Yeni Atlantis
Francis Bacon tarafından yazılan Yeni Atlantis, yazarın ölümünden sonra yayınlanan tamamlanmamış ütopik(utopian) bir romandır. Beklenmedik bir şekilde Francis Bacon’un başka bir çalışması olan Sylva sylvarum’un arkasına sıkıştırılmış olarak bulundu. Yeni Atlantis romanında Bacon, insan keşfi ve bilgisinin geleceğine dair bir vizyon tasvir ederek, insanlık için isteklerini ve ideallerini ifade etti. Roman, "cömertlik ve aydınlanma, haysiyet ve ihtişam, dindarlık ve halk ruhunun hayali Bensalem sakinlerince ortak tutulan nitelikleri olduğu ütopik bir arazinin yaratılmasını tasvir ediyor. İdeal kolejinin planı (Solomon’un Vakfı ya da Solomon'un evi) ve organizasyonu hem uygulamalı hem de saf bilimlerde modern araştırma üniversitesini tahayyül etmiştir.
Yayınlanma Tarihçesi:
Yeni Atlantis ilk olarak, Bacon'un sekreter ve papazı olan William Rawley tarafından 1626'da yayınlanan Sylva sylvarum'un arkasında bulundu. Sylva, 4 Temmuz 1626'da kitap dükkanlarına girdiğinde (Bacon'un ölümünden üç ay sonra) Yeni Atlantis'ten hiç bahsedilmedi ve 1670'e kadar Sylva'da tanınmadı. 1676'ya kadar iki eser tek bir esermiş gibi yayınlandı, Sylva'nın ilk baskısı 'William Lee için J. H. için basıldı', New Atlantis ise McKerrow'a göre belki de Mathewes tarafından basıldı. Çoğu yorumcunun göz ardı ettiği 2 sayfalık Magnalia naturae, Yeni Atlantis’ti. Göz ardı etmelerinin nedeni yüksek ihtimalle metni sylva’ya ya da Yeni Atlantis’e bağlamanın hayli zor olmasıdır. Thomas Newcomb 1659’da Yeni Atlantis’i tek bir metin olarak yayınladı, ama genel olarak Yeni Atlantis kimsenin ne yapacağını bilmediği bir metin gibi görünüyordu. Daha sonra Latince çevirisin Operum morelium et civilium (1638) koleksiyonunda yayımlasa bile, Rawley’nin okuyuculara mektubu metnin yazılış amacını tam anlamıyla kavrayamadığını gösteriyor.1659’da Thomas Bushell “Mineral Prosecutions” eserinde Yeni Atlantis’ten alıntı yaptı, 1660 da Yeni Atlantis’in devamı yayımlandı ve 1662’de John Heydon’un kutsal rehberinin ön sözünde Yeni Atlantis’in “Gül-Haçlı” versiyonu kendine yer buldu.[1]
Özet:
Roman, Peru'nun batısında bir yerde Pasifik Okyanusu'nda kaybolduktan sonra bir Avrupa gemisinin mürettebatı tarafından keşfedilen hayali bir ada olan Bensalem'i tasvir ediyor. Roman kısaca adanın gelenek göreneklerini ve Solomon’un evinin diğer kurumlardan ayrılan yönlerini tasvir ediyor.
. Toplumun ve adanın tarihinin birçok yönü tanımlanmıştır. Mesela Hristiyan dini adaya İncil'in bir kopyası olarak gelmiştir ve İsa'nın Yükselişinden birkaç yıl sonra “Ailenin Bayramı” olarak bilinen kültürel bir şölende Havari Aziz Bartholomew’in(Saint Bartholomew) mektubu mucizevi bir şekilde ortaya çıkmış ve Tanrı, Yaratılışın eserlerini ve onların sırlarını bilme ve ilahi mucizeleri, doğa eserlerini, sanat eserlerini ve her türlü empoze ve illüzyonları ayırt etme lütfunu Solomon’un Evi’ne vermiştir. Adada bir sürü araç, metot, bilimsel araştırma Solomon’un Evi tarafından kullanılmıştır.
Muhataplar arasında Yabancılar Evi valisi Yahudi Joabin ve Solomon’un Evi Başı başkanını bulunmaktadır.
Bensalem sakinleri, yüksek ahlaki bir karaktere ve dürüstlüğe sahip olarak tanımlanır, bireylerden herhangi bir ödeme kabul etmez, adanın sakinleri tarafından söylendiği gibi, iffetli ve dindar olarak tanımlanır:
Ama şimdi beni dinleyin, size ne bildiğimi anlatacağım. Dünyada, Bensalem gibi iffetli bir ulusun olmadığını anlayacaksınız. Bütün kirlilik ve kokuşmuşluktan uzak, Dünyanın bakiresi. Avrupalı kitaplarınızdan birinde, Zina Ruhu'nu görmek isteyen mukaddes bir keşiş okuduğumu hatırlıyorum ve orada ona küçük çirkin bir Etiyopyalı göründü. Ancak, Bensalem’in iffet ruhunu görmek isteseydi, ona çok güzel bir melek gibi görünürdü. Çünkü ölümlü erkeklerin arasında iffetli kafaları olanlar kadar adil ve takdire şayan birileri yoktur. Bu nedenle onların yanında kerhanelerin, kahpelerin ve buna benzer şeylerin yeri yoktur.
Kitabın sonlarına doğru, Solomon'un Evi Başkanı, Solomon'un Evi'nin tüm bilimsel başarılarını göstermek için Avrupalı ziyaretçilerden birini evine davet ediyor. Burada, doğayı anlamak için Baconian metoduyla (Baconian method )deneyler yapılır ve toplanan bilgiler toplumun iyiliği için kullanılır. Metot şöyledir: 1) kuruluşlarının sonu; 2) çalışmaları için yapılan hazırlıkları; 3) arkadaşlarının atandığı çeşitli istihdam ve işlevler; 4) ve devam ettirdikleri tüzük ve törenler.
İnsan keşfinin ve bilgisinin geleceğine dair bir vizyon tasvir etti. İdeal kolejinin planı “Solomon’un evi” ve organizasyonu hem uygulamalı hem de saf bilimlerde modern araştırma üniversitesini tahayyül etmiştir.
Kuruluşlarının sonu şu şekilde tanımlanır: “Vakfımızın sonu, nedenlerin ve şeylerin gizli hareketlerinin bilgisi ve insan imparatorluğunun sınırlarının mümkün olan her şeyi etkilemesidir.”
.” Vakıf başkanı Solomon's Evi üyelerinin atandığı çeşitli istihdam ve işlevleri açıklarken şunları söyledi:
‘’Yoldaşlarımızın çeşitli istihdam ve ofisleri için, bize kitap ve kitap özetleri ve diğer tüm bölümlerin deney modellerini getiren diğer ulusların (bizim için gizlediğimiz) mensubuymuş gibi yabancı ülkelere yelken açan on iki üyemiz var. Bunlara ışık tüccarları diyoruz.”
“Tüm kitaplardaki deneyleri toplayan üç üyemiz var. Onlara yağmacı diyoruz.”
“Tüm kaba sanatların, ayrıca liberal bilimlerin ve ayrıca sanat sayılmayan uygulamaların deneylerini toplayan 3 üyemiz var. Onlara gizem-adamları diyoruz.”
“Faydalı olabileceğini düşündükleri yeni deneyleri yapan 3 üyemiz var, onlara öncüler diyoruz.”
“Üç üyemiz diğer dört arkadaşların ortaya çıkardıkları veya yaptıkları deneyleri başlıklar ve tablolar halinde düzenleyerek, onlardan sonuçlar çıkarmayı kolaylaştırırlar. Onların ismiyse “derleyiciler”dir
“Evimizin üç üyesinin görevi de diğer üyelerin yaptıkları deneyleri değerlendirmek ve bunların içinden insanın hayatına, bilime ve bilgisine katkıda bulunabilecek keşifleri ayıklayıp çıkarmaktır. Onlara hayırsever diyoruz.”
“Sonra da önceki çalışmalarda ve derlemelerde elde edilen sonuçlar üzerinde tartışmak üzere bütün üyelerimizin katıldığı çeşitli toplantılar ve görüşmeler düzenleriz. Üç üyemiz bizi doğaya daha fazla nüfus etmemizi sağlayacak ve bizi daha çok aydınlatacak deneylere yönlendirirler. Bunlara İsa’nın kuzuları adını verdik.”
''Bu şekilde yönlendirilmiş deneyleri yürüten ve raporlayan üç tane daha üyemiz var. Onlara aşılayıcılar diyoruz.”
'’Son olarak, deneylerle eski keşifleri daha büyük gözlemler, aksiyomlar ve aforizmalar haline getiren üçümüz var. Onlara doğanın yorumcuları diyoruz.”
Bu kısa alıntı bile Bacon'un bilimin sadece gözlem birikimi değil analiz gerektirdiğini anladığını göstermektedir. Bacon ayrıca deney tasarımının geliştirilebileceğini öngördü.[2]
Evinin tüzüklerini ve törenlerini açıklarken Solomon Evinin başkanı şunları söyledi:
“İşlerimizi aydınlatması ve onları iyi ve kutsal yöne çekmesi için Tanrıya her gün söylediğimiz ilahilerimiz ve her gün ettiğimiz dualarımız var.”
Son olarak, Solomon'un Evi'nin tüm bilimsel geçmişini gösterdikten sonra Avrupalı ziyaretçiye bunu yayınlama izni verdi:
“Solomon’un evinin başkanı ayağa kalkıp diz çöktü ve elini kafama koydu ve dedi ki; ‘Tanrı seni kutsasın oğlum, Tanrı verdiğim bu kararı kutsasın, diğer ülkelerin iyiliği için bizim bilinmeyen adamızı anlatma iznini veriyorum.’
"Bensalem" adı
Bensalem" iki İbranice sözcükten oluşur: "ben" (בן) - "oğul" ve "salem" veya "shalem" (שלם) – “bütün” veya “tam”.
Böylece isim "Bütünlüğün Oğlu" olarak yorumlanabilir.
Yorumlama
Yeni Atlantis yoğun ayrıntılarla dolu bir hikâye. Bacon'un neyi aktarmaya çalıştığına dair birçok güvenilir yorum var. Aşağıda metnin aşılamaya çalıştığı birkaç düşünce var.
Bensalem'in Hıristiyanlığa geçişi
Hikâyenin başlarında, Yabancılar Evi valisi, Hristiyanlığı Ada'ya getiren inanılmaz koşulları anlatıyor.
Kurtarıcımızın yükselişinden yaklaşık yirmi yıl sonra bu olay vuku buldu (c. MS 50), denizde bir mil, büyük bir ışık direği olabileceği için Renfusa halkı (adanın doğu kıyısında bir şehir, görüşte, gece bulutlu ve sakin) görüldü; keskin değil, denizden yükselen, cennete doğru harika bir yol olan bir sütun veya silindir şeklinde; ve tepesinde, direğin gövdesinden daha parlak ve görkemli büyük bir ışık haçı görüldü. Bu garip bir manzara karşısında, şehir halkı meraklı bir şekilde için kumların üzerinde bir araya geldi; ve sonra bu muhteşem manzaraya yaklaşmak için bir dizi küçük tekneye bindiler. Ancak tekneler direğe altmış metre yaklaştıklarında birden tiyatrodaymış gibi direğe bağlandılar. Bu cennetsel bir sinyaldi. Bu teknelerden birinde Solomon’un Evinin bilge adamlarından biri vardı, bir süre bu sütunu ve haçı izledikten sonra dizlerini kırdı, ellerini açtı ve dua etmeye başladı:
''Ulu Tanrım lütfunla yaratılış işlerini ve onların gerçek sırlarını bilmemiz için meclisimize yardım et. Bize insanoğluna, kutsal mucizeler, doğanın işleri ve sanat işleri ile hile ve sahtekarlık arasında farkını anlamamıza yardım et! Şu insanlar önünde tanıklık eder ve kabul ederim ki şu anda gözlerimizin önündeki şaheser senin bize sunduğun bir mucizedir. Ve kitaplarımızdan öğrendiğimiz kadarıyla sen ancak kutsal bir işaret için mucize yaratırsın(doğa yasaları senin yasandır ve büyük bir amaç olmadan onları çiğnemezsin). Aciz kulların olan bizler bu işaretin amacını açıklamanı istiyoruz lakin bu ışığı bize göndererek bize gizlice iyi bir şey olduğunu anlatır gibisin.''
Duasını bitirdiğinde, diğer teknelerin hala bağlı olmasına rağmen kendi teknesinin hareket edebildiğini fark etti, teknesini yavaşça ışığa doğru yönlendirdi, tam ışığa ulaşacakken haç ışık boşluğa saçıldı. Sonra küçük bir sedir sandığı suyun üzerinde ıslanmadan yüzüyordu, sandığın ön tarafında palmiye ağacı büyüyüverdi ve bir adam sandığı gemisine aldığında açılıverdi, içinden güzel parşömenlere yazılmış bir kitap ve mektup çıktı. Kitap sizin elinizde de olan, (ki biz hangi kitapları kutsal saydığınızı biliyoruz) Eski Ahit, Apocalpyse ve Yeni Ahit’in daha yazılmamış kısımlarını da barındırıyordu. Mektupta şunları yazmıştı:
Tanrının hizmetkarı ve İsa’nın havarisi olan ben Bartholomew, Görkemli bir melek tarafından bu sandığı denize atmam istendi. Böylelikle, Tanrının izniyle bu sandığın karaya vuracağı topraklarda yaşayan insanlara şahitlik ve ilan ediyorum ki, bir gün Tanrı ve İsa’dan size kurtuluş, huzur ve iyilik gelecektir.
Ayrıca, bu yazılarda her havarinin bu metinleri kendi dilinde okuyabilme mucizesi vardı. Bu zamanlarda, bu topraklarda, yerlilerin haricinde Hindistanlılar, İbraniler, İranlılar da bu metni kendi diliymiş gibi okuyabildi. Böylece bu topraklar Havari Bartholomew sayesinde bir sandık tarafından inançsızlıktan kurtuldu. (Nuh’un yaptığı gibi) Bunları söyledikten sonra durdu ve bir haberci geldi ve o da yanımızdan ayrıldı, konuştuklarımız bu kadar kaldı.
Daha sonra Solomon’un evinin kurucusu kurumun ışık yanılsamalarını yaratma beceresini gösteriyor:
Aynı zamanda, büyük mesafelere taşıdığımız ve küçük noktaları ve çizgileri ayırt edecek kadar keskin hale getirdiğimiz tüm ışık çarpımlarını da temsil ediyoruz. Ayrıca tüm ışık renklendirmeleri: figürün, büyüklüklerin, hareketlerin, renklerin tüm görme sanrıları ve aldatmaları Ayrıca gölgelerin tüm gösterileri. Ayrıca, henüz sizin tarafınızdan bilinmeyen, aslen penguen bedenlerinden ışık üretmenin farklı yollarını da buluyoruz.
Ayrıca sahte mucizeler yaratma yetenekleriyle övünür: “Ve hayranlık uyandıran doğal şeylere sahip olduğumuza ve onları duyuları yanıltarak daha iyi mucizevi şeyler yapabileceğimize kolaylıkla inanırsınız.”
Ayrıca, bu yazılarda her havarinin bu metinleri kendi dilinde okuyabilme mucizesi vardı. Bu zamanlarda, bu topraklarda, yerlilerin haricinde Hindistanlılar, İbraniler, İranlılar da bu metni kendi diliymiş gibi okuyabildi. Böylece bu topraklar Havari Bartholomew sayesinde bir sandık tarafından inançsızlıktan kurtuldu. (Nuh’un yaptığı gibi) Bunları söyledikten sonra durdu ve bir haberci geldi ve o da yanımızdan ayrıldı, konuştuklarımız bu kadar kaldı.[3]
Daha sonra Solomon’un evinin kurucusu kurumun ışık yanılsamalarını yaratma beceresini gösteriyor:
''Aynı zamanda, büyük mesafelere taşıdığımız ve küçük noktaları ve çizgileri ayırt edecek kadar keskin hale getirdiğimiz tüm ışık çarpımlarını da temsil ediyoruz. Ayrıca tüm ışık renklendirmeleri: figürün, büyüklüklerin, hareketlerin, renklerin tüm görme sanrıları ve aldatmaları Ayrıca gölgelerin tüm gösterileri. Ayrıca, henüz sizin tarafınızdan bilinmeyen, aslen penguen bedenlerinden ışık üretmenin farklı yollarını da buluyoruz.''
Ayrıca sahte mucizeler yapma yetenekleri hakkında övünür:
“Ve hayranlık uyandıran doğal şeylere sahip olduğumuza ve onları duyuları yanıltarak daha iyi mucizevi şeyler yapabileceğimize kolaylıkla inanırsınız.”
Renaker, ikinci pasajın Latince çevirisinde (1638'de Operum moralium et civilium tomus'un bir parçası olarak yayınlanan Bacon'un amanuensis, sekreter ve papaz olan 1638'de New Atlantis'in yayınlanmasının arkasında olan kişi) daha çarpıcı olduğunu belirtiyor. Kelimenin tam anlamıyla "Bu şeyleri bir mucize olarak sunmak istesek erkeklerin mantığına çok absürt şeyler empoze edebiliriz"[4] anlamına gelir. Bu, Bacon'un öyküsünün “mucizenin” kendisi Solomon'un Evinden çıkan bir buluştu çıkarımı güvenli bir çıkarım değildir.[1]
Solomon'un Evi adanın Hristiyanlığa dönüşümü öyküsü ile ilgisi, kurumunun kendisinin bilgisinin dahilinde oluşumun doğal olup olmadığını belirleyebileceği bir noktaya ulaştığının bir göstergesidir. Vahyin kendisinin verilmesini sağlayan bu bilgidir. (Yani ışık şovu Solomon’un evinden çıkan bir illüzyon olabilir) (ve mütevazi uygulamasıdır).[4]
O zamanlar Bensalem'de "İbraniler, Persler ve Hindistanlar" in varlığı, Asya halkının zaten ilk yüzyılda Pasifik boyunca yelken açmakla meşgul olduğunu ima ediyor - ki bu tarihen yanlış, ama yazma sırasında akla yatkın görünebilir.
Bensalem'i kim yönetiyor?
Solomon’un Evi’nin kurucu, devletten bile gizli tutulabilecek buluşların üyelerin kendileri tarafından karar verildiğini söyler:
“Keşfettiğimiz buluşların ve deneyimlerin hangilerini yayınlanacağını ya da sır olarak kalacağına kendimiz karar veriyoruz.”
Bu devletin Solomon’un evi üzerinde yetkisinin olmadığını ve Solomon’un Evi’nin devletten üstün olduğunu ima ediyor.
Bensalemitlerin toplumsal ritüeli
Bacon, Solomon Eviyle ilgili görünse de anlatısının bir kısmı Bensamitlerin flört ve aile düzenlerini anlatıyor. Bu ritüelere örnek olarak Adem ve Havva havuzlarını verebiliriz. Burada nişanlı nişanlısında herhangi bir deformite olup olmadığına bakması için vekil kişi gönderir. Burada Bacon More’un Ütopyasından (1516) benzer bir ritüelden bahseder. Ancak farklılık vekil kişinin değil de gençlerin diğerlerini çıplak görmesiyle başlar.
Bacon’un karakteri Joabin bu farklılığa “Feigned Commonwealth'in bir kitabında evlenmeden önce birbirlerini çıplak görmeye izninin olduğu bir bölümü okudum” diyerek dikkat çeker.
İbadetler
Bacon, New Atlantis bilim adamlarının nasıl çalıştığını betimlerken şunları yazdı
“İşlerimizi aydınlatması ve onları iyi ve kutsal yöne çekmesi için Tanrıya her gün söylediğimiz ilahilerimiz ve her gün ettiğimiz dualarımız var.”
Kaynakça
- Langman, A. P. (2006). Beyond, both the old world and the new: Authority and knowledge in the works of Francis Bacon. Unpublished PhD Thesis. ss. 27-34.
- Thus foreshadowing modern response surface methodology and optimal design.
- J. Weinberger, "Science and Rule in Bacon's Utopia: An Introduction to the Reading of the New Atlantis," The American Political Science Review, Vol. 70, No. 3 (Sep. 1976), pp. 865–885 (875).
- David Renaker, "Miracle of Engineering: The Conversion of Bensalem in Francis Bacon's New Atlantis", Studies in Philology, Vol. 87, No. 2 (Spring, 1990), pp. 181–193 (193).