Yabancı madde hasarı
Yabancı madde hasarı (FOD), uçak hasarlarının en önemli nedenlerinden biri. Yabancı madde; bir donanımın emniyetli çalışmasını veya performans karakteristiklerini negatif yönde etkileyebilecek fiziksel ya da ekonomik terimler olarak açıklanabilir.
Yabancı madde hasarı literatürde FOD (İngilizce: Foreign object damage) olarak da adlandırılır. FOD; hem yabancı maddelerin uçaklara verdiği zarar, hem de yabancı maddelerin kendisi şeklinde açıklanan ve havacılık sektöründe çok sık kullanılan bir kısaltmadır. "Hasar" kelimesi askeri havacılık sektöründe hüküm gören ve kullanılan bir terimdi ancak en son sivil havacılık sektöründeki değişiklik ile "döküntü" kelimesi kullanılmaya başlanmış ve bu değişiklik resmiyet kazanmıştır.[1]
Yabancı madde hasarı; uçak, yer destek teçhizatı ve uçak motorları için her zaman tehdit oluşturabilecek yabancı maddelerin neden olduğu istenmeyen bir sonuçtur. Uçak motorları tarafından uçuş hatlarında, apronlarda, uçuş pistlerinde uçak motorunun içine çekilmesi , motor parçalarının içine girince sistemlerin tamamen arızalanmasına veya devam eden uçuşun emniyetsiz olmasına sebep olmaktadır. Uçuş hattında uygunsuz bulunan pet şişeler, kâğıt parçaları, metal parçalar, meşrubat kutuları, ekipman parçaları, canlı veya cansız hayvanlar, uçuş hattı kaplama parçaları, takozlar, uyarı levhaları, vida, lastik parçaları, taş, toprak, moloz, ot, emniyet teli, kalem, şapka, gözlük, branda, ambalaj, bagaj etiketleri yabancı madde olarak kabul edilenlerden sadece bazılarıdır.[2]
Önlenmesi
Yabancı madde hasarının havacılık sektörüne yıllık maliyeti 4.000.000.000$ olarak tahmin edilmektedir.[3] Bu zararın önüne geçebilmek için her yıl dünyada bu konu ile ilgili uzmanların katılımı ile konferanslar ve eğitimler verilmektedir. Yabancı madde hasarının önlenebilmesi için yapılması gerekenler dört ana başlıkta değerlendirilebilir.[4]
- Hava alanı personeline eğitim verilmesi
- Personelin sürekli denetim ve kontrolünün yapılması
- Önleyici bakımlar
- Koordinasyon
Örnekleri
Uçak içerisindeki yabancı maddeler dahili yabancı madde hasarı olarak adlandırılır ve büyük tehlikelere yol açabilir.Örneğin; kokpit içerisindeki bir yabancı madde herhangi bir sıkışmaya ve uçuş kumandalarının çalışmasına engel olabilir. Bakım sonrası veya servis işlemleri sonrası uçak içerisinde unutulan bir malzeme ölümcül sonuçlara neden olabilir. Unutulan malzeme kontrol kablolarının düğüm olmasına, uçak hareketli kısımlarının sıkışmasına, elektrikli bağlantılarda kısa devre oluşmasına neden olabilir. Uçak bakım teknisyenleri iş bitimi tüm malzemelerin uçak üzerinden/içerisinden alındığından emin olabilmek için çok sıkı kontrol prosedürleri uygularlar.
- Uçak parçaları, taş parçaları,.
- Yer destek malzemelerinin parçaları
- Çöpler, bakım aletleri, uçuş pisti parçaları
- Dolu: uçak kabin camlarını kırabilir ve motora zarar verir, durmasına neden olur.
- Kanat, pervane üzerindeki ya da motor iç yüzeylerindeki buzlar
- Havada yoğun olarak bulunan toz ya da kül parçacıkları.
- Vida, bez parçası , somun, metal parçaları
Başlıca yabancı madde hasarına neden olabilecek unsurlar olarak görülür.