Asil (kimya)
Kimyada asil grubu (veya açil grubu) bir oksoasitten bir veya daha fazla hidroksil grubunun çıkartılmasıyla kalan fonksiyonel gruptur.[1] Sözcük, 'asit radikali' anlamından türetilmiştir[2], 'asil' Türkçeye Fransızca 'acyle' den girmiş, 'açil' ise İtalyanca 'acile'den. Bir asil grubunun eklenmesine asilasyon denir.
Organik kimyada açil grubu genelde RC O OH biçimli bir karboksilik asitten türetilir. Bu yüzden CR(=O)- formülüne sahiptir, karbon ve oksijen arasında bir çift bağ ve R ile karbon arasında tek bağ vardır. Asil grupları ayrıca sülfonik asit, fosfonik asit, amino asit ve bazı diğer asitlerden de türetilebilirler.
Asil halojenürler Friedel-Crafts asilasyonunda kullanılarak aromatik bileşiklere bir asil grubu eklemek için kullanılabilirler.
Biyokimyada Asil-KoA, bir yağ asidi metabolizması ürünüdür. Protein sentezinde bahsi geçen aminoasilasyon, bir amino asidin aminoasil grubunun aktarılmasıdır.
Örnekler
Asil gruplarının isimleri tipik olarak ona karşılık gelen asitten türetilir, aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi, asidin ismindeki -ik eki yerine -il eki getirilir. Ancak, metil, etil, propil, bütil vb., -il ile bitmelerine karşın asil değil, alkil gruplarıdır, alkanlardan türetilmişlerdir.
| Asil grup ismi (R-CO-) |
Karşılık gelen karboksilik asidin ismi (R-CO-OH) | ||
|---|---|---|---|
| genel | sistematik | genel | sistematik |
| formil | metanoyl | formik asit | metanoik asit |
| acetil | etanoyl | asetik asit | etanoik asit |
| propionil | propanoyl | propionik asit | propanoik asit |
| benzoyl | benzoik asit | ||
| akril | propenoyl | akrilik asit | propenoik asit |
Asil türleri
Asiloksi gruplarında asil grubu oksijene bağlıdır:R-C=O-O-R', burada R-C=O, asil grubudur.
Asilyum iyonları R-C+=O tipi katyonlardır ve organik tepkimelerde ara ürün olarak önemli rol oynarlar.[1]
Notlar
- Compendium of Chemical Terminology, acyl groups 2 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Oxford English Dictionary (İngilizce)