Aydede (dergi)

Aydede, Refik Halit Karay tarafından 1922 yılında İstanbul’da haftada iki gün yayımlanmış daha sonra 1948-1949’da yeniden çıkarılmış siyasi mizah dergisi.

Aydede

Editör	Refik Halit Karay
Kategoriler	Dergi, süreli yayın, haftalık
İlk sayı	2 Ocak 1922 (I. dönem), 8 Mayıs 1948 (II. dönem)
Son sayı	9 Kasım 1922 (II. dönem), 1 Ekim 1949 (II. dönem)
Ülke	Osmanlı İmparatorluğu Türkiye Cumhuriyeti
Dil	Osmanlıca, Türkçe (eski ve yeni harflerle)

Türk Kurtuluş Savaşı sırasında çıkan en etkili iki mizah dergisinden birisidir (Diğeri Güleryüz). Kurucusu ve başyazarı Refik Halid Karay’dır. Milli Mücadele’ye mizah yoluyla muhalefet eden dergi, kısa süren yayın hayatı boyunca çok sayıda yazar ve çizer yetiştirmiş, kendisinden sonra yayınlanacak mizah dergilerine zemin hazırlamıştır.[1]

Yayın hayatı

1922

İlk sayı 2 Ocak 1922’de yayımlandı. Pazartesi ve Perşembe günleri, dönemin birçok yayını gibi dört sayfa olarak çıktı. 29x40cm boyutlarında idi.[2] Sabah Matbaası’nda basıldı. Düzenli olarak 90 sayı çıktı. Hemen hemen bütün yazı ve karikatürlerinde Milli Mücadele hareketinin eleştirildiği dergi; 30 Ağustos’ta zaferin kazanılmasından sonra Mustafa Kemal resimleri ve övgü yazılarına yer verdi. Derginin kurucusu ve başyazarı Refik Halid, Yüzellilikler listesinde yer alarak yurtdışına sürgün edildi. Derginin son sayısı Refik Halid’in İstanbul’dan ayrıldığı 9 Kasım 1922’de basıldı [2] Son sayıda Refik Halid’in hiçbir yazısına yer verilmedi.

Refik Halid, sürgüne giderken Aydede’yi Yusuf Ziya’ya bırakmıştı. Yusuf Ziya Ortaç, bir ay sonra Orhan Seyfi Orhon ile birlikte aynı kadro, aynı biçim ve yapısı ile Akbaba dergisini çıkarmıştır.[3]

1948

1938’de Yüzelliliklerin yurda dönmesini engelleyen kanun kalkınca İstanbul’a geri gelen Refik Halid, dönüşünden on yıl sonra dergiyi yeniden yayımlamaya başladı. Cumartesi ve Çarşamba günleri 8 sayfa yayımlana derginin ilk sayısı 8 Mayıs 1948’de çıktı. 104. sayıdan itibaren haftada bir gün 12 sayfa olarak çıkmaya başladı. Başlangıçta Tan Matbaası’nda, 110. Sayıdan itibaren Akça Matbaası’nda b asıldı. Sahibi F. Karay (Fatma Karay) olarak belirtilen derginin baş yazarı Refik Halid idi. Dergi bu dönemde antikomünist, başlangıçta büyük ölçüde Amerika yanlısı bir yayın yapmıştır.[3] İkinci dönemine Aydede eski başarısını yakalayamadı ve 1 Ekim 1949 tarihli 125. sayıda kapandı.

Kadrosu

1922

Orhon Seyfi, Halil Nihad, Fazıl Ahmed, Rıza Tevfik, Osman Cemal derginin ilk yayın dönemindeki yazarları arasındadır.[4]. Refik Halid “Nakş-ı Berâb” başlıklı 89 başyazının tamamının "Aydede" imzasıyla kaleme aldığı gibi “Kirpi” ve “Refik Halid” imzasyla da yazılar yayımlamaktaydı. Dergideki imzasız yazıların da çoğunun ona ait olduğu düşünülür.[2] Dergide Refik Halid’ten sonra en çok Osman Cemal ve Abdulbaki Fevzi’nin imzalarına rastlanır. Karikatüristler arasında, Rıfkı, Cem, Münif Fehim, Ramiz, Ratip Tahir sayılabilir. Baş çizer Ahmet Rıfkı’dır. Türk karikatür tarihinin başarılı çizerlerinden olan Ahmet Rıfkı, “hain” ve “işkenceci” sıfatları ile de tanınır.[2]

1948

1948’de yeniden çıkarılmaya başladığı dönemde Cemal Refik, Fikret Ali, Semih Mümtaz, Melih Cevdet Anday, Fazıl Ahmet Aykaç, Ercüment Ekrem Talû gibi yazarlar ve Togo, Turhan Selçuk gibi karikatüristler dergiye katkıda bulundu.[4]

Kaynakça

1. Necati Tonga, Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922–1977), Turkish Studies, Cilt 3/2, Bahar 2008
2. "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1922, İnkılap Kitabevi, 2013" (PDF). 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
3. "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1948, İnkılap Kitabevi, 2013" (PDF). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.
4. "Aydede ve Akbaba, Atılım Üniversitesi Elektronik Bülteni, Sayı 4, Eylül 2006". 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014.