Almanak
Almanak takvime göre düzenlenmiş, özel bir alan veya alanlarda bilgiler içeren yıllık bir yayındır.Ayrıca almanaklarda güneşin ve ayın doğuş ve batış zamanları, güneş ve ay tutulmaları, gelgit saatleri, belirli kilise festivalleri, adli yıllar, tüm çeşitli zaman çizelgelerinin listesi gibi astronomik bilgiler de bulunmaktadır. "Almanak" kelimesi Arapça "iklim" anlamına gelen المناخ al-manaakh kelimesinden gelmektedir.
İlk Almanaklar
Almanak'ın öncüsü Yunan hava-takvimi parapegmadır. İskenderiye'li astronom Ptolemy(2. yüzyıl) Phaseis —"belirli yıldızların fazları ve hava değişimleri koleksiyonu" incelemenin başlığının tam çevirisidir&mdash adında bir inceleme yazmıştır; incelemenin özünü, mevsimsel olarak düzenli hava değişimlerinin, yıldızların veya takımyıldızlarının güneş doğumu ve batımı sırasında ilk ve son görünüşlerini ve gündönümü gibi güneşle ilgili olayların listesi olan parapegma oluşturur. Astronomik hesaplamalarla geçmişin çeşitli otoriteleri tarafından yapılan çeşitli gözlemlerin derlemesi ve beklenen hava değişikliklerini içerirdi. Parapegmata yüzyıllar boyunca hazırlandı.
Ptolemy, astronomik fenomenin mevsimsel hava değişikliklerine sebep olduğuna inanıyordu; bu olayların arasında neden kesin bir korelasyon olmadığı konusu ile ilgili, gökyüzünde bulunan diğer cisimlerin fiziksel etkilerinin bunun sebebi olduğunu düşünüyordu. Bu sebepten, O'na göre, hava tahmini astroloji'nin özel bir bölümüydü.
Almanak'lar ik icat edildiklerinde, insanlar hala yıldızların ve gelgitin hareketlerini tahmin etmek ile gelecek ile ilgili kehanette bulunma arasında çok az fark görüyorlardı. Bu sebepten ikl almanaklar burçları ve daha somut bilgileri içeriyorlardı. Bir almanak, Fakir Richard'ın Almanak'ı(Benjamin Franklin'e ait Fakir Richard'ın Almanak'ı ile karıştırmayınız) 1664 sayısında, "Bu ay, Kent'te veya Christendom'da bazı adamların, kadınların veya çocukların ölümünü duymayı bekliyoruz.", diyerek bu burçları alaya almıştır. Bazı gazete ve dergilerin yeni yıl eklerinde Yıldızlarda Sizin Yılınız gibi daha normal çeşitleri bulunsa da, Old Moore's Almanac gibi böyle alaycı almanaklar da hala bulunmaktadır.
Almanak kelimesinin orijini net değildir. Britanika ansiklopedisi, hava kelimesi al-manakh ile karşılaştırarak, bunun kesin olmayan ortaçağ Arabik orijininden kaynaklandığını söylemektedir. Diğer sözlükler Yunanca'daki gök günlüğü manasındaki almenikhiaka sözcüğünü, ortaçağ latincesindeki almanach ve eski ingilizcedeki almenak sözcüğünün yerine bulundurmaktadırlar. Richard Verstegan A Restitution of Decayed Intelligenceda (1605) kelimenin eski saksonca Al-mon-aghtdan türediğini söylemektedir.Bu kelime "Al-mon-heed yani tüm ayların gözlenmesi" olarak çevirilebilir. Verstegan Saksonlar'ın yeni ve dolunayları kabartmalı kare bir çubuk üzerinde işaret ettiklerini, bunu kullanarak mevsimleri ve festivalleri tahmin ettiklerini söylemektedir-bu çubuk Al-mon-aghtdır.
Çağdaş Almanaklar
Günümüzde basılan Whitaker's Almanack gibi almanaklar tarihi karşıtlarına nazaran kapsamlarını ve içeriklerini genişletmişlerdir.Modern almanaklar tüm dünya ile ilgili istatistiksel ve betimleyici bilgileri içermektedirler. İçerikleri ayrıca yerel gelişmenin tartışması ve yakın tarih olaylarının bir özetini de içerir.Günümüzde yayınlanan diğer almanaklar (ca. 2006) Information Please Almanak'ı, Dünya Almanak'ı, and The Old Farmer's Almanak'ı.
Almanaklar tarafından işlenen ana konular şunlardır; coğrafya, hükümet, nüfus, ziraat, ekonomi and iş, sağlık, tıp, din, medya, taşımacılık, bilim, teknoloji, spor ve ödüller.
National Journal tarafından yayınlanan Amerikan Politika Almanak'ı gibi özel almanaklar da günümüzde yayınlanmaktadır.
Sanat Almanağı
Musen-Almanach (Sanat Almanak’ı) 1770 yılında kurulan ve 19. yy.da da severek okunulan edebi bir yayım türüdür.
Göttingen ve Leipzig’te yayımlanan ilk Alman Sanat Almanağı örneği; hem içerik hem de başlık olarak Paris’te 1765’ten beri Dalalain tarafından yayımlanan, Claude-Sixte Sautreau de Marsy tarafından piyasaya sunulan Almanach des Muses’dir. Bu ve sonraki almanakların içeriği edebi haberler, edebi eleştiriler ve yeni şiirlerin ilk defa yayımlanmasıdır.
İlk Alman Sanat Almanağı Johann Christian Dieterich tarafından 1770 yılından 1802 yılına kadar Göttingen’de (ve sonra 1805 yılına kadar diğer yayın yerlerinde) yayımlanan Göttinger Musenalmanach’dır (GMA). Bu derginin basılma fikri, Göttingenli matematikçi Abraham Gotthelf Kästner’den çıkmıştır. GMA’nın yayımcısı Friedrich Wilhelm Gotter ile beraber çalışan Heinrich Christian Boie’ydi.
Sonraları GMA, Göttingenli üniversite kardeşler birliğinden Johann Heinrich Voß, Ludwig Christoph Heinrich Hölty, Johann Martin Miller ve onun kuzeni Gottlob Dietrich Miller, Johann Friedrich Hahn, Johann Thomas Ludwig Wehrs, daha sonraları Johann Anton Leisewitz ve diğer şair öğrencilerin görüşlerini aktardığı bir dergi olur. 1774 yılı almanağının yayınlanmasından sonra Boie yazı işlerine, daha sonra Hamburg’a taşınacak (ve orada rakip bir almanak hazırlayacak) olan Voß’u getirir. Bunun üzerine 1775 ilkbaharında Leopold Friedrich Günther von Goeckingk yeni yayımcı olur. 1776 yılından itibaren Gottfried August Bürger yardımcı yayıncı olur, 1779’dan sonra tek yayımcı kendisi olur. Bürger’in 1795 yılındaki ölümünden sonra yazı işlerini Karl Reinhard alır.
Aynı yıl Leipzig’te Leipziger Almanach der deutschen Musen (Leipzig Alman Sanatların Almanağı) yayımlanır. O zamanlar korsancı olarak bilinen yayıncı Engelhard Benjamin Schwickert, bunları Dieterischen Musen-Almanach’ın bir kopyası olarak tasarlar ve ilk sayısı, orijinali daha basılmadan, 1770 yılının almanağı 1769 yılında basılır ve gerçekten de başarılı olur. Leipzig almanağının yayıncısı Christian Heinrich Schmid’ti ve Friedrich Gottlieb Klopstock, Christian Fürchtegott Gellert, Johann Wilhelm Ludwig Gleim und Karl Wilhelm Ramler’in diğer eserleri adı altında yayımlar. 1776 yılından itibaren eser yeni başlığıyla, “Leipziger Musen-Almanach” ismiyle basılır, son sayı 1787 yılında ortaya çıkar.
Üçüncü Alman Musen-Almanach’ı Johann Heinrich Voß tarafından (Hamburg’a taşınmasından sonra) basılan “Hamburger Musenalmanach” olur. Voß’un kendisi tarafından yayınlanan ilk basım mali açıdan bir zarar getirir. 1777 yılında Voß, diğer sayıları yayınlayacak olan Hamburglu yayımcı Carl Bohn’u bulur. Bütün bu zaman süresince Voß (ayrıca Vossicher Musenalmanach adıyla da bilinen) ciltlerin yayıncısıdır, 1779’dan 1786 yılına kadar Goeckingk ile beraber yayımcılık yaparlar.
1777 yılından itibaren Avusturya Aydınlanmasının genç yazarlarının görüşlerini aktardığı bir “Wienerischer Musenalmanach” (1786’dan sonra Wiener Musen-Almanach başlığıyla) yayımlanır. İlk olarak Joseph Franz von Ratschky yayıncı olur, 1781 yılından itibaren Aloys Blumauer ortak yayıncı olur, sonraları ise Gottlieb von Leon ve Martin Joseph Prandstätter de yayıncı olur. Son sayı 1796 yılında yayınlanır.
Diğer benzer almanaklar daha az başarılıydı, Friedrich Schiller bile sadece bir defalığına 1782 yılında bir antoloji yayınlar. Schiller’in ikinci denemesi, 1796 yılından 1800 yılına kadar kendi tarafından basılan Musenalmanach bu türdeki en ünlü koleksiyon niteliği taşır. Schiller’in almanağında, Johann Wolfgang Goethe, Johann Gottfried Herder, Ludwig Tieck, Friedrich Hörderlin ve August Wilhelm Schlegel gibi ünlü arkadaşları yazıları ile katkıda bulunurlar. Schiller 1797 yılı Musenalmanach’ında Goethe ile birlikte edebiyattaki kötü durumla alay ettikleri bir hiciv bölümü ve 1798 yılı Musenalmanach’ında Ritter Toggenburg ile aralarında bazı balatlar hazırlar.
Schiller’in almanakını, August Wilhelm Schlegel ve Ludwig Tieck’in Musenalmanach’ları (Tübingen 1802), Johann Bernhard Vermehren (Leipziger 1802 ve Jena 1803), Adelbert von Chamisso ve Karl August Varnhagen von Ense’nin Musenalmanach’ları (1804–1806), Friedrich Schlegel’in Poetisches Taschenbuch (Şiir Cep Kitabı; Berlin 1805–1806) ve Leo von Seckendorf’un Musenalmanach’ı (Regensburg 1807–1808) takip eder.
Çok geçmeden Musenalmanach’ların yerini cep kitapları alır. Bu tür edebiyat tüm vezinsel edebiyat ürünleri dışlamaya başlayınca ancak, zamanın şiir ve lirik epik edebiyatı içindeki en iyi ve yeni ürünleri bir arada sunan antolojiye gereksinim doğmuştur.
Böylece 1830 yılında iki Musenalmanach aynı anda yayımlanır: biri Amadeus Wendt tarafından (Leipzig 1830–1839) kurulan, sonra da 1833 yılından sonra Chamisso ve Gustav Schwab tarafından Deutscher Musenalmanach olarak üstlenilen Musenalmanach 10 yıl yayımlanır, bir diğeriyse Moritz Veit tarafından yayımlanan Berliner Musen-Almanach, sadece iki yıl yayımlanır. Daha sonraları birçok kısa ömürlü Musenalmanach’lar yayımlanır: Emil Weber’in Norddeutscher Musen-Almanach’ı (Hannover, 1857–1858), Doğu-Batı Prusya Almanağı (sonraları Prusya Almanağı adı altında, Königsberg ve Berlin, 1856-1863) ayrıca “Genç Alman Şiiri” temsilcileri ve öğrencileri tarafından yapılan almanaklar.Kaynak 4 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.