için kendilerinden fazlasıyla emin Pers’liler tarafından getirilen Paros adasına ait bir mermer kütlesinden yapılmıştır. Tanrıça bir geyikli taç ve küçük zafer tanrıçaları ile birlikte tasvir edilmiştir.[8] Nemesis elinde bir kırbaç ve hançer taşıyan kanatlı bir tanrıça olarak resmedilir.

Nemesis, 2. yy'a ait Mısır'dan Roma mermeri,(Louvre)

Kökenler

Nemesis Okeanos veya Zeus’un kızı, Hesiod’a göre Erebos ve Nyks’in kızıdır. Nemesis aynı zamanda Nyks’in tek başına doğurduğu bir kızı olarak gösterilir. Nemesis inancı Smyrna’dan kaynaklanmış olabilir.

Bazı metafiziksel mitolojiye gore Nemesis’in yumurtladığı bir yumurtadan iki çift ikiz doğmuştur. Bunlar Troya’lı Helene ve Klytemnestra, Dioskurlar olarak da bilinen Kastor ve Polluks. Diğer mitler ise Helene’yi Zeus ve Leda’nın kızı olarak gösterir. Mitlerin bir derlemesini içeren Bibliotheke’nin yazarı Helene’nin annesinin Nemesis olabilme ihtimalinden bahseder. Nemesis Zeus’tan kaçmak için kaza dönüşür Zeus’da kuğuya dönüşerek onunla birleşir. Nemesis’in kuş formundan çıkan bir yumurta çobanlar tarafından çalılarda bulunup Leda’ya götürülür. Leda yumurta çatlayana kadar onu bir sandıkta tutar ve bu şekilde Helene’nin annesi olur.[9]

İş ve eylemleri

Saygın bir tanrıça olmasına rağmen Nemesis Ekho ve Narkissos gibi ölümlülere çok fazla acılar yaşatmıştır. Thespiae ve Boeotia bölgesinden çok yakışıklı ve kibirli bir avcı olan Narkissos ona aşık olanları hor görür. Nemesis bir göle gidip kendi görüntüsünü görmesi için onu ayartır. Narkissos suda gördüğü görüntünün kendi görüntüsü olduğunu bilmeden ona aşık olur. Yansımanın görüntüsünden ayrılamayan Narkissos orada ölür.[10] Nemesis’e göre hiç kimse çok fazla iyi olmamalıdır ve sayısız yetenekler bahşedilmiş kişiler her zaman lanetlenmelidir.

Talih ve intikam

Nemesis kelimesinin original anlamı hakkedilen şeye göre, sadece gereken her oranda ne iyi ne de kötü olarak, talihin dağıtılmasıdır. Nemesis sonradan bu doğru orantının adalet algısında cezalandırılmadan geçip gitmesine izin verilemeyecek herhangi bir bozukluğun sebep olduğu kızgınlık olarak düşünülmüştür. O. Gruppe (1906) ve diğerleri ismi “kızgınlık hissetme”yle bağlamışlardır. 4. yy.’dan itibaren Nemesis sadece, Tyche’le ilişkilendirilecek olan Talih şansının dengeleyicisidir. Yunan trajedilerinde Nemesis çoğunlukla Ate ve Erinyeler’e benzer olarak suçun intikamcısı ve kibrin cezalandırıcısı olarak görünür. Nemesis bazen “kaçınılmaz” anlamına gelen Adrasteia" lakabıyla adlandırılır. Bu lakap Erinyeler’e (amansız), özellikle de Demeter ve Frigya ana tanrıçası Kibele’ye verilir.

Yerel tapınma

Atina’da Nemeseia (bazen Genesia olarak adlandırılır) adında bir festival düzenlenirdi. Burada amaç eğer onların kültü herhangi bir şekilde ihmal edilmişse yaşayanları cezalandırma gücüne sahip olduğu farz edilen ölümün nemesis’ini uzak tutmaktır. (Sophocles, Electra, 792; E. Rohde, Psyche, 1907, i. 236, note I) Smyrna’da Nemesis’in Artemis’ten çok Afrodite’e benzeyen iki dışavurumu vardı. Bu çifte durumun açıklaması zordur. Bu durum tanrıçanın iki yönünün olduğunu akla getirmiştir. Nazik ve acımasız ya da eski şehrin veya Alexander tarafından kurulan yeni şehrin tanrıçası olarak. M. S. 250–51 yıllarında gerçekleşen "Decian zulümü" esnasında yazılan Acts of Pionius isimli şehitler menkıbesinde vadesi dolan Smyrnalı bir Hristiyanın Nemesis’in tapınağının sunağında kurban sunumlarına katıldığından bahsedilmektedir.

Roma

Hadrianus'un piriçten yapılmış antik Roma parasının üzerindeki Nemesis. M.S. 136'da Roma'da basılmış.

Roma’da imparatorluk döneminde Nemesis'e askeri eğitim alanının koruyucu ruhlarından (Nemesis campestris) biri olarak, gladyatörlerin ve arenada vahşi hayvanlarla boğuşan avcıların koruyucu azizesi olarak ve zafer kazanan generaller tarafından da zaman zaman Pax-Nemesis şeklinde tapınılmıştır. Bazen fakat çok nadir olarak da çoğunlukla Claudius ve Hadrianus hükmü altındaki imparatorluğun madeni paralarında da Nemesis görülmüştür. M.S. 3. yy.’da oldukça güçlü Nemesis-Fortuna olarak bir inanç olduğuna dair kanıt vardır. Nemesis Hadrianus’un kölelikten azat edilmiş adamları isimli bir topluluk tarafından tapılmıştır. Mesomedes M.S. 2. yy.’da ona bir ilahi yazmış ve ona "Nemesis hayatın kanatlı dengeleyicisi, kara yüzlü tanrıça, adaletin kızı" olarak hitap etmiş ve ondan “sarsılmaz dizginler ölümlülerin uçarı saygısızlıklarını” engeller şeklinde bahsetmiştir.

Nemesis’in erken dönem betimlemeleri kendisi de bazen nemesis lakabını taşıyan Afrodit’e benzer. Daha sonra suçun intikamcısı ve uyumun bakire tanrıçası olarak görülmüştür. Nemesis cetvel, dizgin, terazi, bir kılıç, kırbaç gibi cisimlerle ve griffonlar tarafından çekilen bir arabayla sembolize edilmiştir. Nemesis, Adrastia olarak da bilinir. Ammianus Marcellinus Gallus Caesar’ın ölümünü tanımlamasının ardından onu bir adaletten sapma içine dahil eder.[11]

Homeros'ta Nemesis sadece soyut bir tecessüm/şahıslandırma olarak geçer.

Kaynakça

1. Aeschylus, Prometheus Bound 936; Euripides, Rhesus 342
2. http://www.etymonline.com/index.php?term=nemesis
3. R. S. P. Beekes, Etymological Dictionary of Greek, Brill, 2009, pp. 1005–6.
4. The Nemesis Theory, University of California, 9 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 12 Ekim 2013
5. Examples of Nemesis in Literature, erişim tarihi: 12 Ekim 2013
6. Theogonia, 223
7. The primeval concept of Nemesis is traced by Marcel Mauss (Mauss, The Gift: the form and reason for exchange in archaic societies, 2002:23: "Generosity is an obligation, because Nemesis avenges the poor... This is the ancient morality of the gift, which has become a principle of justice". Jean Coman, in discussing Nemesis in Aeschylus (Coman, L'idée de la Némésis chez Eschyle, Strasbourg, 1931:40-43) detected "traces of a less rational, and probably older, concept of deity and its relationshiop to man", as Michael B. Hornum observed in Nemesis, the Roman State and the Games, 1993:9.
8. Pausanias, Description of Greece, 1.33.2-3.
9. (Pseudo-Apollodorus) R. Scott Smith, Stephen Trzaskoma, and Hyginus. Apollodorus' Library and Hyginus' Fabulae: Two Handbooks of Greek Mythology. Indianapolis: Hackett Pub., 2007:60.
10. "Metamorphoses (Kline) 3, the Ovid Collection, Univ. of Virginia E-Text Center". virginia.edu. 3 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2015.
11. Ammianus Marcellinus 14.11.25

Wikimedia Commons'ta Nemesis (mitoloji) ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.