Beş element
Geleneksel Çin Bilimleri'nde evrenin açıklanmasında kullanılan yöntemlerden biridir. Çince'de Wu Xing (Çince: 五行; Pinyin: Wǔ Xíng) olarak anılan yöntem içerik olarak aslında "Beş Unsur, Beş Döngü, Beş Dönüşüm Hali" gibi anlamlara daha yakındır. "Element" sözcüğünün kullanılması batılı çevirmenlerden kaynaklanmaktadır ve bu hatalı çeviri aynen Türkçede de tekrarlanmıştır. Kadim Çin öğretilerinde kullanılan en temel unsurlar, Akdenizi çevreleyen uygarlıklarda kullanıldığı gibi "birbirinden bağımsız etkenler" olarak değil, birbirine dönüşebilen en temel enerji halleridir. Kadim Çin'de evren ve doğadaki her oluşumun açıklanmasında Yin ile Yang kuramının yanı sıra kullanılan etkili diğer bir yöntemdir. En sık kullanıladığı alanlardan biri de Geleneksel Çin Tıbbı'dır. İbn-i Sina, evrensel temel etkenlerden söz ederken "Unsur" sözcüğünü kullanmıştır. Toplumdan topluma değişiklik gösteren temel unsurlar farklı sayıda ve içerikle ortaya çıkmıştır. Akdeniz ve Ortadoğu uygarlıklarında "ateş, su, toprak" olarak üç unsur veya "ateş, su, toprak, hava" olarak dört unsur şeklinde görünmektedir. Hindistan kültürlerinde veya Tibet'te de beş unsur görünmektedir. Bazı unsurlar diğerlerinde ya isim değiştirmiştir ya da tümüyle farklı bir unsur olarak görünür. Misal Ortadoğudaki "Hava" unsuru, Çin geleneklerinde "Metal" unsruyla büyük benzerlik gösterirken; Çin geleneklerinde görünen "Odun/Ağaç" Ortadoğu geleneklerinde görünmemektedir.
Unsurlar yansıttıkları döngü, dönüşüm veya süreçlerin imgesel bir ifadesidir. Örneğin: Odun her türlü canlı yaşam ve onunla ilgili süreçleri anlatan bir imgedir. Sözlü anlatımda simgelere başvurmak şarkı, şiir gibi halkın daha geniş kesimlerine ulaşmasını, öğrenmeyi kolaylaştıran çok etkili bir yöntem olmuştur.
Geleneksel Çin Tıbbın'da rahatsızlıkların teşhisinde ve tedavisinde çok önemli bir işlevi vardır ve günümüzde de gelişmiş olarak sık başvurulan bir yöntemdir. Bu yöntemde evrendeki her türlü süreç muhakkak Odun (木 mù), Ateş (火 huǒ), Toprak (土 tǔ), Metal (金 jīn), Su (水 shuǐ) olarak beş unsurun süreçlerinden geçer. Her unsur kendi içinde Yin ve Yang olmak üzere iki kutup barındırırken bizzat kendisi de ya Yin karakterli ya da Yang karakterli olmaktadır. Besleme, Tüketme, Denetleme, Suistimal süreçleri unsurlar arası ilişkilerde yaşanabilecek döngülerdir. Tüm unsurlar karşılıklı olarak bu döngüler ilişkisiyle birbirine bağlıdır. Temel döngü şöyledir: Odun-Ateş-Toprak-Metal-Su-Odun. İlkesel olarak denetimsiz besleme gelişemez, beslemesiz denetim etkili olamaz. Besleme ve denetim uyum içindeyken döngü yol alır.
Besleme ve Tüketme Döngüsü: "Ana ve Çocuk" ilişkisi olarak da anılır. Örneğin: Odun, Ateşi beslerken eş zamanlı Ateş de Odunu tüketir. Benzer olarak Ateş, Toprağı beslerken Toprak da Ateş'i tüketir ve sırayla diğer unsurları takip ederek döngü tamamlanır. Besleyen unsur "Ana", tüketen unsur ise "Çocuk" olarak görülür. Besleme döngüsünün tersine ilerleyen yön ise Tüketme Döngüsü'dür.
Besleme Döngüsü: Odun-->Ateş; Ateş-->Toprak; Toprak-->Metal, Metal-->Su, Su-->Odun'u besler.
Tüketme Döngüsü:Odun-->Su, Su-->Metal, Metal-->Toprak, Toprak-->Ateş, Ateş-->Odun'u tüketir.
Denetleme Döngüsü: Odun-->Toprak, Ateş-->Metal, Toprak-->Su, Metal-->Odun, Su-->Ateş'i denetler
Susitimal (Denetleme döngüsünün tersi yönde gelişir): Odun-->Metal, Su-->Toprak, Metal-->Ateş, Toprak-->Odun, Ateş-->Su'yu suistimal eder.
Suistimal denetlemenin zayıflığı anlamına gelir.
Unsurlar ve Bedensel Organlar
Beş Unsur kuramı organlar ile unsurlar arasında da bir ilişki gördüğünden, ilgili organdaki rahatsızlıklar ilgili unsurun zayıflığı veya kuvvetli olmasına bağlı olarak, diğer unsurları aşırı tüketmesine veya kendisinin tüketilmesine yol açar. Bu haldeki unsurlar "Yetersizlik Görüntüsü" veya "Taşkınlık Görüntüsü" içinde değerlendirilerek yapılan teşhislerden tedavi için gerekli süreç ortaya konur. Tedavide unsurlar çerçevesinde besleyen-tüketen, denetleyen-suistimal döngüsel ilişkileri muhakkak ortaya konarak hangi organların rahatsızlığa veya tedaviye dahil olacağı ortaya çıkarılır.
- Odun: Canlı yaşamı simgeler
- Gözler ve kaşlar
- Tendon bağları
- Tırnaklar
- Gözpınarları ve gözyaşları
- Şakaklar
- Penis
- Klitoris
- Ateş:
- Dil
- Dış kulak
- Atar ve toplar
- Damarlar
- Kan
- Ter
- Toprak:
- Dudaklar
- Ağız
- Göz kapakları
- Kaslar
- Tükürük
- Lenfler
- Metal: mineralleri, elementleri simgeler
- Burun
- Deri, cilt
- Zarlar
- Mukoza tabakaları
- Mukoza salgıları
- Su:
- Beyin
- İlikler
- Kemikler, dizler, bilekler
- Omurilik
- Kalçalar
- Kulaklar, iç kulaklar
- Baş ve üreme organları tüyleri
- Göz bebekleri
- Yumurtalıklar, testisler, anüs
Çin Tıbbında Beş Unsur
| Unsur | Odun | Ateş | Toprak | Metal | Su |
|---|---|---|---|---|---|
| Temel yönler | Doğu | Güney | Merkez | Batı | Kuzey |
| Gezegen | Jüpiter | Mars | Satürn | Venüs | Merkür |
| İklim | Ilık ve rutubetli | Sıcak | Geçiş | serin ve kuru | soğuk |
| Zang (Yin Organlar) | Karaciğer | Kalp/Perikardium | Dalak | Akciğer | Böbrek |
| Fu (Yang Organlar) | Safra kesesi | İnce bağırsak/Üç Ocak (San Jiao) | Mide | Kalın bağırsak | İdrar kesesi |
| Duyu organı | Gözler | Dil | Ağız | Burun | Kulaklar |
| Bedensel sıvısı | Göz yaşı | Ter | Tükürük | Balgam | İdrar |
| Duygu Hali | Öfke | Neşe | Dalgın | Keder | Korku |
| Ses | şşşşş | haaaa | huuu | sssss | çuveeey |
| Tad | Ekşi | Acı | Tatlı | Keskin/Yakıcı | Tuzlu |
| Renk | Yeşil | Kırmızı | Sarı | Beyaz | Siyah/Mavi |
| Mevsim | İlkbahar | Yaz | Yaz Sonu | Güz | Kış |
| Yaşam | doğum | gençlik | yetişkinlik | yaşlılık | ölüm |
Geleneksel Çin Tıbbın'da rahatsızlıkların teşhisinde ve tedavisinde baş vurulan kuramlardan biridir. Bu yöntemde bedendeki organlar ve ilgili meridyenlerindeki her türlü süreç muhakkak Odun (木 mù), Ateş (火 huǒ), Toprak (土 tǔ), Metal (金 jīn), Su (水 shuǐ) olarak beş unsur döngüsünde gelişir. Her unsur kendi içinde Yin ve Yang olmak üzere iki kutup barındırırken bizzat kendisi de ya Yin karakterli ya da Yang karakterli olmaktadır. Beş Unsur kuramı 12 meridyen kuramlarıyla birlikte ele alınır. Organlar ve onlara ilişik ilgili enerji hatları/meridyen üzerindeki akupunktur yuvalarının (akupuktur noktası diye de bilinir) bir kısmı unsurlar ile ilişkilendirilir. Buna göre rahatsızlıklarda ilgili meridyendeki "ana" görevindeki unsuru temsil eden yuva ile "çocuk" görevindeki yuvalar "yoksunluk veya taşkınlık" görüntüsüne göre "takviye veya tahliye" yöntemleriyle uyarılır.
Çin Astrolojisi
Beş Element sözünün en çok kullanıldığı alan astrolojidir. Beş Unsur kuramıyla bu yüzden ayrı tutulabilir. Beş Unsur'un temeli değişim üzerine kuruludur ve mutlak/değişmez değerlendirmelerle ele alınamaz. Doğum ve ölüm arasındaki süreçlerin tam olarak hangi unsurlara karşılık geleceğinin tespiti güçlükler barındırdığı gibi biri diğerine de dönüşebilir. Bir kişi mutlak olarak ateş, su, toprak vs. olarak değişmez bir şekilde ele alınamaz.
| UNSUR | Odun | Ateş | Toprak | Metal | Su |
|---|---|---|---|---|---|
| Mevsim | ilkbahar | yaz | Yaz sonu | sonbahar | kış |
| Yin/Yang | Yang | yin | merkez | yin | yang |
| Doğum yılının son rakamına göre | 4, 5 | 6,7 | 8, 9 | 0, 1 | 2, 3 |
- Odun elementi: önderlik, dışa dönük, öfke yönetimi gerekir
- Ateş elementi: Neşeli, sıcak, maceracı, hayal kırıklığına açık
- Toprak elementi: Verici, barışçıl, biriktirir, uyumlu, boşlukta kalma
- Metal elementi: Alçakgönüllü, coşkun, kabalaşabilir, disiplinli, dalgınlık
- Su elementi: Bilgiye düşkün, gel gitli hafıza, nazik, sakin
Kaynakça
Ek Okumalar
- Chinese-Acupuncture-and-Moxabustion
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
 |
Wikimedia Commons'ta Wu_Xing_(Chinese_philosophy) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |