Robert Walser (yazar)

Robert Walser (d. 15 Nisan 1878, Biel, Bern Kantonu - ö. 25 Aralık 1956, Herisau, Appenzell Ausserhoden Kantonu), Alman asıllı İsviçreli yazar.

Robert Walser
Doğum 15 Nisan 1878(1878-04-15)
Biel/Bienne, İsviçre
Ölüm 25 Aralık 1956 (78 yaşında)
İsviçre
Milliyet İsviçreli
Meslek Yazar

Hayatı

1878-1897

Robert Otto Walser, hem Alman hem de Fransız dillerinin konuşulduğu İsviçre'nin Bern Kantonu'nda sekiz çocuklu bir ailenin yedinci çocuğu olarak dünyaya geldi. Dil sınırı üzerinde yer alan Biel/Bienne şehrinde iki dilli olarak büyüdü; ilk- ve ortaokula yine aynı şehirde devam etti. Ailesinin içine düştüğü ekonomik sıkıntılar nedeniyle okulu erken yaşta terk etmek zorunda kaldı. Henüz küçük yaştan itibaren bir tiyatro hayranıydı. İleride tanınmış bir ressam ve sahne tasarımcısı olacak ağabeyi Karl Walser tarafından yapılmış ve günümüze kadar gelmiş bir suluboya tablo, küçük Robert Walser'i en sevdiği tiyatro eseri olan Schiller'in Haydutlar (Die Räuber) adlı oyunundaki Karl Moor karakteri olarak tasvir eder.

Walser 1892 ile 1895 yılları arasında Bern Kantonalbank'ın Biel şubesinde ofis stajyeri olarak eğitim gördü ve çalıştı. 1894'de (o dönemde ruhsal rahatsızlıklardan mustarip kişiler için kullanılan tabirle) “ruh hastası” olan annesi Elisabeth (Elisa) Walser'i kaybetti. İsviçreli filolog Peter von Matt'ın görüşüne göre annesiyle arasındaki simbiyotik ilişki Walser'in edebiyatı açısından asli bir öneme sahiptir.[1] Robert Walser 1895 yılında ağabeyi Karl'ın yaşadığı Stuttgart'a taşındı. Burada Union Deutsche Verlagsgesellschaft'ın ilan bürosunda kâtip olarak çalıştı;[2] bir yandan da tiyatro oyuncusu olma çabalarını sürdürüyordu. Sonuçsuz kalan bu arayışların ardından, yürüyerek İsviçre'ye döndü ve 1896 sonbaharında Zürih'e yerleşti. İzleyen yıllarda -düzensiz olarak ve sık sık iş değiştirerek de olsa- büro elemanı ve kâtip olarak geçimini sağlamaya çalıştı. Robert Walser, Almanca edebiyatta büro çalışanlarının hayatına yer veren ilk yazarlardan biri olmuştur.

1898-1912

1898'de, Bern'de yayınlanan günlük gazete Der Bund'un edebiyat eleştirmeni ve fıkra editörü Joseph Victor Widmann, gazetenin pazar ekinde Walser'in altı şiirine yer verdi. Bu şiirler sayesinde dikkatini çektiği Franz Blei, Walser'i Die Insel dergisi etrafında toplanmış Art Nouveau çevresinden Frank Wedekind, Max Dauthendey ve Otto Julius Bierbaum gibi seçkin yazarlarla tanıştırdı.

Walser 1905 yılına kadar ağırlıklı olarak Zürih'te yaşamayı sürdürdü. Ancak bu süre zarfında Thun, Solothurn. Winterthur ve Münih'te de uzun süreler geçirdi. 1903'te zorunlu askerlik görevini yerine getirdi ve aynı yılın yazından itibaren Zürih yakınlarındaki Wädenswil kasabasında bir mühendis ve mucit olan Carl Dubler'in “yardımcısı” olarak çalışmaya başladı. Bu dönemde yaşadıkları 1908 tarihli romanı Der Gehülfe'nin (Yardımcı)  temelini oluşturacaktır. 1904'te Fritz Kochers Aufsätze (Fritz Kocher'in Tahrir Ödevleri) başlıklı ilk kitabı Insel Verlag tarafından yayımlandı.

Robert Walser 1905 yazının sonunda Berlin'de hizmetkârlık eğitimi veren bir kursa katıldı ve aynı yılın sonbaharında birkaç ay boyunca Yukarı Silezya'da bulunan Dambrau'daki bir şatoda hizmetkâr  olarak çalıştı. İzleyen yıllarda hizmet etme izleği eserlerinde, özellikle de Jacob von Gunten (1909) romanında önemli bir yer tutacaktı. 1906 yılının başında, bu kez yerleşmek üzere, yeniden ağabeyinin yaşamakta olduğu Berlin'e döndü. Saygın bir sahne tasarımcısı ve ressam olan ağabeyi Karl Walser'in geliştirdiği ilişkiler sayesinde, kendine edebiyatçılar, yayıncılar ve tiyatroculardan oluşan geniş bir çevre edindi. Dönem dönem -bir sanatçılar topluluğu olan- Berliner Secession'un sekreterliğini üstlendi.

Walser, Berlin'de ilk romanı, Geschwister Tanner'i (Tanner Kardeşler) sadece altı hafta içinde yazdı ve eser 1907 yılında Bruno Cassirer'in yayınevinden yayımladı. Bunu yine aynı yayınevinden çıkan diğer iki romanı Yardımcı (1908) ve Jacob von Gunten (1909) izledi. Bu romanların yanı sıra, Berlin'in gözde barlarını muzip bir dille ve yoksul bir “flaneur”ün bakış açısından öznel bir yaklaşımla betimlediği pek çok kısa öykü de yayımladı. Gerek romanları, gerekse bu kısa metinleri çok olumlu tepkiler aldı. Robert Musil ve Kurt Tucholsky gibi yazarlar onun düzyazılarını övgüyle karşılarken, Hermann Hesse ve Franz Kafka gibi birbirinden çok farklı edebiyatçılar, onu en sevdikleri yazarlar arasında sayıyorlardı.

Robert Walser kısa düzyazılarını gazetelerde ve dergilerde yayımlamaktaydı. Bu “küçük” edebi form, giderek onun “alâmet-i fârikası” haline geldi – herhangi bir kategoriye sokulamayan bu edebi taslaklar eserlerinin en kapsamlı bölümünü oluşturmaktadır.

1913-1929

Robert Walser 1913'te İsviçre'ye döndü. Kısa bir süre, Bellelay'deki bir akıl hastanesinde öğretmen olarak çalışan ablası Lisa'nın yanında yaşadı. Aynı kurumda çamaşırhaneden sorumlu olarak görev yapan Frieda Mermet ile yakın bir dostluk kurdu; bu dostluk kesintisiz olarak sürdürdükleri yazışmalarla uzun yıllara yayılacaktı. Bu dönemde yazdığı Aufsätze (Makaleler, 1913) Leipzig'de Kurt Wolff Yayınevi tarafından yayımlandı. Walser, ardından Biel'deki babasının yanında kısa bir dönem yaşadıktan sonra yine aynı şehirdeki Blaues Kreuz otelinin çatı katındaki bir odaya yerleşti. Babası 1914'te öldü.

Robert Walser, Biel'de yaşadığı dönemde, Almanya ve İsviçre'de yayımlanan çeşitli gazete ve dergilere çok sayıda kısa öyküler yazdı. Bu kısa metinlerinden yapılan seçkiler, Gezinti (Der Spaziergang, 1917), Düzyazılar (Prosastücke, 1917), Şairlerin Yaşamı (Poetenleben, 1918), Göl Ülkesi (Seeland, 1919) ve Gül (Die Rose, 1925) başlıkları altında kitap olarak da yayımlandı. Bir yürüyüş sevdalısı olan Walser, bu dönemde -çoğu zaman geceleri- uzun yürüyüşlere çıkmaya başlamıştı. Biel döneminin yazıları içinde, yazarlar ve sanatçılar hakkındaki denemelerinin yanı sıra, tanımadığı bölgelerde yürüyen kahramanın bakış açısından aktarılan öyküler önemli bir yer tutar.

Walser, I. Dünya Savaşı boyunca askerlik hizmetini yerine getirmek üzere çeşitli defalar orduya çağrıldı. 1916 yılının sonunda ağabeyi Ernst, Waldau Ruh ve Sinir Hastalıkları Kliniği'nde geçirdiği bir dönemin ardından hayata veda etti. 1919'da, Bern'de coğrafya profesörü olan en büyük ağabeyi Hermann intihar etti. Savaş yüzünden Almanya'daki yayıncılar ile sürdürdüğü bağlarını yitirmiş olan Walser, bu dönemde yalıtılmış bir hayat sürdürmekteydi. Yoğun bir biçimde üretmesine rağmen geçimini yazarak  sağlamakta büyük güçlüklerle karşılaşıyordu. Devlet Arşivi'nde bulduğu bir iş sayesinde, 1921 yılı başında Bern'e taşındı. Sık sık değiştirdiği möbleli odalarda pansiyoner olarak son derecede içine kapanık bir hayat sürdürüyordu (sadece 12 yıl içinde 16 oda değiştirmiştir).[3] Bugün kaybolmuş olan “Theodor” romanı da bu dönemin eseridir.

Walser -kendi ifadesine göre-[4] henüz 1917 yılında iki aşamalı, yeni bir çalışma yöntemi geliştirmişti: Metin taslaklarını önce kurşun kalemle yazıyor, ardından bunları dolma kalemle temize çekiyordu. Walser'in en geç 1924 yılından itibaren uygulamaya başladığı bu yöntemle yazdığı ve bir milimetreye kadar küçülen harfler nedeniyle Mikrogramme (Mikroyazmalar) olarak bilinen bu taslaklar arasında şiirler, düzyazılar, sahne diyalogları ve bir de roman (Haydut / Der Räuber) bulunuyordu. Bu metinlerin yalnızca küçük bir bölümü bizzat Walser tarafından temize çekilmiş ve basılması isteğiyle gazete ve dergilere gönderilmişti. Walser'in üslubu -yazarın kendi tabiriyle- bu “Kurşun Kalem Bölgesi” taslaklarında, geliştirdiği dil oyunlarıyla giderek yoğunluk kazanmış ve soyutlaşmıştır: Bunlar, naif ve oyunbaz denemeler ya da son derecede girift göndermelerle dolu edebi montajlar olarak çok katmanlı okumalara izin verir. Sonuç olarak Bern yılları, tüm zorluklarına rağmen, Walser'in edebi üretimi açısından çok verimli yıllar olmuştur.

1929-1956

1929 yılı başında, bir süredir anksiyete ve sanrılardan şikayet etmekte olan Walser, ablası Lisa'nın baskısıyla Waldau Ruh ve Sinir Hastalıkları Kliniği'ne yattı. “Hasta, sesler duyduğunu kabul etti” notunun yer aldığı hekim raporuyla Walser'e “katatonik şizofren” teşhisi konacaktı.[5] Hastaneye  yattıktan sonra sağlığı hızla düzelen Walser, “kurşun kalem yöntemiyle” yazmayı ve gerek şiirlerini, gerekse düzyazılarını yayımlatma çabalarını sürdürüyordu. Ancak yaklaşan savaş koşullarında yurt dışında yayıncı bulmakta zorlanan Walser'in bu dönemde yazdığı metinlerin pek azı yayımlanabilmiştir. Yazarın “Mikrogramm” diye bilinen taslakları ancak ölümünden sonra, Werner Morlang ve Bernhard Echte'nin yaklaşık 15 yıla yayılan zorlu çalışmaları sonunda deşifre edilebilmiş ve Kurşun Kalem Bölgesi'nden (Aus dem Bleistiftgebiet) başlığı altında yayımlanmıştır. (1985-2000). Walser, 1933 yılında daha önce hiç yaşamadığı Appenzell Ausserhoden Kantonu'ndaki Herisau kliniğine -isteği hilafına- nakledildikten sonra, yazmayı tümüyle bıraktı.[6]

Robert Walser 25 Aralık 1956'da, karlar altındaki bir patikada, çok sevdiği uzun yürüyüşlerinden birini gerçekleştirirken geçirdiği bir kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Cansız bedeni akıl hastanesinin yakınlarında bulundu. Olay yeri incelemelerini gerçekleştiren polis tarafından çekilen fotoğrafları, Walser'in ilk romanı Tanner Kardeşler'de betimlediği karda ölü yatan adam imgesiyle tekinsiz bir benzerlik gösterir.

Çalışmaları ve Edebi Mirası

Walser'in bir hayranı olan edebiyat hamisi Carl Seelig 1936 yılından itibaren yazarı Herisau'daki klinikte ziyaret etmeye başladı. Seelig büyük ölçüde unutulmuş olan yazarın eserlerine yeniden ilgi uyandırmaya çalıştı. Giderek yakınlaşan ilişkileri sayesinde, Lisa Walser'in 1944'deki ölümünün ardından yazarın resmi vasiliğini üstlendi. Seelig yazarın ölümünden sonra, birlikte gerçekleştirdikleri uzun yürüyüşler sırasında yaptıkları konuşmaları Wanderungen mit Robert Walser (Robert Walser'le Yürüyüşler) başlığıyla kitaplaştırdı. Onun ölümünden sonra kurulan (ve daha sonra Robert Walser Vakfı'nın temelini atacak olan) Carl Seelig Vakfı sayesinde, yazarın edebi mirasını korumak ve gelecek kuşaklara aktarmak üzere önemli bir kurumsal adım atılmış oldu.

Robert Walser'in 1970'li yıllardan itibaren sürekli olarak güncellenen eleştirel edisyonlarla yeniden basılan metinleri, günümüzde modern edebiyatın en önemli eserleri arasında sayılmaktadır. İsviçre Almancasının etkilerini metinlerinde yaratıcı ve muzip bir üslupla değerlendiren yazar, kişisel gözlemlerini farklı edebi metinlere yaptığı göndermelerle birleştirirken “ucuz edebiyat” ile “yüksek” edebi eserler arasında da özgün bağlantılar kurmuştur.

Her ne kadar yaşadığı dönemde Franz Kafka, Walter Benjamin ve Hermann Hesse gibi ünlü yazarların hayranlığını kazanmış olsa da, Robert Walser'in yeniden keşfedilmesi ancak 1970'li yıllardan sonra yeniden yayımlanmaya başlayan toplu eserleri sayesinde mümkün olmuştur. Bu edebi miras, Alman dilinin Ror Wolf, Peter Handke, W. G. Sebald ve Max Goldt gibi çağdaş yazarları üzerinde önemli etkilerde bulunmuştur.

Ünlü İspanyol yazar Enrique Vila-Matas, 2004 yılında yayımladığı Doktor Pasavento isimli romanında Walser'in Herisau kliniğinde geçirdiği dönemin ve kaybolma isteğinin izini sürmüştür. Sırp yazar Vojislav V. Jovanović 2007 yılında Robert Walser'in hayatı ve eserlerinden esinlenen Story for Robert Walser başlıklı bir kitap yayımlamıştır.

Robert Walser Merkezi (Robert Walser-Zentrum)

Resmi olarak 2009 yılında İsviçre'nin Bern kentinde kurulan Robert Walser Merkezi, Walser’in eserlerine ve bu kapsamlı edebi mirasın ilk yöneticisi olan Carl Seelig’in anısına adanmıştır. Merkezin amacı, Walser'in yaşamını ve çalışmalarını tanıtmak ve aynı zamanda bilimsel araştırmalara destek olmaktır. Hem uzmanlara, hem de halka açık olan Merkez, kapsamlı bir arşive, bir araştırma kütüphanesine, geçici sergilerin gerçekleştirildiği ve serbest çalışma imkânı sunan iki odaya sahiptir. Burada ayrıca sergiler, etkinlikler, konferanslar, atölye çalışmaları düzenlenmekte ve çeşitli yayınlar ve özel basımlar gerçekleştirilmektedir. Robert Walser'in eserlerinden diğer dillere yapılan çevirileri desteklemek de Merkezin faaliyetleri arasında önemli bir yer tutmaktadır. Hedeflerini ve sorumluluklarını mümkün olan en iyi biçimde yerine getirme çabası içinde olan Robert Walser Merkezi, yerel, ulusal ve uluslararası ortaklarının yanı sıra, belirli projeler çerçevesinde üniversiteler, okullar, tiyatrolar, müzeler, arşivler, çevirmenler, editörler ve yayıncılarla da işbirliği yapmaktadır.

Tarihçe

Avukat Elio Fröhlich tarafından 1966’da kurulan Carl Seelig Vakfı, 1973 yılında Walser’in edebi mirasını korumak ve yaymak ve sayıları giderek artan araştırmacılara erişim sağlamak amacıyla Robert Walser Arşivi'ni kurdu. Vakfın adı 2004 yılında Zürih Robert Walser Vakfı olarak değiştirildi. Vakıf  2009 yılında büyük bir yeniden yapılanmaya sürecine girmiş ve Bern'e taşınarak Robert Walser Vakfı Bern olarak yeniden adlandırılmıştır. Robert Walser Merkezi de aynı yıl kurucu üyelerinden Reto Sorg başkanlığında kapılarını açmıştır. Robert Walser Arşivi, o tarihten bu yana Robert Walser Merkezi'nin önemli ve merkezi bir bileşeni olarak faaliyet göstermektedir.

Kütüphane

Robert Walser Merkezi, Walser hakkında yazılmış tüm eserleri kapsayan geniş bir kütüphaneye sahiptir. Kütüphane Walser'in çalışmalarının özgün Almanca baskıları ve farklı dillere yapılmış mevcut çevirilerine ek olarak, süreli yayınları ve yayımlanmamış akademik tezleri de içermektedir. Tüm Walser araştırmacılarına önemli bir destek sağlayan kütüphanenin kataloğuna, Rober Walser Merkezi'nin ana sayfasından hem Almanca[7] hem de İngilizce[8] olarak erişilebilmektedir.

Eserleri

Almanca
  • Schneewittchen, 1901
  • Fritz Kochers Aufsätze, Insel Verlag, Leipzig 1904 ISBN 3-518-37601-2
  • Geschwister Tanner, Verlag Bruno Cassirer, Berlin 1907 ISBN 3-518-39982-9
  • Der Gehülfe, Verlag Bruno Cassirer 1908 ISBN 3-518-37610-1
  • Jakob von Gunten, Verlag Bruno Cassirer 1909 ISBN 3-518-37611-X
  • Gedichte, Verlag Bruno Cassirer 1909
  • Aufsätze, Kurt Wolff Verlag, Leipzig 1913
  • Geschichten, Kurt Wolff Verlag, Leipzig 1914
  • Kleine Dichtungen, Kurt Wolff Verlag, Leipzig 1914 ISBN 3-518-37604-7
  • Prosastücke, Rascher Verlag Zürich 1916
  • Kleine Prosa, Francke Verlag 1917
  • Der Spaziergang, Huber Verlag, Frauenfeld 1917 ISBN 3-518-37605-5
  • Poetenleben, Huber Verlag 1917 ISBN 3-518-01986-4
  • Komödie, Verlag Bruno Cassirer 1919
  • Seeland, Rascher Verlag 1920 ISBN 3-518-37607-1
  • "Ophelia", 1924
  • Die Rose, Rowohlt Verlag, Berlin 1925 ISBN 3-518-37608-X
  • Der Räuber, 1925 (1978 baskısı) ISBN 3-518-37612-8
  • Große Welt, kleine Welt, Eine Auswahl. Carl Seelig (ed.), Eugen Rentsch Verlag, Erlenbach-Zürich, Leipzig 1937
  • Vom Glück des Unglücks und der Armut, Carl Seelig (ed.), Benno Schwabe & Co., Basel 1944 (=Sammlung Klosterberg. Schweizerische Reihe)
  • Stille Freuden. Carl Seelig (ed.), Vereinigung Oltner Bücherfreunde, Olten 1944
  • Dichterbildnisse, Carl Seelig (ed.), Scherrer & Co., Schaffhausen 1947
  • Dichtungen in Prosa 1-5, Holle Verlag/ Kossodo Verlag, Genf/Darmstadt 1953-1961
  • Robert Walser – Briefe, Jörg Schäfer (ed.), cooperação de Robert Mächler, Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main 1979
  • Sämtliche Werke in Einzelnausgaben, Bd. 1-20, Suhrkamp, Zürich, Frankfurt am Main 1985-1986:
    • Fritz Kochers Aufsätze (SW 1), 1986
    • Geschichten (SW 2), 1985 ISBN 3-518-37602-0
    • Der Spaziergang. Prosastücke und Kleine Prosa (SW 5), 1985 ISBN 3-518-37605-5
    • Aufsätze (SW 3), Suhrkamp, 1985 ISBN 3-518-37603-9
    • Kleine Dichtungen (SW 4), 1985
    • Der Spaziergang (SW 5), 1985
    • Poetenleben (SW 6), 1986
    • Seeland (SW 7), 1986
    • Die Rose (SW 8), 1986
    • Geschwister Tanner (SW 9), 1986
    • Der Gehülfe (SW 10), 1985
    • Jakob von Gunten (SW 11), 1985
    • Der Räuber ((SW 12), 1986
    • Die Gedichte (SW 13), Suhrkamp, 1986 ISBN 3-518-37613-6
    • Komödie. Märchenspiele und szenische Dichtung (SW 14), 1986 ISBN 3-518-37614-4
    • Bedenkliche Geschichten. Prosa aus der Berliner Zeit 1906-1912 (SW 15), 1985 ISBN 3-518-37615-2
    • Träumen. Prosa aus der Bieler Zeit 1913-1920 (SW 16), 1985 ISBN 3-518-37616-0
    • Wenn Schwache sich für stark halten. Prosa aus der Berner Zeit 1921-1925 (SW 17), 1986 ISBN 3-518-37617-9
    • Zarte Zeilen. Prosa aus der Berner Zeit 1926 (SW 18), 1986 ISBN 3-518-37618-7
    • Es war einmal. Prosa aus der Berner Zeit 1927-1928 (SW 19), 1986 ISBN 3-518-37619-5
    • Für die Katz. Prosa aus der Berner Zeit 1928-1933 (SW 20), 1986 ISBN 3-518-37620-9
  • Aus dem Bleistiftgebiet Band 1. Mikrogramme 1924/25, 1985 ISBN 3-518-03234-8
  • Aus dem Bleistiftgebiet Band 2. Mikrogramme 1924/25, 1985 ISBN 3-518-03234-8
  • Aus dem Bleistiftgebiet Band 3. Räuber-Roman, Felix-Szenen, 1986 ISBN 3-518-03085-X
  • Aus dem Bleistiftgebiet Band 4. Mikrogramme 1926/27, 1990 ISBN 3-518-40224-2
  • Aus dem Bleistiftgebiet Band 5. Mikrogramme 1925/33, 2000 ISBN 3-518-40851-8
  • Aus dem Bleistiftgebiet Band 6. Mikrogramme 1925/33, 2000 ISBN 3-518-40851-8
  • Unsere Stadt. Texte über Biel., 2002 ISBN 3-907142-04-7
  • Feuer. Unbekannte Prosa und Gedichte, Suhrkamp, Frankfurt am Main 2003 ISBN 3-518-41356-2
  • Tiefer Winter. Geschichten von der Weihnacht und vom Schneien. Hg. v. Margit Gigerl, Livia Knüsel u. Reto Sorg. Frankfurt: Insel Taschenbuch Verlag 2007 (it; 3326), ISBN 978-3-458-35026-2

Türkçede Robert Walser

• Robert Walser: Jacob von Gunten, çev.: Gül Gürtunca, İstanbul 2007, ISBN 978-975-29-3572-3

• Robert Walser: Tanner Kardeşler, çev.: Cemal Ener, Can Yay., İstanbul 2011, ISBN 978-975-07-1338-5

• Robert Walser: Gezinti, çev.: Cemal Ener, Can Yay., İstanbul 2011, ISBN 978-975-07-1396-5

• Robert Walser: Yardımcı, çev.: Cemal Ener, Can Yay., İstanbul 2013, ISBN 978-975-07-1595-2

• Robert Walser: Haydut, çev.: Cemal Ener, Can Yay., İstanbul 2016, ISBN 978-975-07-2996-6

Hakkında Yayımlananlar

• Cemal Ener: Robert Walser'in Hayalet Adımları, Virgül içinde, İstanbul 2007, ISSN 1301-5307

• Oğuz Demiralp, Münir Göle (Yay. Haz.): Robert Walser, Kitap-lık içinde, İstanbul 2010,  ISSN 1300-0586

• Elfriede Jelinek: o olmayan olarak o (Robert Walser ile, 'e doğru), nod, İstanbul 2015, ISBN 978-605-84997-3-7

Kaynakça

• Walter Benjamin: Robert Walser, 1929 (deneme), çev.: Şebnem Sunar, Tanner Kardeşler içinde, İstanbul 2011, ISBN 978-975-07-1338-5

• Carl Seelig: Wanderungen mit Robert Walser, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1977, ISBN 3-518-01554-0

• Bernhard Echte: Robert Walser. Sein Leben in Bildern und Texten. Suhrkamp, Frankfurt am Main 2008 ISBN 978- 3-518-41860-9

• Jochen Greven: Robert Walser. Figur am Rande in wechselndem Licht. Fischer Taschenbuch, Frankfurt am Main 1992, ISBN 3-596-11378-4

• Elfriede Jelinek: er nicht als er (zu, mit Robert Walser). Ein Stück. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1998, ISBN 3-518-41024-5

• Robert Mächler: Robert Walser. Biographie. Suhrkamp, Frankfurt am Main 2003, ISBN 3-518-39986-1

• DOSSİER: Robert Walser. Pro Helvetia / Zytglogge Verlag, Zürih / Bern 1993, ISBN 3-7296-0193-8

• Lucas Marco Gisi (Yay. Haz.): Robert Walser Handbuch. Leben – Werk – Wirkung. J.B. Metzler, Stuttgart 2018, ISBN 987-3-476-04594-2

Dış bağlantılar

Dipnotlar
  1. Peter von Matt: Die tintenblauen Eidgnossen. Über die literarische und politische Schweiz. dtv, Münih 2004, s. 214.
  2. Franziska Zihlmann: Zeittafel. Lucas Marco Gisi (Yay. Haz.): Robert Walser-Handbuch. Leben – Werk – Wirkung. J. B. Metzler, Stuttgart 2018, s. 7.
  3. Werner Morlang: “Ich begnüge mich, innerhalb der Grenzen unserer Stadt zu nomadisieren...” Robert Walser in Bern. Verlag Paul Haupt, Bern / Stuttgart / Viyana 1995, s. 26.
  4. Robert Walser: Briefe 1921-1956. Werke Bd. 2, Berner Ausgabe, Suhrkamp, Berlin 2018, s. 299.
  5. Bernhard Echte: “Was kann man sein, wenn man nicht gesund ist? - Das ist übrigens noch eine Frage”. Pro Helvetia, Zürih / Zytglogge Verlag, Bern 1993, s. 106.
  6. Bernhard Echte: agy. s.112.
  7. Robert Walser-Zentrum: https://www.robertwalser.ch/de/robert-walser-archiv/katalog/
  8. Robert Walser-Zentrum: https://www.robertwalser.ch/en/the-robert-walser-archive/catalogue/
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.