Şirin Tekeli

Şirin Tekeli (d. 1944, Ankara - ö. 13 Haziran 2017, Bodrum) Türkiye'deki ikinci dalga kadın hareketinin içinde öncü olmuş kadın hakları savunucusu, feminist yazar ve aktivist.[1]

Şirin Tekeli
Doğum	1944 Ankara, Türkiye
Ölüm	13 Haziran 2017 Bodrum, Türkiye
Meslek	Akademisyen,yazar, çevirmen, aktivist
Vatandaşlık	Türkiye
Eğitim	Lozan Üniversitesi
Konu	Kadın hakları
Önemli eser	David Easton'un Sistem Teorisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme
Önemli ödülleri	Ordre des Palmes Académiques

Hayatı

Gençliği

İki felsefe öğretmeninin tek çocuğudur. Babası Yunus Kazım Köni döneminin önemli bürokratlarındandır ve İlköğretim Genel Müdürlüğü görevinde de bulunmuştur. [2]

Ankara Kız Lisesi'nin fen bölümüne devam ettiği yıllarda yoğun bir şekilde edebiyat ve felsefe kitaplarını okumaya başlar. 1961 yılında liseyi bitirdikten sonra döviz sınavını kazanarak Paris'e giderek ilk önce Fransızca öğrenir, 1962 yılında da hukuk okumaya başlar. Şehirdeki politik ortamın hareketli olması, terör, çatışmalar yaşanması hem de okuduğu bölümde umduğunu bulamaması gerekçeleriyle Paris'ten ayrılır. Lozan Üniversitesi'nde Sosyal ve Siyasal Bilimler okurmaya başlar.

Akademisyen

1967 yılında öğrenimini bitirip İstanbul'a döner ve aynı yıl İstanbul Üniversitesi'nin İktisat Fakültesi Siyaset Bilimi Kürsüsü’ne girer. Bu dönemde öğrencilik döneminden tanıdığı eşi Ahmet Tekeli ile evlenir. 1973 yılında David Easton'un Sistem Teorisi merkezli doktora çalışmasını tamamlar. 1978 yılında kadınların siyasete katılması konusundaki doçentlik tezini bitirir. Doçentliği sonrasında seçimler üzerine çalışmaya başlar, Fransız hükümetinden burs alarak Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi'nde (Centre National de la Recherche Scientifique - CNRS) ‘haritalama’ (cartographie) tekniğini öğrenir. Bu merkezdeki çalışmalarında bir yandan Türkiye’nin bütün seçim verilerini bilgisayara işlerken, bir yandan da Jean Ranger ve ekibi ile birlikte ‘şehirde’ seçim sosyolojisi konusunu inceler. 1980-81 ders yılında üniversitede İstanbul’a uyarlanmış bir siyaset sosyolojisi semineri gerçekleştirir.

12 Eylül sonrası

1980 askeri darbesi sonrasında kurulan YÖK'ün sosyal bilimlerde ‘düşünce ve araştırma’ özgürlüğünü budadığını, tamamen ordu benzeri bir dikey örgüt yapısı kurduğunu, bilim yapmak yerine resmi ideolojiyi öğretmek amacını güttüğünü, öğrencileri ve öğretim görevlilerini siyaset-dışılaştırdığını protesto etmek için 1981 yılında üniversitedeki görevinden istifa eder.

Üniversiteden ayrıldıktan sonra, yazar, redaktör ve çevirmen olarak çalışmaya başlar. Kadınlarla ilgili Eşitlik Politikaları konulu bir araştırma gerçekleştirir. 1981 yılında Yazarlar Kooperatifi, YAZKO'nun davetiyle feminist yayınları çevirmek üzere bir grubun içinde yer alır. Bu grup bir yandan bilinç yükseltme grubu deneyimine olanak verir, bir yandan da feminizmin terminolojisini Türkçede oluşturmak gibi önemli bir işlev görür.

1982 yılında Kadınlar ve Siyasal-Toplumsal Hayat adıyla kitap olarak yayınladığı doçentlik tezi, Türkiye'de kadınların politik ve toplumsal alanda marijinalleşmesi üzerine Türkçe yayınlanan ilk kitaptır.

Aktivist

1985'te Kadınlara Karşı Her Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW-Committee on the Elimination of Discrimination against Women )'nin uygulanmasını talep eden dilekçe kampanyasını, Medeni Kanun reformu mücadelesini başlatır.

1987’deki Aile İçi Şiddete Karşı Yürüyüş ve Kariye Şenliği ile başlayan, 1989'da Mor İğne Kampanyası ile devam eden, genç kadınların, taşralı kadınların, Kürt kadınların katılmalarıyla gerçek anlamda bir toplumsal harekete dönüşen aktivitelerin içinde ve başında yer alır.

1989'da Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı'nın kuruluş çalışmalarını başlatır.

1990'da genç feminist araştırmacıların çalışmalarını bir araya getiren bir derleme olan 1980’ler Türkiye’sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar kitabını hazırlar. Bu kitap Almanca ve İngilizce olarak da yayımlanır.

1997 yılında KA-DER (Kadın Adayları Destekleme Derneği), Ana kültür Kooperatifi ve Winpeace -Türk ve Yunan Kadınları Barış Girişimi'nin oluşumunda kurucu olarak yer alır.

Üniversiteden ayrıldıktan sonra hayatını kazanmak için çeviri yapar. 2011 yılına kadar, Fransızca ve İngilizce'den çoğu kadınlar ve demokrasi ile ilgili 25 kitabı Türkçeye kazandırmıştır.

1996 yılında kendisine Fransa Kültür Bakanlığı'nın Akademik Palmiye Ödülü Ordre des Palmes Académiques verilir.[3] 2008 yılında Baskın Oran'ın başlattığı Ermenilerden özür diliyorum kampanyasına destek verdi.

Şirin Tekeli, beyin tümörü tedavisi gördüğü Bodrum'da 13 Haziran 2017 günü ölmüştür.[4] Şirin Tekeli, ölmeden önce bedenini, bilimsel araştırmalarda kullanılması için Cerrahpaşa Tıp Fakültesi'ne bağışlamıştır.[4] Bu sebeple cenaze töreni düzenlenmedi.[4]

Çalışmaları

• 1986: İnsan Hakları Derneği kurucu üyesi.
• 1989: İstanbul Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı kurucu üyesi.
• 1990: İstanbul Mor Çatı Kadın Sığınağı kurucu üyesi.
• 1993: Türkiye Helsinki Yurttaşlar Derneği kurucu üyesi.
• Toplum ve Bilim yazarı.
• 1997: KA-DER, Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği.
• 2012: Kazete Bağımsız Kadın Gazetesi yazarı.[5]

Kitapları

Türkçe

• David Easton`un Sistem Teorisine Katkısı Üzerine Bir İnceleme. İstanbul 1976
• Kadınlar ve Siyasal-Toplumsal Hayat. İstanbul 1982
• Kadınlar İçin. İstanbul 1988
• 80'ler Türkiye'sinde Kadın Bakış Açısından Kadınlar. İstanbul: İletişim 1990, 1995, 2010.
• Meryem Koray ile: Devlet-Kadın-Politika. İstanbul: TÜSES 1991

Almanca

• Frauen in der türkischen Politik, in: Die Frau in der türkischen Gesellschaft. Abadan-Unat, N. (Hg.), Frankfurt 1985
• Frauen in der Türkei der 80er Jahre, in: Aylâ Neusel, Şirin Tekeli, Meral Akkent (Hg.): Aufstand im Haus der Frauen. Frauenforschung aus der Türkei. Berlin, 1991.
• Die Neue Frauenbewegung in der Türkei der 80er Jahre, In: Ayşe Esin, Anıl Kaputanoğlu, Ozan Kesim, Mine Kırbıyık (Hg.): Türkische Frauenbewegung. Karlsruhe, 1992.[6]

İngilizce

• Women in Modern Turkish Society. Zed Books, 1994.

Çevirileri

• Maurice Duverger: Siyaset Sosyolojisi. İstanbul: Varlık 1982.
• Andree Michel: Feminizm. İstanbul: Kadın Çevresi 1986.
• Alain Rouquié: Latin Amerika`da Askeri Devlet. İstanbul: Alan 1986
• 19. y.y. Feminizminden seçmeler. İstanbul: Afa, 1987
• Edgar Morin: Avrupa’yı Düşünmek. İstanbul: Afa, 1989
• Elisabeth Badinter: Biri Ötekidir. Afa, 1992
• Diane Scully: (L. Aytek ile birlikte), Tecavüz. Metis, 1994
• Immanuel Wallerstein: Sosyal Bilimleri Açın. Metis Yayınları, İstanbul, 1996
• Halide Messaudi: Cezayir'de Kadın Olmak. Metis, 1996
• Nora Şeni: Marie ve Marie : Konstantiniye'de Bir Mevsim (Marie Et Marie: Une Saison a Constantinople). İletişim, 1999
• Sosyal Bilimleri Açın, Wellerstein ve ekibi, Metis, 2014, 10. baskı
• Stefanos Yerasimos: Milliyetler ve sınırlar. İstanbul: İletişim 2000 (2014, 6. basım)
• Barrington Moore: Diktatörlüğün ve Demokrasinin Toplumsal Kökenleri Çağdaş Dünyanın Yaratılmasında Soylunun ve Köylünün Rolü (Social Origins of Dictatorship and Democracy: Lord and Peasant in the Making of the Modern World). İmge Kitabevi Yayınları; İstanbul 2003
• Juliet Mitchell: Kadınlar - En Uzun Devrim (Women: The Longest Revolution). Feminist Kitaplık. Agora Kitaplığı, 2006
• Germaine Tillion: (N. Sirman ile birlikte), Harem ve Kuzenler (Le harem et les cousins). Metis, 2006
• Nora Şeni: Seni Unutursam İstanbul. Kitap Yayınevi; İstanbul Kitapları; İstanbul, 2008
• Semih Vaner (der.): Yirmibirinci Yüzyıl Başında Türkiye. Kitap Yayınevi 2009
• Stefanos Yerasimos: Konstantiniye ve Ayasofya Efsaneleri (La fondation de Constantinople et de Sainte Sophie dans les traditions turques). İletişim, 2010, 2014 6. baskı
• Dejanirah Couto: Harp ve Sulh - Avrupa ve Osmanlılar. Kitap Yayınevi, 2010
• Ali Kazancıgil: Türkiye Üzerine Basmakalıp Düşünceler. Kitap Yayınevi, 2010
• Muhteşem Süleyman'ın İmparatorluğunda, Nicolas de Nicolay, (çeviri Şirin Tekeli ve Menekşe Tokyay), Kitap Yayınevi, 2014
• Edgar Morin, Mauro Ceruti, Bizim Avrupamız, İletişim, 2014. 1. baskı

Kaynakça

1. "Feminist Way of Organization" (PDF). Turkish Journal of Politics (İngilizce). Fatih Üniversitesi. 2011. s. 6. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
2. "Siyaset Biliminde Yeni Bir Soluk" (pdf). İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi. İstanbul Üniversitesi. 2009. s. 109. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
3. "Şirin Tekeli" (İngilizce). answers.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
4. "Kadın hareketi yasta... Şirin Tekeli hayatını kaybetti". Hürriyet Gazetesi. hurriyet.com.tr. 13 Haziran 2017. Erişim tarihi: 14 Haziran 2017.
5. "Yazarlar". Kazete Bağımsız Kadın Gazetesi. 13 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012.
6. "Die neue Frauenbewegung in der Türkei der 80er Jahre" (Almanca). eudot.eu. 25 Nisan 1992. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2012. Tarih değerini gözden geçirin: Tarih ve yıl parametreleri birlikte kullanılmamalı (yardım)