İsmail Hakkı Uzunçarşılı

İsmail Hakkı Uzunçarşılı (1888, İstanbul - 10 Ekim 1977, İstanbul), Türk akademisyen, eğitimci, siyasetçi ve tarihçi. Yaptığı çalışmalarla Osmanlı tarihine önemli katkılarda bulunan isimlerden biri olarak kabul edilir.[1]

İsmail Hakkı Uzunçarşılı
Uzunçarşılı
Doğum	23 Ağustos 1888 Eyüpsultan, İstanbul, Osmanlı Devleti
Ölüm	10 Ekim 1977 (89 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Edirnekapı Şehitliği
Milliyet	Türk
Eğitim	Mercan İdadisi, İstanbul
Mezun olduğu okul(lar)	İstanbul Darülfünu Edebiyat bölümü.
Meslek	Akademisyen, eğitimci, siyasetçi ve tarihçi.
Ebeveyn(ler)	Uzunçarşılı Mehmet Latif Efendi Ratibe Hanım
Ödüller	.

Hayatı

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, 1888'de İstanbul'da doğdu. Babası Uzunçarşılı Mehmet Latif Efendi, annesi Ratibe Hanımdır.[2]

İsmail Hakkı Uzunçarşılı, ilk eğitimini "Nişancı Mahalle Mektebi";'nde ve Eyüpte Bahriyede "Iplikhane Mektebi"nde gördü. Sonra açılan giriş imtihanından başarılı olarak "Soğukçeşme Askeri Rüştiyesi"'nde orat eğitimine başladı ama iki yıl sonra "Bayezid Merkez Rüştiyesi"'ne gecti ve Ağustos 1904 ayında bu rüştiyeyi bitirip diplomasını aldı. Lise eğitimi için aynı yıl içinde "Mercan İdadisi"'nde kaydoldu. Lise öğrenciliği İkinci Meşrutiyet'in ilan edildiği dönemde geçti. O zaman bu okul müdürü gazeteciliği ile isim yapmış Hüseyin Cahit Bey idi. İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra siyasete de atılıp İttihat ve Terakki'den 1908-1912 Osmanlı Meclisi Mebusanı için milletvekili seçildi, ve 1912 Nisan-Ağustos Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda İstanbul mebusu oldu. Yerine müdür olarak tarihçi Ali Reşat Bey geçti. İsmail Hakkı bu tarihçi Ali Reşat Bey'den gayet etkilenmiştir. 1909 yılında "Mercan Idadisi"'nden mezun oldu. 1909'da İstanbul Darülfünun’un edebiyat bölümüne meccani burslu olarak kayıt olup 1912’de imtihanlarda başarılı olup yüksek eğitim diploması aldı.

Üniversite mezunu olan İsmail Hakkı öğretmenlik tayini için Maarif Nezaretine müracaat etti ve aylık altı yüz kuruş maaşla Kütahya İdadisi tarih öğretmeni olarak Kütahya'ya gönderildi ve Kütahya idadisinde sekiz sene öğretmenlik yaptı. Burada iken Kütahya şehri tarihi belgelerini toplayıp Kütahya şehri tarihine dair bir kitap hazırladı ve bu kitap İstanbul'daki Maarif Vekâleti tarafından bastırıldı. Bu çalışmasından dolayı Ismail Hakki'ya Kütahya vilayeti Meclis-i Umumisi tarafından Kütahya fahri hemşehriliği verildi. Lakin Milli Mücadele başladığı zaman okullar tatil oldu ve sınıflarda öğrenci kalmadı. İsmail Hakkı "Kuvayi Seyyari"'de fahri hizmette bulundu. aynı zamana Kütahya'daki milli direniş hakkında Ankara'ya raportörlük yaptı. Yunan ordusunun Ankara'ya doğru ilerleyisi sırasında 30 Temmuz 1921 Kütahya Yunan ordusu tarafından işgal edildi. Bu nedenle İsmail Hakkı önce Eskişehir ve sonra da Ankara'ya geçti. 1921’de Ankara'daki ulusal hükûmet Maarif Vekaleti tarafından "Trabzon Sultanısı"ne tayin edildi. Bu göreve İnebolu üzerinden gitmekte iken Kastamonu'da iken burada çıkartılan yerel "Açık Söz" gazetesine yazdığı yazılarla yeni Kastamonu valisi Rafet Canıtez'in ilgisini çekti ve onun Ankara merkezden isteği ile "Kastamonu İdadisi" nde tarih öğretmenliği görevine atandı. Eylül 1922'de "Kütahya Sultanisi" Müdürlüğüne atandı. Ama bu göreve başlamadan geçici olarak Balıkesir Mebusu Vehbi Bey tarafından "Karesi ( Balıkesir) Maarif Müdürlüğü"'ne tayin oldu. Cumhuriyet ilanından sonra 1924'te "Karası Maarif Müdürü" ve sonra "Balıkesir İlköğretim Müdürü" görevine atandı. Bu dönemde araştırma ve yayınlama ile de uğraşan İsmail Hakkı, "Karesi lisesi Salnamesi", "Karesi Tarihçesi", "Karesi Meşahiri" adlı eserler hazırlayıp yayınlattı. Bu eserlerden dolayı Kütahya Vilayeti Meclis-i Umumi kararı ile vilayet fahri hemşehriliği verildi.

1925 te Ankara merkeze bağlı "Maarif Vekâleti Genel Müfettişi" yapıldı. İsmail Hakkı teftiş için gittiği vilayet merkezlerinde vilayet arşivleri ve diğer tarihsel yapıtlar üzerine çalışmalar sürdürdü. Özellikle "Kitabeler" adıyla hazırladığı iki ciltlik eser yayımlandı. Ayrıca bu araştırmalara dayanarak hazırladığı "Sivas Şehri" adlı kitabı Maarif Vekaleti tarafından bastırıldı.

14 Ocak 1926 tarihinde ilk defa  Balıkesir milletvekili oldu. Balıkesir Milletvekilliği görevini 1950'ye kadar boyunca sürdürmüştür.

Meclis çalışmalarının yanı sıra 1932-1938 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü’nde dersler verdi. Üniversite reformundan sonra, "Ordinaryüs Profesör" olarak Edebiyat Fakültesi’nde öğretim görevi yaptı

Türk Tarih Kurumu’nda görev yaptı. Ü. 1950’de milletvekilliğinden ayrılarak yalnızca tarih çalışmalarına devam etti.

İlk çalışmalarını Kastamonu tarihi, Balıkesir tarihi, Kütahya Şehri (1932) gibi yerel tarih araştırmalarına ayırdı. Daha sonra Anadolu Beylikleri’ni inceleme konusu edindiyse de Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasal tarihine ve devlet örgütüne ilişkin kitaplarıyla tanındı. 89 yaşında arşivde çalışırken hayata gözlerini yumdu. Edirnekapı Şehitliğine defnedildi.

Eserleri

• 19?: Kastamonu tarihi

Kastamonu Meşâhiri Ankara:Kastamonu Eğitim Yüksekokulu Yayınları, 1990.

• 1924: Balıkesir tarihi

Karesi Meşahiri (Balıkesir Meşhurları Balikesir:Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı. 1999, ISBN 975-94473-2-0.

Karesi Vilâyeti Tarihçesi (haz. Abdülmecid Mutaf), Balıkesir:Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı; 2000, ISBN 975-94473-3-9.

• 1929: Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir deki Kitabeler ve sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları hakkında malûmat

Afyon Karahisar, Sandıklı, Bolvadin, Çay, İsaklı, Manisa, Birgi, Muğla, Milas, Peçin, Denizli, Isparta, Atabey ve Eğirdir deki Kitabeler ve sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları hakkında malûmat, Devlet Matbasi 1929

• 1932: Bizans ve Selçukilerle Germiyan ve Osman Oğulları zamanında Kütahya Şehri

Bizans ve Selçukilerle Germiyan ve Osman Oğulları zamanında Kütahya Şehri, İstanbul:Maarif Matbaası 1932

• 1937: Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri

Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (? Baskı) ISBN 975-16-0044-8

• 1942: Meşhur Rumeli Ayanları

Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yılık Oğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa İstanbul:Türk Tarih Kurumu Yayınları; 1942

• 1945: Osmanlı Devleti Saray Teşkilatı

Osmanlı Devleti Saray Teşkilatı Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (3. Baskı) ISBN 975-16-0011-1.

• 1965: Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı

Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (1. Baskı) ISBN 975-16-0043-X

• 19?: Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı

Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları VIII. Dizi 1988 (3. Baskı) ISBN 975-16-0042-1

• 19?: Osmanlı Devleti Teşkilatında Kapukulu Ocakları

Osmanlı Devleti Teşkilâtında Kapukulu Ocakları. Cilt 1. Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı, Ankara: Türk Tarih Kurumu 1988 (. Baskı) ISBN 975-16-0057-X

Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları. Cilt 2. Cebeci, Topçu, Top Arabacıları, Humbaracı. Lağımcı Ocakları ve Kapukulu Süvarileri. Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 ( . Baskı) ISBN 975-16-0058-8

• 19?: Osmanlı Devletinin Teşkilatına Medhal

Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal: Büyük Selçukîler, Anadolu Selçukîlerî, Anadolu Beylikleri, İlhânîler, Karakoyunlu ve Akkoyunlularla Memlûklerdeki Devlet Teşkilâtına Bir Bakış. Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (4. Baskı) ISBN 975-16-0040-5

• 1972-1978: Osmanlı Tarihi IV. Cilt

Osmanlı Tarihi I. Cilt: Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında bir Mukaddime ile Osmanlı Devleti'nin Kuruluşundan İstanbul'un Fethine Kadar, Ankara:Türk Tarih Kurumu 2003 (8. Baskı) ISBN 975-16-0011-1.

Osmanlı Tarihi II. Cilt: İstanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1998 (8. Baskı) ISBN 975-16-0012-X

Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 2003 (6. Baskı) ISBN 975-16-0013-8

Osmanlı Tarihi III. Cilt 2. Kısım: XVI. Yüzyıl Ortalarından XVI. Yüzyıl Sonuna Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1995 (6. Baskı) ISBN 975-16-0014-6

Osmanlı Tarihi IV. Cilt 1. Kısım:Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1995 (5. Baskı) ISBN 975-16-0015-4

Osmanlı Tarihi IV. Cilt 2. Kısım: XVIII. Yüzyıl Ankara:Türk Tarih Kurumu 2003 (5. Baskı) ISBN 975-16-0016-2

• 19?: Çandarlı Vezir Ailesi

Çandarlı Vezir Ailesi Ankara:Türk Tarih Kurumu 1988 (1. Baskı) ISBN 975-16-0441-9

• 19?: Midhad Paşa ve Yıldız Mahkemesi

Midhad Paşa ve Yıldız Mahkemesi Ankara:Türk Tarih Kurumu 2000 (2. Baskı) ISBN 975-16-1345-0

• 19?: Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı : Hürriyet Kahramanı

Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı : Hürriyet Kahramanı İstanbul:Örgün Yayınevi 2003 ISBN 975-7651-25-7

• 1972:Mekke-i Mükerreme Emîrleri

Mekke-i Mükerreme Emîrleri Ankara:Türk Tarih Kurumu 1984 (2. Baskı) ISBN

• 19? : Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Arşivi Kataloğu: Fermanlar ( İbrahim Kemal Baybura, İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Ülkü Altındağ)

Topkapı Sarayı Müzesi Osmanlı Saray Arşivi Kataloğu: Fermanlar Ankara:Türk Tarih Kurumu 1985 (2. Baskı)

Kaynakça

1. İPŞİRLİ, Mehmet. TDV İslam Ansiklopedisi, "UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı" maddesi.
2. https://islamansiklopedisi.org.tr/uzuncarsili-ismail-hakki