Sirk ve sirk gölleri
Sirk ve sirk gölleri, yüksek dağ zirveleri yakınlarında buzul aşındırması kontrolünde gelişmiş, kenarları sarp yarım daire veya buna benzer şekildeki çanaklara sirk adı verilmektedir Günümüz buzul arası dönemde yüksek dağlardaki vadi buzullarının erimesi sonucu sirkler günümüzde su ile dolmuş ve gölleşmiştir. Çeşitli büyüklükte olurlar. Oluşumlarının başlangıcında kar aşındırmasının da rolü vardır. Yüksek dağlık kütlelerde yamaçların üst kısımlarında yer alan herhangi bir çukurlukta veya sel kabul havzasında biriken karlar belirli bir kalınlıktan sonra yamacın eğimine uygun olarak hareket ederler ve bu arada zemini oyarak çukurlaştırırlar. Meydana gelen bu çukura nivasyon sirki denir. Burada biriken karlar zamanla buzul buzuna dönüşürler. Bu buzulun aşındırma gücü daha fazladır ve yer aldığı çanağı daha da derinleştirerek onu sirk haline dönüştürür. Nivasyon sirklerinde ters eğimler 5 derece den daha küçüktür. Buna karşılık asıl sirklerde bu değerden daha büyük bulunur. Sirklerin büyüklüğü buzulun kütlesi ve aşındırma süresiyle doğru orantılıdır. Bu hususta zeminin litolojik özellikleri de önemli bir rol oynar.
Sirklerin bir kısmı birleşik sirk halindedir. Bunlar yan yana bulunan komşu sirklerin birbirleriyle birleşmeleri sonucu meydana gelmiştir. Munzur dağları üzerindeki bir kısım sirkler bu şekildedir.
Bazı sirkler eğim doğrultusunda birbirlerinin peşi sıra yer alırlar ve bulundukları yamaç kısmına basamaklı bir görünüm verirler. Bunlara bu özelliklerinden dolayı basamaklı sirk denir. Türkiyemizde Karagöl, Çakır göl, Mescit, Munzur dağları bu özelliği taşır.
Türkiye'deki sirk gölleri
Pleistosen ’de esas olarak son buzul devri olan Würn ’de oluşmuş ve bugün içlerinde buzul bulunmayan sirklerin bir kısmı göllerle kaplı bir kısmı ise gölsüzdür. İçlerinde göl bulunan sirklere diğer bir deyişle sirk göllerine örnek olarak Uludağ’ın kuzey yamacında yer alan 9 sirkten 3 tanesini işgal eden Karagöl, Elmalı ve Kilimli gölleri Rize dağlarının orta ve doğu kısmında yer alan Mal gölü, Deli göl, Göbekli göl, Büyük deniz gölü, Karagöl kütlesi üzerindeki Elmalı göl, Camili göl; Munzur dağlarının orta bölümündeki Çimli göl ve buzul(Cilo) –Sat dağlarındaki sirk gölleri gösterilebilir.
Sirklerin bir kısmının içinde halen buzullar yer almaktadır. Erciyes dağı üzerinde kuzeybatıya bakan ve içinde buzulun yer aldığı sirk (aksu sirki) bunlara güzel bir örnek teşkil eder. Bunun gibi Kaçkar, Üçdoruk, Buzul ve Süphan dağlarıyla Aladağlar üzerinde de bir kısım sirkler buzul içerirler.
Dağ doruklarındaki buzulların hareketleriyle ortaya çıkan çukurlarda oluşan göllere, sirk gölü denir. Yurdumuzun 2200 m'den yüksek dağları son buzul döneminde buzullaşmaya uğramıştır. Yüksek dağlarımızda kuvaterner dönemin ilk yarısında buzul oymaları sonucunda ortaya çıkan çanaklarda meydana gelmişlerdir. Bu tip göller Türkiye'de ;
- Kaçkar Dağları
- Zigana Dağı
- Bolkar Dağları
- Munzur Dağları
- Erciyes Dağı
- Ağrı Dağı
- Aladağlar
- Orta Toroslarda rastlanmaktadır.
Kaynakça
1-)Erinç., S., 1971. Jeomorfoloji 2, İstanbul Üniv. Edebiyat Fakültesi, Coğ. Enst., Yay. No:23. İstanbul.
2-)Yıldız Hoşgören..M., Jeomorfolojinin ana çizgileri 2 , İstanbul Üniv.Edebiyat Fakültesi,Coğ Enst., Yay. İstanbul
3-)BİLGİN,.T., 1972. Munzur Dağları Doğu Kısmının Glasyal ve Periglasyal Morfolojisi, İstanbul Üniv, Edebiyat Fakültesi. Coğ Enst., No: 69.İstanbul
4-)YALÇINLAR, İ.,1951. Soğanlı – Kaçkar ve Mescit Dağı silsilelerinin Glasyasyon Şekilleri. İ.Ü Coğ.Dergi (s.20.50)
5-)http://www.bursa.bel.tr/dosyalar/resimler/haberler/bdb_com_9806-1.jpg36593.JPG
Dış bağlantılar
- Bursa Büyükşehir Belediyesi 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sakarya Üniversitesi Coğrafya Bölümü
- Rize Belediyesi 22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.