Gürcüce

Gürcüce (Gürcüce: ქართული ენა / Kartuli ena), bir Kafkas halkı olan Gürcülerin konuştuğu dil. Gürcistan’ın resmî ve öğretim dilidir. Modern Gürcüce, Kartli diyalekti (Doğu Gürcücesi) temelinde gelişmiş ve 5. yüzyıldan (Eski Gürcüce) itibaren Gürcü edebiyatının tek dili olmuştur.

Gürcüce
ქართული
Telaffuz	Kartuli
Bölge	Kafkasya
Etnisite	Gürcüler
Dönem	1998
Dil ailesi	Güney Kafkas (Kartveli) dilleri[1] Gürcü-Zan dilleri Gürcüce
Yazı sistemi	Gürcü Alfabesi
Resmî durumu
Resmî dil	Gürcüler
Dil kodları
ISO 639-1	ka
ISO 639-2	geo (B) kat (T)
ISO 639-3	kat
Kartveli dillerinin Gürcistan üzerindeki dağılımı.

Gürcistan’da yaşayan 3,9 milyon kişinin (nüfusun yüzde 83’ü) asıl dilidir. Ayrıca yurt dışında, Türkiye, İran, Azerbaycan, Rusya, ABD ve Avrupa’da 500.000 kişi Gürcüce konuşur. Gürcüce, Gürcülerin etnografik gruplarının, diğer Kartveli dilleri olan Svanca, Megrelce ve Lazca konuşan halkın da edebiyat dilidir. Öte yandan Gürcistan Yahudilerinin konuştuğu ve Gruzinik veya Kivruli olarak adlandırılan dili de Gürcistan’da 20.000 kişi ve ayrıca başka yerlerde 65.000 kişi (İsrail’de 60.000 kişi) konuşmaktadır.

Sınıflandırma

Gürcüce Kartveli dillerinin en yaygın dilidir. Kartveli dilleri ise Gürcüce ile birlikte Svanca (Gürcistan’ın kuzeybatı kesiminde, Svaneti’de konuşulur), Megrelce (Gürcistan’ın batı kesiminde, Samegrelo ve Abhazya’da konuşulur) ve Lazca’dan (çoğunluğu Türkiye’de olmak üzere Karadeniz kıyısında konuşulur) oluşur.

Soy ağacı

Glottolog, Gürcüceyi bağlı olduğu Güney Kafkas dilleri içerisinde şu şekilde sınıflandırmıştır:[2]

Ön Kartvelice	Svanca   Gürcü-Zan dilleri Gürcü   Gürcüce ve lehçeleri     Eski Gürcüce     Gruzinik       Zan dilleri

Diyalektler

Gürcüce’nin başlıca diyalektleri şunlardır: İmereti diyalekti, Raça-Leçhum diyalekti, Guria diyalekti, Acara diyalekti, İmerhev diyalekti (Türkiye’de konuşulur), Kartli diyalekti, Kaheti diyalekti, İngilo diyalekti (Azerbaycan’da konuşulur), Tuş diyalekti, Hevsur diyalekti, Mohev diyalekti, Pşav diyalekti, Mtiul diyalekti, Fereydan diyalekti (İran’da konuşulur), Meshet diyalekti.

Tarih

Gürcüce, zengin bir edebiyat geleneğine sahiptir. Günümüze ulaşan Gürcüce en eski edebi metin, İakob Rustaveli’nin 5. yüzyılda yazdığı “Kraliçenin, Azize Şuşanik’in Çilesi”dir (Tsamebay tsmindisa Şuşanikisi, dedoplisa). Gürcü ulusal destanı “Kaplan Postlu Kahraman” (Vephistqaosani) ise, Şota Rustaveli tarafından 12. yüzyılda yazılmıştır.

Yazı sistemi

Gürcüce, tarihi boyunca, genelde Gürcü alfabesi olarak bilinen değişik yazı sistemleriyle yazılmıştır. Bugünkü alfabe olan mhedruli ("askeri") asıl yazı sistemi olmuştur. Diğer yazı biçimleri daha çok tarihsel belgelerde kalmıştır.

Mhedruli, 33 harften oluşur. Bu alfabenin, Gürcüce’nin bütün seslerini karşıladığı söylenebilir. 11. yüzyıl tarihçisi Leonti Mroveli, Gürcü alfabesini İÖ 3. yüzyılda, Kafkas İberyası (Kartli olarak da bilinir) kralı Parnavaz’ın geliştirdiğini yazar. Bu alfabe, İS 4-5. yüzyıllarda yeniden elden geçirilmiş, sonraki yüzyıllarda ise değişikliklere uğrayarak bugünkü biçimini almıştır.

Birbirinden farklı üç Gürcü alfabesi vardır. Bu alfabeler asomtavruli (büyük harfler), nushuri (küçük harfler) ve mhedruli’dir. Ayrıca dinsel metinlerde kullanılan ve hutsuri (dinsel) denen bir yazı biçimi daha vardır.

Sayılar

1-10

Erti, Ori, Sami, Otxi, xuti, Ekvsi, Şvidi, Rva, Ts’xhra, Ati

20 - Otsi 30 - Otsdaati 40 - Ormotsi 50 - Ormotsdaati 60 - Samotsi 70 - Samotsdaati 80 - Otxmotsi 90 - Otxmotsdaati 100 - Asi 1000 - Atasi

Birden fazla sessizle başlayan sözcükler

Gürcüce adlar ve sıfatlar iki veya daha fazla sessizle başlayabilir. In

• İki sessizle başlayan sözcükler:
  • წყალი, (ts'qali), "su"
  • სწორი, (sts'ori), "doğru"
  • რძე , (rdze), "süt"
  • თმა, (tma), "saç"
  • მთა, (mta), "dağ"
  • ცხენი, (tsxeni), "at"
• Üç sessizle başlayan pek çok sözcük vardır:
  • თქვენ, (tkven), "siz (çoğul)"
  • მწვანე, (mts'vane), "yeşil"
  • ცხვირი, (tsxviri), "burun"
  • ტკბილი, (t'k'bili), "tatlı"
  • მტკივნეული, (mt'k'ivneuli), "sancılı"
  • ჩრდილოეთი, (çrdiloeti), "kuzey"
• Gürcüce’de dört sessizle başlayan sözcük de vardır.
  • მკვლელი, (mk'vleli), "katil"
  • მკვდარი, (mk'vdari), "ölü"
  • მთვრალი, (mtvrali), "sarhoş"
• Gürcüce’de beş sessizle başlayan sözcük de vardır.
  • წვრთნა (ts'vrtna), "idman"

Gürcüceye başka dillerin etkisi

Gürcü dili, sözlü geleneğinde olduğu gibi yazılı geleneği boyunca da çeşitli dillerden kelime almıştır. En çok kelime aldığı dillerin başında, tarihsel etkileşim sırasına göre, Eski Yunanca, Farsça, Arapça ve Türkçedir. Bu ilk üç dilden geçen kelimeler daha çok yazı dilinde yer alırken, Türkçe kökenli kelimeler, özellikte Osmanlı etkisinde kalan Güneybatı Gürcistan bölgelerine konuşma diline girmiştir. Burada Arap, Fars ve Türk dillerinden Gürcü yazı diline geçen kelimeler örnek olarak verilmiştir.

• ბაღი baği < Türk. bağ
• გემი gemi < Türk. gemi
• იალქანი ialkani < Türk. yelken
• უთო uto < Türk. ütü
• ბაქლავა baklava < Türk. baklava
• ქოფაკი kopak'i < Türk. köpek
• ყაბალახი q'abalaxi < Türk. kalpak
• ყუთი q'uti < Türk. kutu
• ოთახი otaxi < Türk. oda < Eski Türk. otağ (Çadır)
• ოჯახი ocaxi < Türk. ocak (aile)
• ბაღჩა bağça < Türk. bahçe < Fars. باغچه bâğça
• ბურღული burğuli < Türk. bulgur < Fars. برغل burğul
• ისპანახი isp'anaxi < Türk. ıspanak < Fars. إسپناخ ispanâx
• კალა k'ala < Türk. kalay < Fars. قلاعى kalâ'i
• კალამი k'alami < Türk. kalem < Arap. قلم kalam
• ლალი lali < Türk. lal < Arap. لعل la'l , ayrıca Gürcüce'de ჭიაფერი ç'iaperi kelimesi de kullanılır.
• საათი saat'i < Türk. saat < Arap. ساعة sâ'at
• საბაბი sababi < Türk. sebep < Arap. سبب sabab
• სიმი simi < Türk. sim < Fars. سيم sîm
• სინი sini < Türk. sini < Fars. سينى sînî
• სურა sura < Türk. sürahi < Arap. صراح surâh
• ტახტი t'axt'i < Türk. taht < Fars. تخت taxt
• ფანჯარა pancara < Türk. pencere < Fars. پنجره pancara
• ფინჯანი pincani < Türk. fincan < Fars. فنجان fincân
• ფირუზი piruzi < Türk. firuze < Fars. فيروز fîrûza
• ქამარი kamari < Türk. kemer < Fars. كمر kamar
• ქაფქირი kapkiri < Türk. kevgir < Fars. كفگير kafgîr
• ხანჯალი xancali < Türk. hançer < Fars. حنجر hancar
• ხორთუმი xortumi < Türk. hortum < Fars. خرتوم xurtûm
• ჯავშანი cavşani < Türk. cevşen < Arap. جوشن cavşan
• ჩანთა çanta < Türk. çanta
• დარდი dardi < Türk. dert < Fars. درد dard
• ადათი adati < Türk. adet, gelenek, görenek < Arap. عادة â'dat , resmî Gürcüce'de İngilizce tradition kelimesinden alıntı olan ტრადიცია t'raditsia kullanılır.

Kaynakça

1. https://glottolog.org/resource/languoid/id/kart1248
2. "Glottolog 4.1 - Georgic". glottolog.org. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2020.

Dış bağlantılar

• Yabancı Kelimeler Sözlüğü (Gürcüce)
• Açıklamalı Gürcüce Sözlük (Gürcüce)
• Gürcücenin Güney Diyalektlerinde Türkçe Kelimeler (Gürcüce)