Ak Şeytan

Ak Şeytan (The White Divel - The Tragedy of Paolo Giordano Ursini, Duke of Brachiano with the Life and Death of Vittoria Corombona the Famous Venetian Curtizan), İngiliz oyun yazarı John Webster'ın 1612'de yazdığı intikam trajedisidir.[1] Beş perdeden oluşan oyun, Webster'in tek başına yazdığı ilk trajedidir.[2]

Ak Şeytan
Ak Şeytan'ın ilk sayfası (1612)
Yazar John Webster
Karakterler Vittoria Corombona, Brachiano, Isabella, Francisco De Medici, Camillo, Lodovico, Monticelso, Giovanni, Cornelia, Flamineo, Marcello
İlk gösterim 1612
Ülke İngiltere
Orijinal dil İngilizce
Zaman ve mekân 1580'ler, İtalya

Jakobyen dönemde yazılan en sansasyonel ve dehşet verici intikam trajedilerinden bir olarak nitelendirilen Ak Şeytan aslında derlenmesinden 27 yıl önce İtalya'da yaşanmış gerçek bir olayı, 22 Aralık 1585'te Padova'da gerçekleşmiş olan Vittoria Accoramboni cinayetini temel alır.[3] Ancak, drama profesörü John Russell Brown'a göre Webster olayın tarihsel doğruluğundan çok kendi dönemindeki İngiltere'nin siyasal ve ahlaki durumunu anlatmakla ilgileniyordu.[1][4]

Ak Şeytan (The White Devil) adını popüler bir İngiliz atasözü olan "ak şeytan kara şeytandan daha kötüdür" deyişinden alır.[5] Oyun insanların gerçekliği ve onların kendini iyi ve saf "white" (ak) olarak tanımlaması arasındaki farka odaklanır.

Genel bakış

İlk baskısı tek perden oluşuna Ak Şeytan daha sonra beş perdeye ayrıldı ve oyunun beşinci perdesi diğerlerine oranla iki kat daha uzundur.[6]

Bugün genel olarak beğenilen oyun ilk sahnelendiğinde pek başarılı olamadı.[7] Webster, oyunun kışın en durgun zamanında sahnelendiğinden, tiyatronun kalitesizliğinden ve "cahil eşekler" olarak nitelendirdiği izleyicilerden şikayet etti.[8][9] Ve doğrusu oyunun karmaşıklığı, pişkinliği ve hicvi ilk kez sahnelendiği Red Bull Theatre'daki Queen Anne's Men'in repertuvarı ile pek uygunluk göstermiyordu.[10]

Oyunun başarısızlığından yakınan Webster yine de Ak Şeytan'ın son sayfasına düştüğü notla oyuncuların becerisini özellikle de, büyük ihtimalle Falmineo'yu (Perkins'in hangi karakteri canlandırdığı tam olarak net değildir[7]) canlandıran, Richard Perkins'in performansını övmüştü.[11] Webster'ın notta "Özellikle dostum üstad Perkins'in gayretini ve oyunu başından sonuna kadar süsleyen performansını unutmamalıyım" yazmıştı.[12]

Oyunun 1630'da başarılı bir şekilde canlandırıldığı Red Bull Tiyatrosu

Oyun 1630'da Cockpit Theatre'daki Queen Henrietta's Men tarafından başarılı bir şekilde canlandırıldı ve 1631'de yeniden yayımlandı.[10] Ardından 1672'ye kadar oyunun üç yeni baskısı çıkmış oldu.[13] 1707'de Nahum Tate Webster'ın oyununun bir adaptasyonunu Injured Love ismiyle yayımladı.[14]

Webster'ın oyunu temel olarak intikam trajedisi olarak nitelendirilse de Webster'ın oyundaki amacı tam olarak açık değildir.[4] Oyundaki bir başka özellik ise ortaçağda sık kullanılan sözsüz oyun (dumb show) geleneğinden faydalanılmasıdır.[4] Ak Şeytan'da dolaylı anlatım yoktur, kötüler oldukça açık bir şekilde seyirciye sunulur.[15]

Karakterler
  • Monticelso: Oyundaki en güçlü din adamıdır. En çok, Vittoria'nın kocasını ve İsabella'yı öldürmekle suçlandığı mahkemenin savcısı ve yargıcı olduğu sahnede ön plana çıkar. Oyunun ilerleyen sahnelerinde papa Paul IV olur. O ayrıca İsabella'nın kardeşi Francisco ile birlikte intikam planları yapmaktadır.
  • Francisco De Medici: Florence Dükü. 5. sahnede Mulinassar ismi ile bir Faslı kılığına girer
  • Bracciano: Brachiano dükü Paulo Giordano Orsini çok güçlü asil bir adamdır. O İsabella ile evlidir ve Vittori Corombona'ya aşıktır. Sonrasında Orsini karısından yasal olarak ayrılır ve İsabella ve Vittoria'nın kocası Camillo'nun öldürülmesini planlar. Cinayetlerden sonra İsabella'nın kardeşi Francisco, Vittoria'ya sahte bir aşk mektubu yollar, bunun üzerine Orsini, Vittoria'yı sadakatsizlikle suçlar. Vittoria sevgilisini mektubun sahte olduğuna inandırınca Orsini onu hapisten kurtarıp Paduva'ya götürür. Burada evlenirler. Evlendikleri gün Lodovica tarafından zehirlenerek öldürülür.
  • Giovanni: Isabella ve Brachiano'nun oğlu.
  • Lodovico: İtalyan bir Kont. Kilise tarafından sürgüne gönderilen Lodovico, döndüğünde İsabella'nın hizmetine girmek ister ancak bu gerçekleşmeden İsabella ölür ve Lodovico da intikam yemini eder.
  • Gasparo
  • Camillo: Vittoria'nın ilk kocası ve kardinal Monticelso'nun yeğenidir. Webster'ın oyununda zayıf, yaşlı ve iktidarsız bir erkek olarak resmedilir. Bracciano ve Vittoria'nın erkek kardeşi Flamineo'nun yaptığı bir plan sonrasında öldürülür.
  • Hortensio: Brachiano'nun memurlarından biri
  • Marcello: Vittoria'nın kardeşi
  • Flamineo: Vittoria'nın kardeşi ve Brachiano'nun sekreteri
  • Jacques: Bir mağribi ve Giovanni'nin hizmetlisi
  • Isabella :Brachiano'nun karısı ve Francisco De Medici'nin kızkardeşi
  • Vittoria Corombona: Venedikli bir leydi. Önce Camillo ile ardından Brachiano ile evlenir. Vittoria, oyunun ismindeki "ak şeytan" olarak düşünülür. Webster'in ölümünden yaklaşık otuz yıl sonra oyun için ilk kez "The White Devil Or Vittoria Corombona" ismi kullanıldı.[16]
  • Cornelia: Vittoria, Flamineo, ve Marcello'nun anneleri. Cornelia Vittoria ve Bracciano'nun evlenmesine karşı tepki gösterir. Ayrıca oğlu Flamineo'nun da işin içinde olmasından mutsuzdur. Ancak bu evliliğin yasal olmasından sonra zengn olacağını bildiğinden sessiz kalmayı tercih eder. Cornelia'nın oyunda, görünüşte iyi anne ve gerçekte de bencil bir kadındır.[17]
  • Zanche: Bir mağribi, Vittoria'nın hizmetlisi

Konu
İsabella'nın öldürüldüğü Odescalchi Kalesi

Kont Lodovico ahlaksızlığı ve cinayet yüzünden Roma'dan sürgün edilmiştir. Arkadaşları onun bu durumunu ortadan kaldırmak için çalışmaya söz verirler.

Brachiano Dükü, Venedikli soylu ama fakirleşmiş bir aileden gelen Vittoria Corombona'ya şiddetli bir şekilde tutulur. Ancak Dük ve Vittorio zaten başkalarıyla evlidir. Brachiano'nun yanında sekreter olan, Vittoria'nın erkek kardeşi Flamineo kariyerinde ilerlemek umuduyla Dük ve Vittoria'yı bir araya getirmeyi planlamaktadır. Plan Dükün karısı İsabella tarafından erkek kardeşi ve Kardinal Monticelso'nun da yardımı ile engellenir. İsabella'nın erkek kardeşi ve Kardinal, Brachiano'nun sadakatsizliği ile ilgili dedikodular yüzünden öfkelidirler ve onu olayın ortaya çıkaması için cesaretlendirmeye girişirler, ancak bundan önce Dük ve Flamineo, İsabella ve Vittoria'nın kocasının öldürülmesini kararlaştırmışlardır.

Vittoria kocasının cinayeti yüzünden yargılanır, aleyhinde hiçbir somut delil olmamasına rağmen Kardinal tarafından suçlanır ve pişman fahişlerin gönderildiği bir manastıra hapsedilir. Flamineo olaydan sıyrılmak için delilik numarası yapar. Sürgündeki Kont Lodovico affedilir ve Roma'ya geri döner. İsabella ile olan gizli aşkını itiraf etmiştir. Kont, İsabella'nın intikamını almak için yemin eder bu arada İsabella'nın kardeşi Francisco da intikam planları kurmaya başlamıştır. Gerçek hikâyede Francisco de Medici'nin rolünün sınırlı olmasına rağmen Webster muhtemelen oyundaki intikam ögesini kuvvetlendirmek ve iki grup arasında bir bağlantı sağlamak amacıyla Francisco'nun oyundaki etkisini büyütmeyi tercih etti.[18] Francisco Brachiano'nun ellerine düşen Vittoria'ya bir aşk mektubu yazar. Kıskançlığını körükleyen bu olay onu Vittoria ile birlikte kaçmaya iter. Kardinal Monticelso, papa seçilir, ve ilk işi olarak da Vittoria ve Brachiano'yu aforoz eder.

Vittoria ve Brachiano Padova'da evlenirler. Burada üç gizemli yabancı gelir ve Brachiano'nun hizmetine girerler. İsabella'nın intikamını almak isteyen bu üç yabancı Mulinassar isimli bir Kuzey Afrikalı kılığındaki Francisco, kapusen rahibi kılığındaki Lodovico ve Gasparo'dur. Onlar Brachiano'yu zehirleyerek intikama başlarlar. Brachiano ölürken Lodovico ve Gasparo ona kendilerini gösterirler. Bu esnada başka bir yerde de Flamineo kardeşi Marcello'yu annelerinin gözü önünde öldürür. Gerçekte ise kardeşlerin ikisi de intikamcılar tarafından öldürülmüşlerdir.[15]

Gerçek yaşam
Paolo Giordano I Orsini, (1541 – 13 Kasım 1585)
Isabella de' Medici, (31 Ağustos 1542 – 16 Temmuz 1576)
Papa 5. Sixtus (13 Aralık 1521 – 27 Ağustos 1590)

1558'de Paolo Giordano, meşhur Medici ailesinden Büyük Dük I. Casimo'nun kızı Isabella de' Medici ile evlendi. 16 Temmuz 1576'da İsabella, Orsini'nin nadir ziyaretlerinin biri esnasında öldü veya öldürüldü. Cinayet büyük ihtimalle İsabella'nın sadakatsizliği yüzünden gerçekleşti: İtalya'da delitto d 'onorede olarak bilinen bu olay o dönem için meşru bir durum olarak görülürdü ve öldüren kişi yasa ile affediliyordu. Gerçek yaşamda kocasından ayrı yaşayan ve bir aşığı olan Isabella, Webster'in oyununda kocasına çok düşkün bir kadın olarak resmedilir.[15]

Vittoria Accoramboni 15 Şubat 1557'de Gubbio'da asil bir ailenin onuncu çocuğu olarak doğdu.[19] İnceliği ve nadir bulunan güzelliği ile Vittoria Roma sosyetesinin favori leydilerinden biri olmuştu. Birçok evlenme teklifini geri çevirdikten sonra onaltı yaşındayken babasının da zorlamasıyla hiçbir pozisyonu olmayan ancak kardinal Felice Peretti di Montalto'nun (oyunda Monticelso) yeğeni olan Francesco Mignucci ile evlendi. 1583'de Giordiano kendisinden yirmiyedi yaş küçük olan Vittoria Accoramboni'yi görüp âşık oldu. Kardinal di Montalto'nun gelecekte yükselebileceğini önceden göremeyen Vittoria'nın annesi de kızının Orsini ile birleşmesini istiyordu. Bir gün Francesco Mignucci kayın biraderlerinin birinden yardım çağrısı aldı: Francesco yardıma gittiği sırada Monte Cavallo yakınlarında pusuya düşürülüp öldürüldü. Webster, Vittoria'nın kocası Perretti'yi (oyunda Camillo'dur) neredeyse Vittoria'ya onu aldatması için bir bahane verecek şekilde sorumsuz yaşlı bir adam şekline sokarak onun gerçekte çok genç olduğunu göz ardı eder.[20] Cenazeden birkaç gün sonra Vittoria Accoramboni ve annesi Roma'yı terk edip Paolo Giordano Orsini ile yaşamak için Braciano'ya taşındılar.[21] Yakalanan suikastçilerden birinin itirafı dahil, bütün deliller Paolo Giordano'nun azmettirici olduğunu gösteriyordu ama zayıf papa Gregorius XIII (1572-85) Orsini'ye dava açmaya cesaret edemedi. Yine de onun Vittoria ile evlenmesini yasakladı. Papanın ölümü üzerine Orsini Vittoria ile evlenebileceğini düşündü. 24 Nisan'da Kilisenin yasaklamasına ve diğer engellemelere rağmen düğün yapıldı aynı gün kardinaller de yeni papayı seçti. Kardinallerin tercihi Felice Peretti papa Sixtus V oldu. Oyunda bu papa muhtemelen yanlış isimlendirme sonucu, gerçekte 1559'da ölen, Paul IV olarak görünür.

Orsini papaya sadakatini sunacağı özel bir huzura kabul için izin istedi. Papa Sixtus V ile konuşmak Orsini'yi rahatlattı: onun kardinal Perretti'ya karşı işlediği suç affedilmişti ancak papaya karşı işlenen hiçbir suç hoş görülmeyecekti. Papa sakin ve kesin bir şekilde Orsini'den Braciano ormanının suçlulara ve haydutlara istihkam yeri olmasını engellemesini istediği bir konuşma yaptı.[21] Bu konuşmadan sonra dahi kendisini güvende hissetmeyen Orsini karısını da yanına alıp Braciano'dan ayrılarak Venedik Cumhuriyeti'nde bulunan Padova yakınlarındaki Abano'ya gitti. Orsini burada Kasım 1585'te öldü ve ailenin diğer üyelerinin zararına karısı Vittoria'ya küçük bir servet bıraktı. Vittoria parayı harcayabilmek için zaman bulamayacaktı. Dükün uzaktan akrabası Lodovico Orsini, Vittoria'yı mirastan feragat etmesi için zorladı ancak Vittoria buna razı olmadı ve bunun üzerine çileden çıkan Lodovico 22 Aralık 1585'te kiraladığı suikastçilerle birlikte Vittoria'yı öldürdü.[19]

Gerçek yaşamda belki de bir aşk trajedisi olan bu birliktelik Webster'ın oyununda cinsellik ve para üzerine kurulan bir ilişkiye dönüşür.[15]

Kaynakça

Webster'ın olayı oyunlaştırırken kullandığı kaynak(lar) konusu net değildir. Paolo Giordano'nun başından geçen bu olaylar, Webster'ın hayatta olduğu bir dönemde, 1581–5 tarihlerinde gerçekleşti. Hikâye ile ilgili ilk anlatılan hikâyeler İtalyancadır. Bilinen bir Fransızca versiyon da François de Rosset tarafından yazıldı. Bu hikâyeler birbirleriyle benzerlikler taşımasının yanı sıra pek çok noktada farklılıklar gösterir.

Webster'ın bu daha önce anlatılan hikâyelerden beslenmiş olması, bir İtalya ziyaretinde duymuş olması ya da ağızdan ağza yayılan söylentileri derlemiş olması gibi rivayetler söz konusudur. Tempesti'ye göre bu trajik olay bütün Avrupa'da biliniyordu ve yüzlerce yazar tarafından anlatılmıştı.[22] Bu konuyla yakından ilgili olan Virginia Mason Vaughan kaynağın bir roman ya da oyun olabileceğini ancak en olası durumun Webster'ın duyduğu gerçek olayları değiştirerek dramatize etmiş olmasıdır der.[23] Ancak bu ihtimalleri doğrulayacak hiçbir kanıt yoktur.

İngiliz edebiyat eleştirmeni ve yazar William Hazlitt 1857 tarihli "John Webser'ın Dramatik Çalışmaları" adlı kitabında, Casimir Tempesti'nin "Storia della Vita e Geste di Sisto Quinto" adlı eserinden birçok otorite tarafından alıntı yapıldığını ve Webster'ın hikâyesinin de büyük oranda bununla ilgili olduğunu belirten bir mektup aldığından söz etti. Yine de yazar, Webster'ın oyununu bu eserden türetmiş olabileceğini ancak, onun olaylarla aynı dönemde yaşadığını ve duyduklarını derleyerek hikâyeyi oluşturmuş olma ihtimalinin de bulunduğunu yazdı.[24][25]

Konuyla ilgili olarak ileri sürülen düşüncelerden biri de Alman bankasında bulunan haber bülteni ile ilgilidir. Webster'ın oyunda kullandığı bir kısım gerçekte olmamış olaylar (Brachiano'nun görmezlikten gelinen aşırı şişmanlığı, Brachiano'nun varisi Virginio için Giovanni adının kullanılması ve Vittoria'nın söylentilere dayanan intiharı gibi) hemen hemen aynı şekilde bu bültende de yazılıdır.[26]

Notlar
  1. "The White Devil". eNotes.com. 4 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2008.
  2. "John Webster:life and backround". fortunecity.com. 9 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2008.
  3. "The White Devil, Pavilion Theatre, Brighton, January 13 - February 4". The Argus. 13 Ocak 2006. Erişim tarihi: 7 Nisan 2008.
  4. "The White Devil". The Gale Group. 2004. 16 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2008.
  5. "Appearance and Reality". BookRags and Gale's For Students Series. 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2008.
  6. Webster, John. "Intoduction". Brown, John Russell (Ed.). The White Devil (İngilizce). Brown, John Russell (2. baskı bas.). Manchester, İngiltere: Manchester University Press. ss. 23. syf. ISBN 0-7190-4355-7,ISBN 978-0-7190-4355-0. Erişim tarihi: 28 Mart 2009.
  7. Leggatt, Alexander. "The Failure of the White Devil". Jacobean Public Theatre (İngilizce). Routledge. s. 123. ISBN 0-415-01048-9. 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2008.
  8. "General Comment". University uf Utah. 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2008.
  9. Webster, John. John Russell Brown (Ed.). Introduction-Origins and Context (İngilizce). Manchester: Manchester University Press. s. 1. ISBN 978-0-7190-4355-0. 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2008.
  10. M Nunn, Hillary. "Staging Anatomies: Dissection and Spectacle in Early Stuart Tragedy". Ashgate. 26 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2008.
  11. Farmer, Alan. "Authors on the Playhouse in Printing House". The Playhouse in Printing House. Columbia Üniversitesi. 8 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2008.
  12. "Christopher Marlowe The Jew of Malta". Classic Literature Library. 8 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2008.
  13. Cinpoes, Nicoleta (28 Ocak 2008). "The White Devil - Stage History". Elizabethan and Jakobean Drama. Warwick. 4 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Aralık 2008.
  14. "English Poets Laureate: Nahum Tate (1652-1715)". www.mala.bc.ca. 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2008.
  15. Çalışkan, Hamit. "Webster'in Karanlık Dünyası" (PDF). Çukurova Üniversitesi. ss. 1,2. 11 Kasım 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2008.
  16. H. Bruce, Franklin (1961). "The Trial Scene of Webster's The White Devil Examined in Terms of Renaissance Rhetoric". Rice University. Erişim tarihi: 10 Nisan 2008.
  17. Teker, Gülşen Sayın (2000). "Aesthetics of Deception on the Stage: The Conflict Between Reality and Appearance in John Webster's The White Devil" (PDF). Doğuş Üniversitesi Dergisi (İngilizce). İstanbul: Doğuş Üniversitesi. s. 172. Erişim tarihi: 20 Nisan 2009.
  18. The Philip Quast Guide 17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sydney'de sahnelenen oyunun bilgileri (2008). 17 Aralık 2008 tarihinde erişilmiştir.
  19. "Vittoria Accoramboni "Italian noblewoman"". Encyclopædia Britannica. 2008. Erişim tarihi: 2008-07-06.
  20. Anonymous, 15 Mart (2005). "Explore and analyse Webster's treatment of women and their status in society as presented in The White Devil and The Duchess of Malfi". GradeSaver. 30 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2008.
  21. "Ferdinand Gregorovius' Walks - Bracciano, Trevignano and Anguillara". romeartlover. 17 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2008.
  22. The White Divel: question of its sources; possibility of originality in the plot. 19 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kaynak adreste alıntı yapılan yer: The Cambridge History of English and American Literature in 18 Volumes (1907–21). Volume VI. The Drama to 1642, Part Two. 28 Mart 2009 tarihinde erişildi.
  23. Webster & the Elizabethan Drama Rupert Brooke
  24. Hazlitt, William (1857). The Dramatic Works of John Webster. Londra: Oxford Üniversitesi.
  25. Marlowe, Christopher; Dyce, Alexander; Davies, John, Sir (1859). Works; With Some Account of the Author, and Notes. Toronto: London Routledge, Warne, and Routledge.
  26. "The White Devil "Date and sources"". .litnotes. 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2008.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.