Taşlama (edebiyat)

Taşlama, Türk halk edebiyatına ait satirik şiirlere verilen ad.

Bir tür olarak taşlama

Taşlamalar, toplumdaki aksayan yönleri, bireysel yanlışlıkları ve devlet yönetimindeki hataları eleştirel bir dille konu edinir ve halk edebiyatında yermek, hicvetmek sözcüklerinin karşılığı olarak kullanılır.[1] Taşlamalar, semai ve koşma dizem (nazım) biçimleriyle yazılır.[1] Bu nazım şekilleri dörtlüklerden ibarettir; bunun için Divan edebiyatında dörtlüklerle yazılan ve felsefi-eleştirel dizem biçimleri olan rübai ve kıtalarla benzer özellikler gösterir. Taşlamalar divan edebiyatında bir tür olarak hicviyye karşılığını bulur. Hicviyye veya hiciv türünün Divan edebiyatındaki en büyük temsilcisi ise Nefi'dir.[2] Taşlamanın en önemli temsilcileri ise Dertli, Ruhsati ve Seyrani gibi ozanlardır.[1] Taşlama geleneği, çağdaş Türk edebiyatı dairesinde de kendini göstermiştir. Abdürrahim Karakoç gibi halk şiirine yakın şairler taşlamalar yazmıştır. Karakoç'un bir şiirini incelersek:

Şu berbat dünyada delicesine
Gülmemiz kötü şeydir emmeoğlu
Kaç vicdan eğilmez para sesine
Bilmemiz kötü şeydir emmeoğlu[3]

Görüldüğü gibi şair bu dörtlüğünde; dünyanın madde ve paraya dayalı işleyişinden rahatsız olmuş, dünyadaki çıkara dayalı sistemi eleştirmiştir.

Taşlamalar bazen genel bir sitem üzerinden ilerlerken bazen de doğrudan eleştirilen hedefe açıkça saldırılmıştır.[1] Hatta Neyzen Tevfik gibi bazı şairler, şiirlerinde sokak dili ve argo ifadeleri kullanmaktan çekinmemiştir. Tevfik'in Mecnun şiiri buna örnektir.[4]

Halk kültüründe eleştiri

Eleştiri, halk edebiyatında temel olarak iki yolla yapılmıştır. Bunlardan biri; temsil yoluyla, ikincisi ise türkü koşmak yoluyladır. Temsil yoluyla yapılan eleştiriler genellikle yapıcı eleştiri mahiyetindedir. Bu tür yergilerde görülen eksiklik, temsil yoluyla öyküleştirilir ve iletinin ulaşması istenen merciye üstü kapalı bir biçimde mesaj verilerek; istenilmeyen davranışın giderilmesi beklenir.[5] İkinci tür olan türkü dizme ise büyük oranda taşlamaya karşılık gelir. Çünkü istisnalar haricinde halk edebiyatı ürünleri saz eşliğinde söylenir ve bu eserlere halk nazarında türkü olarak bakılır. Taşlamaların dili temsil getirmeye göre daha sivridir. Bu şiirlerde yer yer alaycı ifadelere de rastlanır. Türkü koşma yoluyla oluşturulan eleştirilere örnek vermek gerekirse:

Rüfet Ağa at getirmiş
Gurda guşa et getirmiş
Çobanlara dert getirmiş
Geberir kırat geberir[6]
(Anonim)

Görüldüğü gibi koşulan bu türküde eleştiri, sivri bir dille yapılmıştır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. Adem Balkaya. Türk Halk Kültüründe Taşlamaya Küçük Bir Örnek (PDF). Turkish Studies, cilt:1, sayı:5. Erişim tarihi: 8 Ekim 2011., s.139
  2. Akkuş, Metin (1998). Nef’i ve Siham-ı Kaza. Ankara: Akçağ Yayınları. s. 46.
  3. Turan Karataş (2007). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları. s. 456.
  4. "Mecnun". Antoloji.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2011.
  5. Balkaya, s.142.
  6. Balkaya, s.143
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.