Yunan alfabesi

Yunan alfabesi tarihî dönemden çağdaş döneme kadar çeşitli değişikliklerle aslen Yunancanın yazımında kullanılan alfabedir. Aslen Fenike alfabesinden türetilmiş[1] ve İlk olarak MÖ 9. yüzyıl sonlarında ya da 8. yüzyıl başlarında kullanılmaya başlanmıştır.[2][3] Latin ve Kiril alfabelerinin atasıdır. Günümüzde Yunanca yazmak dışında matematikte, temel ve mühendislik bilimlerinde bilimsel gösterimler olarak kullanılır. Alfabe, yedisi ünlü, on beşi ünsüz, ikisi ise birleşik yirmi dört harften oluşur:

ΑΒΓΔΕΖΗΘ ΙΚΛΜΝΞΟΠ ΡΣΤΥΦΧΨΩ
αβγδεζηθ ικλμνξοπ ρσ
ς		τυφχψω
Yunan alfabesi
Αα Αlfa Νν Ni
Ββ Vita Ξξ Ksi
Γγ Gama Οο Omikron
Δδ Delta Ππ Pi
Εε Epsilon Ρρ Ro
Ζζ Zita Σσς Sigma
Ηη İta Ττ Taf
Θθ Thita Υυ İpsilon
Ιι İota Φφ Fi
Κκ Kappa Χχ Hi
Λλ Lamda Ψψ Psi
Μμ Mi Ωω Omega
Tarihçe
  • Fonetik işaretler
  • Tipografi
Diğer dillerde
İlgili maddeler

Tarihçe

MÖ 16. ve MÖ 12. yüzyılları arasında Miken Uygarlığı'nda, Linear B yazı sistemi, Yunan dilinin en erken dili, Miken Yunancasını yazmak için kullanılmıştır. Yunan alfabesiyle ilgisiz olan bu yazı sistemi MÖ 13. yüzyılda terkedilmiştir ve MÖ 9. yüzyılın sonlarında veya MÖ 8. yüzyılın başında Yunan alfabesi ortaya çıkmıştır.[2] İki yazı sisteminin zamanları arasındaki dönem, Yunan Karanlık Çağı olarak anılır. Karanlık çağın bitiminde Fenike alfabesi, beş sesli harf eklenerek kullanılmaya başlanmıştır. Yunan Alfabesi, Antik Yunan'dan günümüze Yunanistan'da kullanılmaktadır. Bunun yanında Hristiyanlığın Ortodoks mezhebine bağlı Karamanlı Türkler tarafından 18.-20. yüzyıllarda Karaman sahası Türk ağzının yazımında da kullanılmıştır.[4]

Modern harfler
Simge Adı Ses değeri Rakam İbrani Latin HTML
Antik Orta çağ Modern Antik Orta çağ Modern
Α α alfa (ἄλφα) alfa (ἄλφα) alfa (άλφα) [a] [aː] [a] [a] 1 א a Α α
Β β beta (βῆτα) vita (βῆτα) vita (βήτα) [b]   [v] 2 ב b Β β
Γ γ gamma(γάμμα) gamma(γάμμα) gama (γάμμα / γάμα) [g]   [ɣ, ʝ] 3 ג g Γ γ
Δ δ delta (δέλτα) delta (δέλτα) delta (δέλτα) [d]   [ð] 4 ד d Δ δ
Ε ε ei (εἶ) e psilon (ἒ ψιλόν) epsilon (έψιλον) [e]   [e] 5 ה e Ε ε
Ζ ζ zeta (ζήτα) zita (ζήτα) zita (ζήτα) [zd] [dz]   [z] 7 ז z Ζ ζ
Η η eta (ἦτα) ita (ἦτα) ita (ήτα) [ɛː]   [i] 8 ח ē Η η
Θ θ theta (θῆτα) theta (θῆτα) tita (θήτα) [tʰ]   [θ] 9 ט th Θ θ
Ι ι iota (ἰῶτα) iota (ἰῶτα) iota (ἰῶτα) [i] [iː]   [i] 10 י i Ι ι
Κ κ kappa (κάππα) kappa (κάππα) kapa (κάππα) [k]   [k] 20 כ k Κ κ
Λ λ lambda (λάμβδα) labda (λάβδα) lamda (λάμδα / λάμβδα) [l]   [l] 30 ל l Λ λ
Μ μ mu (μῦ) mu (μῦ) mi (μι / μυ) [m]   [m] 40 מ m Μ μ
Ν ν nu (νῦ) nu (νῦ) ni (νι / νυ) [n]   [n] 50 נ n Ν ν
Ξ ξ ksei (ξεῖ) ksi (ξῖ) ksi (ξι) [ks]   [ks] 60 ס ks, x Ξ ξ
Ο ο ou (οὖ) o mikron (ὂ μικρον) omikron (όμικρον) [o]   [o] 70 ע o Ο ο
Π π pei (πεῖ) pi (πῖ) pi (πι) [p]   [p] 80 פ p Π π
Ρ ρ ro (ρω) ro (ρω) ro (ῥῶ) [r]   [r] 100 ר r, rh Ρ ρ
Σ σ ς sigma (σῖγμα) sigma (σῖγμα) sigma (σίγμα) [s] [z]   [s] [z] 200 ש s Σ σ ς
Τ τ tau (ταῦ) tau (ταῦ) taf (ταυ) [t]   [t] 300 ת t Τ τ
Υ υ u (ὗ) u psilon (ὔ ψιλον) ipsilon (ύψιλον) [y] [yː]   [i] 400 ו u, y Υ υ
Φ φ phei (φεῖ) phi (φῖ) fi (φῖ) [pʰ] [ɸ] [f] 500   ph Φ φ
Χ χ khei (χεῖ) khi (χῖ) khi (χῖ) [kʰ]   [x] 600   kh, ch Χ χ
Ψ ψ psei (ψεῖ) psi (ψῖ) psi (ψι) [ps]   [ps] 700   ps Ψ ψ
Ω ω o (ὦ) o mega (ὠ μέγα) omega (ωμέγα) [ɔː]   [o] 800 ע ō Ω ω

Eski harfler
Simge Adı Ses değeri[5] Rakam İbrani
Ϝ[6] Digama, Vau [w] 6 ו
Ͷ[7][8] Pamfilyaca Digama, (Tsan) [v] ([ts])
Ͱ[9] Heta [h] ח
Ϻ[10] San [s] צ
Ϙ[11]

(ϟ)[12]

 Kopa [k] 90 ק
Ͳ[13]

(ϡ)[14]

 Sampi [ss] ([ts]) 900 צ

Birleşik harfler
Simge Adı Ses değeri[5]
ϛ[15] Stigma [st]
ϗ[16] Kai [kaj]
ȣ[17] Ou [u]

Harf birleşmeleri

Yunancada kullanılan birçok sesin kendine özel harfi yoktur. Mevcut harflerin bir araya gelmesi ile harf bileşikleri oluşur. Yunancada bu yöntemle elde edilen 7 harf bileşiği bulunur. Sözcüğün içinde bulunduğu yere göre harfler kendi seslerini de temsil ediyor olabilir. Fakat genel olarak:

ΜΠ - μπ

/b/ olarak:

  • ΜΠ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda B olarak okunur; μπικίνι /bikini/
  • ΜΠ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine B okunur; τουρμπίνα /turbina/
  • ΜΠ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa B olarak okunur: Μπαμπάς /babas/

/m/-/b/ olarak:

  • ΜΠ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse mb olarak okunur; γαμπρός /gambros/

ΝΤ - ντ

/d/ olarak:

  • ΝΤ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda D olarak okunur; ντύνομαι /dinome/.
  • ΝΤ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine D okunur; σουρντίνα /surdina/.
  • ΝΤ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa D olarak okunur; νταντά /dada/.

/n/-/d/ olarak

  • ΝΤ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse nd olarak okunur; πάντα /panda/.

ΓΚ - γκ

/g/ olarak:

  • ΓΚ birleşiği sözcük başına geldiğinde her hâlükârda G olarak okunur; γκάφα /gafa/.
  • ΓΚ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sessiz harf gelirse yine G okunur; αργκό /argo/.
  • ΓΚ bileşiği sözcük içinde iki kez tekrarlanmışsa G olarak okunur; γκογκό /gogo/.

/n/-/g/ olarak:

  • ΓΚ birleşiği sözcük ortasında iken kendinden önce bir sesli harf gelirse ng olarak okunur; παγκράτι (pangrati).

ΓΓ - γγ

/n/-/g/ olarak:

  • Sadece kelime ortasında bulunabilir ve bu durumda ng olarak okunur; αγγλος (anglos).

ΓΧ - γχ

/n/-/g/-/h/ olarak:

  • Sadece kelime ortasında bulunabilir ve bu durumda ngh olarak okunur; συγχωρ /singhor/.

ΤΣ - τσ

Peltek /ç/ olarak:

  • ΤΣ τσ Τσ bileşikleri Yunancada her zaman, Türkçede olmayan bir peltek /ç/ şeklinde telâffuz edilir. Ses daha çok t'ye kayar; τσακμάκ /ćakmak/.

ΤΖ - τζ

Peltek /c/ olarak:

  • ΤΖ τζ Τζ bileşikleri Yunancada her zaman, Türkçede olmayan bir peltek /c/ şeklinde telâffuz telâffuz edilir. Ses daha çok z'ye kayar; τζάμι /źami/.

ΓΙ - γι

ΓΙ bileşiği y olarak okunur.

ΑΙ - αι

ΑΙ - αι birleşmesi, /e/ olarak okunur. Ancak ι harfinde umlaut (iki nokta) olursa (ΑΪ - αϊ) /ay/ sesi verir.

ΑΥ - αυ

Av ya da Af olarak okunur. Sözcük içindeki yerine göre sesletim değişir. İkiliden sonra ünlü harfler ve β,ρ,γ,λ,ν,δ,μ,ζ harfleri gelirse ikili /av/ diye okunur. Bu harfler akılda tutmak için "vergilendirmez" kelimesi akılda tutulabilir. Diğer harfler gelirse ikili /af/ diye okunur.

EI - ει

Birleşim, /i/ sesini verir.

ΕΥ - ευ

Bu birleşim, /ev/ ya da /ef/ olarak okunur. Sözcük içindeki yerine göre sesletim değişir. İkiliden sonra ünlü harfler ve β,ρ,γ,λ,ν,δ,μ,ζ harfleri gelirse ikili /ev/ diye okunur. Diğer harfler gelirse ikili /ef/ diye okunur.

ΟΙ - οι

ΟΙ - οι birleşimi, /i/ sesini verir. ΟΪ - οϊ /oy/ sesini verir. Eğer ι harfi üzerindeki iki nokta olmasaydı, diftong i olur

ΟΥ - ου

Birleşim, /u/ sesi verir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. The Development of the Greek Alphabet within the Chronology of the ANE (2009), Quote: "Naveh gives four major reasons why it is universally agreed that the Greek alphabet was developed from an early Phoenician alphabet. 1 According to Herodutous "the Phoenicians who came with Cadmus... brought into Hellas the alphabet, which had hitherto been unknown, as I think, to the Greeks." 2 The Greek Letters, alpha, beta, gimmel have no meaning in Greek but the meaning of most of their Semitic equivalents is known. For example, 'aleph' means 'ox', 'bet' means 'house' and 'gimmel' means 'throw stick'. 3 Early Greek letters are very similar and sometimes identical to the West Semitic letters. 4 The letter sequence between the Semitic and Greek alphabets is identical. (Naveh 1982)"
  2. The date of the earliest inscribed objects; A.W. Johnston, "The alphabet", in N. Stampolidis and V. Karageorghis, eds, Sea Routes from Sidon to Huelva: Interconnections in the Mediterranean 2003:263-76, summarizes the present scholarship on the dating.
  3. Cook, B. F. (1987). Greek inscriptions. of California Press/British Museum, s.9.
  4. Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 85.
  5. IPA
  6. Digamma, Nick Nicholas' Home Page 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  7. Pamphylian Digamma, Nick Nicholas' Home Page 23 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  8. Tsan, Nick Nicholas' Home Page 23 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  9. Heta, Nick Nicholas' Home Page 12 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  10. San, Nick Nicholas' Home Page 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  11. Koppa, Nick Nicholas' Home Page 11 Şubat 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  12. Numeric Koppa, Nick Nicholas' Home Page 19 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  13. Sampi, Nick Nicholas' Home Page 23 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  14. Numeric Sampi, Nick Nicholas' Home Page 19 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  15. Stigma, Nick Nicholas' Home Page 29 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)
  16. Kai, Nick Nicholas' Home Page(İngilizce)
  17. Ou, Nick Nicholas' Home Page 29 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(İngilizce)

Dış bağlantılar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.