Sarkan

Sarkan – Türk, Altay ve Macar mitolojisinde Ejderha Tanrısı. Sarhan şeklinde de söylenir. Sarıkan Han, Şarıhan (Şaruhan) veya Sarık Han olarak da bilinir. Ejderhaları yönetir. Elinde bakır bir değnekle yeraltının dokuzuncu katında yaşar. Macar mitolojisindeki ejderhanın adı Sarkany'dır. Ayrıca bu sözcük, Orta Asya Şamanizminde bir ayağı diğerinden kısa olarak tasvir edilen bir putun adıdır.

Macar folklorunda

Çok başlı ejderha (Sarkany) Macar halk öykülerinde olumsuz özellikler taşıyan bir varlıktır. (Avrupa ve İran mitolojisinde de ejderha insanlara düşman iken Çin kültüründe ejderhalar, genellikle iyi huylu yaratıklardır.) Hristiyan kültüründe ejderhalar Satan (Şeytan) ya da onun hizmetçileri gibi görünür. "Sarkany" kelimesi Transilvanya'da ve macar masallarında kasırga manasını da barındırır çünkü Sarkan sık sık kasırgalarla (veya kasırga gibi) gelir. Bu semantik (anlambilimsel) örtüşme Kıpçak kabileleri vasıtasıyla gelen ve Türk dilinin diğer lehçelerinde de benzer söyleyişlerle yer alan kimi sözcüklerde de görülmektedir[1] ve Sarkan sözcüğünün yağmur fırtına, kasırga anlamlarını çağrıştırmaktadır. Ayrıca bazı Macar dilbilimcilere göre; 'Sarkany' muhtemelen "beyaz erkek" anlamına gelmektedir ve Sarı/Saru/Şaru sözcüğü gerçekten de bazı Türk dillerine (Anadolu Türkçesinin aksine, sarı rengi değil) beyaz rengi ifade eder. Hemen hemen tüm Macar halk masallarında yer alır ve Macar kültüründe Batı Avrupa ejderhalarından oldukça farklıdır ve benzeri olmayan bir yaratıktır. O, zaman zaman insan şeklindedir, hatta at biner. Genellikle 7 (bazen de astronomik sayılarla ilişkili olarak 3, 12 veya 21 başı) vardır.[2] Sarkany genellikle insan davranış veya karakteristiğinin olumsuz yönünü simgeler, yani masal kahramanı onunla mücadele ederken aslında o kendi kötü davranış, alışkanlık veya günahkar insan doğasının üstesinden gelmek için çaba sarfetmektedir.

Türk topluluklarında

Radlof'un Türk Lehçeleri Sözlüğü'ne göre, Şamanist Teleğütlerin inancında yer alan bir putun (totem, ongun) adıdır. Bu varlığın bir ayağının diğerinden kısa olduğu bildirilmiştir. Altayların "Altın Pırkan" adlı destanında elinde bakır bir değnekle yeraltının dokuzuncu katında yaşayan yedi başlı "Yelbegen"i yardıma çağıran "Sarık Kan" adında bir varlıktan[3] söz edilir. Eski Türkçede "ejderha" anlamına geldiği ifade edilen bu sözcük, Bulgarcada "Şarukan" şeklinde kullanılırdı.

Etimoloji

(Sar) kökünden türemiştir. Sarı sözcüğüyle ve sarılmak (bükülmek, kıvrılmak anlamında) fiili ile aynı kökten gelir. Sarı renk yeşil ile birlikte ejderhaları sembolize eder. Bazı Türk lehçelerinde (Avrupalıların Ejdersineği adı verdikleri) Yusufçuk böceğine Sarıska/Sarınçka/Sarınskan, Moğol dillerinde ise Sarsa/Carca/Carcaha denilmesi yine bu canlının ejderhaya benzetilmesiyle de ilgilidir.

Kaynakça
  1. Szatmári Sándor: Adatok a dobrudzsai kipcsakok néprajzához (Macarca)
  2. Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.