Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), nörolojik tabanlı bir mental bozukluktur. Bu bozukluk tipik olarak kendini çocukluk çağında dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketlilik (hiperaktivite), unutkanlık, tepkilerin kontrolsüzlüğü yahut ani ve dürtüsel tepkiler ve kolayca başka şeylere sapma olarak gösterir. Bir bireye DEHB tanısı konulması için belirtilerin 12 yaşından önce görülmesi, en az 6 ay boyunca var olması ve en az iki ortamda (okul, ev, eğlence etkinlikleri vb.) sorunlara yol açması gerekir.[1][7] Çocuklarda dikkat eksikliği, okul başarısını düşmesine yol açabilir.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu
DEHB olan insanlar, okul çalışması gibi görevlere odaklanmayı ve bunları tamamlamayı daha zor bulabilirler.
Olağan başlangıcı 6-12 yaşından önce[1]
Uzmanlık Psikiyatri, pediyatri
Belirtiler Dikkat toplamada güçlük, aşırı aktivite, davranışları kontrol etmede güçlük[2][3]
Süre 6 aydan fazla[1]
Tanı Semptomlara göre diğer tüm olası sebepler araştırıldıktan sonra[2]
Tedavi Rehberlik, yaşam stilinde değişiklikler, ilaçlar[2]
İlaç Uyarıcılar, atomoksetin, guanfasin, klonidin[4][5]
Sıklık 51.1 milyon (2015)[6]

Çocuklarda ve ergenlerde üzerinde en çok çalışılan ve en çok tanılanan mental bozukluk olmasına rağmen çoğu vakanın tam nedeni bilinmemektedir. DSM-IV kriterlerine göre tanılandığında çocukların %5-7'sini, ICD-10 kriterlerine göre ise %1-2'sini etkilemektedir. Oranlar çoğu ülkede benzer olmakta birlikte tanılama kriterlerine göre değişiklik gösterebilir. Erkek çocuklarda DEHB tanısı kız çocukların yaklaşık üç katıdır, ancak kız çocuklarında semptomlar erkeklere kıyasla farklılık gösterebildiği için bozukluğun çoğu zaman gözden kaçtığı düşünülmektedir. Çocukluğunda DEHB tanısı konan bireylerin %30-50 kadarı yetişkinlikte belirtileri göstermeye devam eder.

En son 1994'teki sınıflamada dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu terimi altında üç tip tanımlanmıştır. DEHB/birleşik tip, DEHB/dikkat bozukluğunun önde olduğu tip ve DEHB/ hiperaktivitenin önde olduğu tip. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik temel belirtilerdir ve bu belirti kümeleri çocuğun içinde bulunduğu ortama ve yaşam çevresine göre değişiklik gösterebilmektedir.

Bazı ilgili tanımlar

Dikkat eksikliği: İşleri bitirmeden bırakma ve görevleri erken terk etme şeklinde kendini gösterir.

Hiperaktive ise sakin olmayı gerektiren durumlarda aşırı huzursuz olma şeklindedir ve duruma bağlı olarak:

  • Çevrede koşma, atlama,
  • Oturması gerektiğinde yerinden kalkma,
  • Aşırı konuşma, gürültücülük,
  • Oturduğu yerde kıpırdanıp-durma şeklinde olabilir.

Hiperaktivite sadece aşırı hareketlilik ve enerjik olma anlamına gelmemektedir. Bu terim karmaşık ve amaçsız hareketliliği tanımlamaktadır.

Dürtüsellik ise kurallara uymada güçlük, buna bağlı olarak disiplin sorunları ve sıkça kazaya uğramalarına neden olan belirti kümesidir.

  • Dürtüsellik belirtilerini taşıyan çocuklar erişkinlerle ilişkilerinde sosyal sınırları bilmezler,
  • Diğer çocuklarla ilişkilerinde de zorluklar yaşayarak çoğu zaman grup dışında kalırlar.

Dikkat eksikliği (ergenlerde)

Dikkat süresi kısa ve dikkat kalitesi yetersizdir.

Aşırı hareketlilik (ergenlerde)

Kıpırtılı olmak, yaşıtlarına göre daha hareketli olmak olarak tanımlanabilir.

Erken çocukluk döneminde, ergenlikte görülebilir.

Aşırı hareketlilik, kıpırtılık, aşırı ağır hareket etme (hipoaktivite), hareketlerde biraz kontrolsüzlük, sosyal ortamlarda sorun yaşama (ergenlerde); bilinen en bariz belirtileridir.

Dürtüsellik

Sonunu düşünmeden eyleme geçme olarak tanımlanabilir.

Sabırsızlık, sırasını beklemekte güçlük çekmek, yönergeleri dinlememek, kuralları sevmemek, kurallara ve otoriteye karşı gelmek en belirgin belirtileridir. Düşüncelerine göre hareket etmeyi sever ve yeğlerler. Ani öfkelenirler, tehlike ve macerayı severler, riskli eylem ve hareketleri severler.

Bu tür davranışlar ergenin sosyal uyumunu bozar.

Yetişkin bireyler de ise bu dürtüsellik bastırılsa bile arka planda çok büyük bir rahatsızlık verebilir, bunun sebebi ise dürtüselliğin boyutunun artması(neredeyse avcı bir hayvan içgüdüsüne yaklaşması)'dır.

Belirtiler ve semptomlar

Dikkatsizlik, hiperaktivite (yetişkinlerde içten acelecilik), altüst edici davranışlar ve fevrilik(atılganlık) genel belirtilerdir. Sosyal ilişki zorlukları, akademik zorluklar kadar sık görülmektedir.

Semptomlardaki "dikkatsizlik" "hiperaktivite" ve "fevrilik" davranışlarının normlarını belirtecek çizgileri çizmek zor olduğundan, müdahaleye başlamadan bu davranışların belirgin seviyede olmaları gerekmektedir.

Semptomlar iki farklı düzlemde en az altı ay veya daha uzun süredir devam etmek zorunda olup, kişinin yaşıtlarına oranla değerlendirilmektedir.

DEHB'in üç alt dalı vardır - dikkatsizliğin yoğun olduğu, hiperaktivitenin yoğun olduğu ya da karma olarak kriterlerin ikisini de taşıyan modeldir.

Dikkatsizliğin belirgin özellikleri (bir grup ya da tamamı)
  • Kolaylıkla dikkatin dağılması, detayları gözden kaçırma, unutkanlık, sık sık bir aktiviteden diğerine atlamak
  • Bir ana konuda odaklanmakta güçlük çekme
  • Zevkli bir konu ile uğraşmadıkça, kolaylıkla bir aktiviteden birkaç dakika içinde sıkılmaya başlamak
  • Organize etmek ve işi tamamlamak veya yeni bir şey öğrenirken konuda odaklanmakta zorlanmak
  • Bir aktivitede ya da bir görevi tamamlamak için gerekli olanlar nesnelerde problemlerle karşılaşmak veya ev ödevlerini tamamlayamamak, bazen gerekli eşyaları kaybetmek (ör., kalem, oyuncak veya gerekli evrak)
  • Direkt kendisine konuşulurken dinlemiyor gibi gözükmek
  • Hayallere dalmak, kolayca zihni bulanmak ve yavaş davranmak
  • Diğerleri kadar kolay bir şekilde bilgiyi işleyememek
  • Talimatları net olarak takip edememek

Hiperaktivitenin belirgin özellikleri (bir grup ya da tamamı)
  • Otururken yerine duramamak ve kıpırdanmak
  • Durmadan konuşmak
  • Gördüğü şeylerle oynamaya çalışmak veya dokunmak
  • Yemek yerken, okulda veya ev ödevi yaparken hareketsiz oturamamak
  • Sürekli hareket eder halde durmak
  • Sessiz iş ve aktiviteleri yapmakta zorluk çekmek

Not: Genç ve yetişkinlerde bu hiperaktivite semptomları yaş ilerledikçe kaybolarak yerini 'içten acelecilik'e çevirmektedir[8]

Fevrilik (atılganlık, dürtülere bağlılık) belirgin özellikleri
  • Oldukça sabırsız olmak
  • Birdenbire uygun olmayan söylemlerde bulunmak, duygu ve hislerini kısıtlama olmaksızın sergilemek, sonuçları göremeden fiili hareketlere geçmek
  • İstedikleri şeyi beklemekte güçlük yaşamak veya oyunlarda sıralarını bekleyememe
  • Sıklıkla etraflarındakilerin aktivite ya da sözlerini kesmek

Eşlik eden tanılar ve sıklıkları

• Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu(%25-80)

• Davranış bozukluğu (%14-56)

• Majör depresif bozukluk (%0-45)

• Anksiyete bozuklukları (%10-40)

• Tik bozuklukları (%3-30)

• Öğrenme bozuklukları (%24-70)

• Bipolar afektif bozukluk (%27-50)

Tedavi

Uyarıcılar yaygın öngörülen medikal tedavi yöntemidir DEHB'te. Okul öncesi çocuklarda uyarıcı ilaç tedavisi kullanılmamaktadır. En yaygın kullanılan uyarıcı Metilfenidat'tır. DEHB'nda faydası kanıtlanan diğer tedavi yöntemleri:

• Anne-baba eğitimi

• Öğretmenlerin eğitimi

• Bilişsel davranışçı terapi

• Destek gruplarıdır

Notlar
  1. "Symptoms and Diagnosis". Attention-Deficit / Hyperactivity Disorder (ADHD). Division of Human Development, National Center on Birth Defects and Developmental Disabilities, Centers for Disease Control and Prevention. 29 Eylül 2014. 7 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2014.
  2. "Attention Deficit Hyperactivity Disorder". National Institute of Mental Health. Mart 2016. 23 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2016.
  3. American Psychiatric Association (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th. Arlington: American Psychiatric Publishing. ss. 59-65. ISBN 978-0-89042-555-8.
  4. Coghill DR, Banaschewski T, Soutullo C, Cottingham MG, Zuddas A (Kasım 2017). "Systematic review of quality of life and functional outcomes in randomized placebo-controlled studies of medications for attention-deficit/hyperactivity disorder". European Child & Adolescent Psychiatry. 26 (11). ss. 1283-1307. doi:10.1007/s00787-017-0986-y. PMC 5656703 $2. PMID 28429134.
  5. Jain R, Katic A (Ağustos 2016). "Current and Investigational Medication Delivery Systems for Treating Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder". The Primary Care Companion for CNS Disorders. 18 (4). doi:10.4088/PCC.16r01979. PMID 27828696.
  6. GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence Collaborators (Ekim 2016). "Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990–2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015". Lancet. 388 (10053). ss. 1545-1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577 $2. PMID 27733282.
  7. Dulcan, Mina K.; Lake, MaryBeth (2011). "Axis I Disorders Usually First Diagnosed in Infancy, Childhood or Adolescence: Attention-Deficit and Disruptive Behavior Disorders". Concise Guide to Child and Adolescent Psychiatry (4th illustrated bas.). American Psychiatric Publishing. s. 34. ISBN 978-1-58562-416-4 – Google Books vasıtasıyla.

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.