Bana Manastırı
Bana Manastırı (Gürcüce: ბანა), Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı Penek köyünde bulunan manastırdır. Gerçek Haç’a adanmış olan manastır, ana kilise, küçük kilise, keşişler için kilise, kayaya oyulmuş hücreler ve başka yapılardan oluşuyordu. Bana Manastırı, Tao bölgesinin piskoposluk merkezlerinden biriydi. Bir görüşe göre, zaman içinde piskoposluk lağvedilmiş ve sadece manastırın faaliyeti devam etmiştir.
Bana Katedrali
Manastırın ana kilisesi Bana Kilisesi ya da Bana Katedrali, genel kabule göre 7. yüzyılda inşa edilmiş bir yapıdır. 11. yüzyıla ait bir kaynağa göre katedral 881-923 arasında Gürcü kralı IV. Adarnase tarafından, kubbeli, tetrakonkhos bir yapı olarak yeniden inşa edildi. Bu tarihten itibaren Gürcü Bagrationi hanedanı tarafından Osmanlı dönemine kadar kraliyet katedrali olarak kullanıldı. 16. yüzyılda bölgeyi ele geçiren Osmanlılar bu eski katedrali Kırım Savaşı sırasında Osmanlı ordusu için bir kaleye dönüştürdü. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında büyük ölçüde yıkıldı. Duvar resimlerinin izlerine rastlanan katedralin bir kitabesinin olduğu, bu savaş sırasında burada karargâh kuran Rus ordusundan bir generalin bu kitabeyi götürdüğü söylenir.[1]
Küçük Kilise
Manastırın küçük kiliselerinden birinin de kubbeli tetrakonkhos bir yapı olduğu bilinmektedir. 1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili’nin verdiği bilgiye göre, bu tarihte küçük kilisenin kubbesi çökmüş, ama duvarlarının bir kısmı ayakta duruyordu. Kilise zamanla tamamen ortadan kalkmıştır.[2]
Mağara Kilisesi
Bana Manastırı keşişlerinin inzivaya çekildiği kaya mağaraları manastırının keşişler kilisesi olan Mağara Kilisesi, 9-10. yüzyılda inşa edilmiş tek nefli bir yapıdır. Bana Katedrali’nin güneydoğusunda, köy yerleşmesinin 700 metre doğusunda yer alır. Yazılı kaynaklardan da bilinen kilise, bir kayadaki mağaraya yaslanarak inşa edilmiştir. Yapının inşasında kireç harcı ve kesme taş kullanılmıştır. Güney tarafında iki adet penceresi bulunan kilisenin batı tarafında, bitişik dikdörtgen bir oda yer alır. Bu odadan kayaya oyulmuş merdivenlerle üste kattaki büyükçe bir odaya çıkılır. Kilisenin kayaya oyulmuş iki adet su deposu vardır. Kilisenin aşağısında harçlı duvar kalıntıları bulunmaktadır. Kilisenin olduğu yeri köylüler “Odalar Deresi” olarak adlandırmaktadır.[3]
Kaynakça
- Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 17, 60, ISBN 9789941478178.
- Ekvtime Takaişvili, 1907 Yılı Kola-Oltisi ve Çangli’de Arkeolojik Araştırmalar Gezisi (Gürcüce), 1938, Paris, s. 28.
- "2016 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2017". 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.