Eski Nübyece
Eski Nübyece, Orta Çağ Nübye'sinde, 8.-10. yüzyıl arasında kullanılan yazılı dile verilen isimdir. Şu anda bölgede konuşulan Nübye dillerinin antik bir çeşitidir, özellikle modern Nobiin dilinin muhtemel atasıdır. En azından yüz kadar belge sayfasında korunmuştur, çoğunlukla Hristiyanlık ile ilgili metinlerdir ve Kıptîce yazısının değiştirilmiş bir şekli ile yazılmıştır; en çok bilineni Aziz Menas'ın Şehitliği metnidir. Meroitik, Geez ve Sabaean sayılmazsa en eski Sahra altı Afrika dili ile yazılmış metindir.
Yazım
Eski Nübyece Yunan alfabesinin bir uncial çeşidi ile yazılmaktaydı. Yunan alfabesine ek olarak üç Kıptî harfi — ϣ "sh", ϩ "h", ve ϭ "j" — ve üç Nübye'ye özgü harf: görünüşte Meroitik yazıdan türemişe benzeyen ⳡ "ny" ve ⳣ "w" ve iki Yunan gammasının bağlanmış hali olduğu düşünülen ⳟ "ng". Aşağıdaki durumlar olduğunda her harfin üzerine bir çizgi çizilirdi:
- bir sesli harf kendi başına bir hece oluşturduğunda veya l, n, r, veya j harflerinden birinden sonra gelmesi durumunda.
- bir sessiz harfden önce gelen i (bazen yazılmaz) harfi olması durumunda.
/i/ sesi ε olarak da yazılabilmektedir, ̄ ει, η;, ι, veya υ; /u/ normalde ου olarak yazılmaktadır. Bazen ikili ünlülerde, ι harfinin üzerinde iki nokta konarak yarı-ünlü y harfi olduğu belirtilirdi.
Uzatılarak okunan ünsüz harfler çift olarak yazılırdı; uzun ünlüler genellikle kısalardan ayırdedilmezdi. Tonlar işaretlenmezdi.
Noktalama işaretleri arasında, şunlar vardır: kabaca nokta veya iki nokta üst üste gibi kullanılan, yüksek nokta • (bazen onun yerine çift ters eğik çizgi \\ de kullanılırdı), soru işareti olarak kullanılan eğik çizgi /, metinlerde mısraları ayırmak için kullanılan çift eğik çizgi //.
Dilbilgisi
İsim
Eski Nübyecede ismin cinsi (gender) veya tanımlık (article) yoktur. İsim gövdeden ve ona eklenen hal sonekleri ve takılardan oluşur; temel olanlar:
- -l ismin yalın hali, özneyi işaretler: örneğin, diabolos-il "şeytan"; iskit-l "dünya".
- -n(a) -in hali, sahiplik eki: örnek iart-na palkit-la "düşünceler denizine doğru".
- -k(a) "emir ", doğrudan veya dolaylı yoldan belirtmek için: örneğin, Mikhaili-ka "Mikael'e"
- -lo -de hali, "-de" eki
- -la içindelik durumu, anlamı "içinde"
- -do, anlamı "üzerinde"
- -dal anlamı "ile"
En sık kullanılan çoğul eki -gu- ekidir; örneğin uru-gu-na "kralların", veya gindette-gu-ka "dikenler" (nesne), -agui- yüklem olarak kullanılmaktadır. Daha ender kullanılan çoğul ekleri, -rigu- (örneğin mug-rigu-ka "köpekler (nesne)" (yüklem olarak -regui-) ve -pigu- ekleridir.
Zamir
Temel zamirler:
- ai- "ben"
- ir- "sen"
- tar- "o"
- er- "biz (sen dahil)"
- u- "biz (sen hariç)"
- ur- "siz"
- ter- "onlar"
İşaret zamirleri olarak in- "bu", man- "şu"; soru zamirleri olarak ngai- "kim?", min- "ne?", islo "nerede?", iskal "nasıl?", sayılabilir.
Fiil
Fiilin beş hali vardır: şimdiki zaman, iki farklı geçmiş zaman, gelecek zaman ve emir kipleri. Her biri için, dilek kipi ve bildirme kipi şekilleri bulunmaktadır. Çekimler özneye (kişiye) göre olur, örneğin, şimdiki zamanda doll- "istemek" fiili için:
- dollire "istiyorum"
- dollina "istiyorsun", "istiyor"
- dolliro "istiyoruz", "istiyorsunuz"
- dollirana "istiyorlar"
Örnek metin
κτ̄κα γελγελο̄ςουανον ῑη̄ςουςι να⋊αν τρικα• δολλε πολγαρα πεςςνα• παπο ς̄κοελμ̄με εκ̄κα
Kitka gelgelosuannon Iisusi manyan trika• dolle polgara pessna• papo iskoelimme ikka.
Kelime çevirisi: "Kaya ve-de-onlar-yuvarlandı-uzağa İsa göz çift yüksek kaldırmak o-dedi baba ben-teşekkür sana."
Çeviri: "Ve onlar kayayı yuvarlayarak uzaklaştırdıklarında, İsa, gözlerini yükseğe kaldırarak, dedi: Baba, sana teşekkür ediyorum."
Dış bağlantılar
- http://dkuug.dk/jtc1/sc2/wg2/docs/n2744.pdf Bu Unicode öneri metninde Eski Nübye alfabesinde bulunan tüm harfler, özellikle Unicode'a yenı eklenmesi istenen harfler ile ilgili ayrıntılı bilgiler bulunabilir.
Kaynakça
- Browne, Gerald M. (1982) Griffith's Old Nubian Lectionary. Rome/Barcelona.
- Browne, Gerald M. (1988) Old Nubian Texts from Qasr Ibrim I (with J.M.Plumley), London.
- Browne, Gerald M. (1989) Old Nubian Texts from Qasr Ibrim II. London.
- Browne, Gerald M. (1996) Old Nubian dictionary. Corpus scriptorum Christianorum orientalium, vol. 562. Leuven: Peeters. ISBN 90-6831-787-3.
- Browne, Gerald M. (1997) Old Nubian dictionary - appendices. Leuven: Peeters. ISBN 90-6831-925-6
- Browne, Gerald M. (2002) A grammar of Old Nubian. Münich: LINCOM. ISBN 3-89586-893-0.
- Griffith, F. Ll. (1913) The Nubian Texts of the Christian Period. ADAW 8.
- Zyhlarz, Ernst (1928) Grundzüge der nubischen Grammatik im christlichen Frühmittelalter (Altnubisch): Grammatik, Texte, Kommentar und Glossar. Abhandlungen für die Kunde des Morgenlandes, vol. 18, no. 1. Deutsche Morgenländische Gesellschaft.