Hüseyin Hilmi

Hüseyin Hilmi veya İştirakçi Hilmi (1885?[1], İzmir – 16 Kasım 1922, İstanbul), Türk sosyalist siyasetçi. Osmanlı Sosyalist Fırkası ve Türkiye Sosyalist Fırkası’nın kurucusu ve genel başkanı. Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyalizm düşüncesinde öne çıkan isimlerden biridir.

İştirakçi Hüseyin Hilmi
Osmanlı Sosyalist Fırkası Umumi Katibi
Görev süresi 1910-1913
Türkiye Sosyalist Fırkası Umumi Katibi
Görev süresi 20 Şubat 1919 - 8 Mart 1922
Kişisel bilgiler
Doğum	1885 İzmir
Ölüm	15 Kasım 1922 (37 yaşında) İstanbul
Ölüm nedeni	Cinayet
Vatandaşlığı	Osmanlı İmparatorluğu
Milliyeti	Türk
Partisi	Türkiye Sosyalist Fırkası Osmanlı Sosyalist Fırkası
Mesleği	Gazeteci Siyasetçi
İmzası

Hüseyin Hilmi

TSF'nin mührü.

Yaşamı

Erken dönemler

Hüseyin Hilmi’nin hangi yıl doğduğu tam olarak doğrulanamasa da İzmir’de doğduğu bilinmektedir. Gençlik yıllarında babasından miras kalan evi satarak Romanya’ya gittiği ve buradaki sol harekette etkilenerek sol siyaset ile ilgilenmeye başladığı bilinir[2][3].

İştirakçi Hilmi

1908 yılında II. Meşrutiyet’in ilanından sonraki görece özgürlük ortamında sol ve sosyalist fikirleri savunan İştirak dergisini çıkarmaya başlar. İlk sayısı 13 Şubat 1909 yılında çıkan derginin ömrü kısa süreli olacak ve siyasi gerekçelerle 2 Eylül 1910 tarihinde kapatılacaktır. Dergi 1912 yılında tekrar açılacak ve Hüseyin Hilmi Bey ile o kadar özdeşleşecektir ki, Hilmi Bey artık İştirakçi Hilmi olarak bilinmeye başlanır[4].

Osmanlı Sosyalist Fırkası

15 Eylül 1910 yılında Osmanlı Sosyalist Fırkası kurulduğunda partinin önde gelen isimleri arasında Hüseyin Hilmi de vardır. Partinin ülkedeki örgütü güçlü olmasa ve Meclis-i Mebusan’a temsilci gönderemese de uluslararası örgütlerle temas halindedir, II. Enternasyonal üyesidir. Hilmi, 1913 yılında Mahmut Şevket Paşa suikastının ardından İttihat ve Terakki tarafından başlatılan muhalefete yönelik tasfiye sonucunda Sinop’a sürülür. I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar sürgünde kalır ve 1918 sonunda imzalanan Mondros Mütarekesi’ni izleyen günlerde İstanbul’a döner.

Türkiye Sosyalist Partisi

1919’un şubat ayında İstanbul’da Türkiye Sosyalist Fırkası’nı kurar. Partinin programı ve söylemi önceki partiye göre daha soldadır. Parti 1920 yılı içinde yoğun bir örgütlenme içinde bulunur ve özellikle İstanbul’daki tersane ve tramvay işçileri arasında yoğun olarak örgütlenir. Parti için en görkemli olay 1921 yılında işgal altındaki İstanbul’da 1 Mayıs kutlamalarını büyük bir işçi toplamıyla gerçekleştirmesi olur[5]. İşgal kuvvetlerinin engelleme girişimlerine rağmen gerçekleştirilen görkemli eylem gelecekteki işçi mücadelesi için ciddi etkiler bırakacaktır [6]. Parti 1922 1 Mayıs’ına bu sefer yeni kurulan farklı örgütlerle birlikte katılacak ancak güç kaybetmeye başlayacak ve üye sayısında ciddi azalma yaşanacaktır.

Ölümü

Hilmi Bey, 15 Kasım 1922 gecesi Kalkandereli Ali Haydar isimli bir polis tarafından vurularak öldürülecektir. Ali Haydar Hilmi’yi öldürdükten sonra elinde cinayet silahıyla kaçmaya çalışırken silah sesi sonucu bölgeye gelen 2 bekçi tarafından yakalandı. Ali Haydar yakalandığında verdiği ifadede Hilmi Bey ile birlikte barhanede içtiklerini, sonradan eğlence mekanına gitmek için tramvaya bindiklerini söyledi. Olay yerine geldiklerinde Hilmi Bey’in sarhoşluk etkisi sonucu kendisine cinsel sarkıntılık yaptığını, bu yüzden kendi namusunu korumak için Hilmi Bey’i öldürdüğünü söyledi. Lakin sonradan ifadesini birtakım kişiler tarafından karanlıkta açılan ateş sonucu öldürüldüğü yönünde değiştirdi. Yargılanıp ceza aldığı bilinmekle birlikte sonradan cezasında indirim uygulandığı ya da salı verilip verilmediği bilinmemektedir. Ölümünün ardındaki gerçekler aydınlatılamamış olsa da faili meçhul şekilde devlet eliyle öldürülmüş olduğu (özellikle de polis şefinin azmettirdiği/emir verdiği iddia edilmiştir) kabul edilmektedir[7].

Siyasi görüşleri

İştirakçi Hilmi ile ilgili yorumlar çok çeşitlidir. Modern sol siyaset üzerine yazan yazarlardan Mete Tunçay, Fethi Tevetoğlu, Aclan Sayılgan ve Yalçın Küçük, Bezmi Nusret Kaygusuz[8] Hilmi’yi geçimini soldan sağlayan, derbeder bir kişi olarak resmetmişler ve Baha Tevfik’in elinde adeta bir kukla olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ayrıca fikirlerinin sosyalizan değil sadece ilerici sayılabileceğini iddia ederek liberal bir aydın olarak tanımlamışlardır. Ayrıca genel olarak kabul edilen bir varsayıma dayanan yorumlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda o dönemde işçi sınıfı bulunmadığından işçi sınıf ideolojisi olan sosyalizmin de olamayacağı belirtilerek, sosyalist bir partinin kurulması dayatmacılık ve maceracılık olarak hor görülmüştür. Hilmi ise yayınlarında bu savlara cevap verecek, gerçekleştirdiği işçi örgütlenmesiyle ciddiye alınması gerektiğini gösterecektir. Kurulmasına öncülük ettiği işçi örgütleri kuruldukları iş kollarında ileride çok güçlü sınıf hareketi geliştirecek kaynaklar olacaktır[9]. Hilmi sosyalizme dair fikirlerini Mütareke döneminde yayınladığı İdrak isimli gazetedeki seri yazılarda sıralama şansı bulur. Buradaki “Sosyalizm Nedir?” yazı dizisi Marksist literatürü Türkçeye çevirme girişiminin başlangıcıdır. Ülkedeki kapitalist sistemi eleştiren Hilmi, işçi hayatı, sermaye ve saltanat ilişkileri gibi konulara eğilir. O dönemdeki milliyetler meselesinde halkların bir arada yaşamasını savunur, reji idaresini eleştirir.

“	İşçinin, uykusundan, rahatından hatta hayatından her gün zerre zerre çalarak gayri meşru servet yığanlara karşı…gayet meşru ve son derece hukukî olarak greve giden bir işçi nasıl anarşist veya mikrop olabilir?	„
—Hüseyin Hilmi

Ek okumalar

• Foti Benlisoy ve Y. Doğan Çetinkaya, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce cilt 8, Sol İletişim Yayınları, 2007 İstanbul içinde s. 165-183
• Hıfzı Topuz, Özgürlüğe Kurşun, Remzi Kitabevi
• Dr. Yusuf Tekin, Türkiye’de İlk Sosyalist Hareket “İştirak Çevresi”nin Sosyalizm Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme 1

Kaynakça

1. "Kent haber, 19 Kasım 2009 tarihinde erişilmiştir". 6 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2009.
2. Tekin, s.3
3. "Taraf gazetesi, 19 Kasım 2009 tarihinde erişildi". 21 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2009.
4. Hamit Erdem, Osmanlı Sosyalist Fırkası ve İştirakçi Hilmi, İstanbul: Sel Yayıncılık, 2012.
5. İştirakçi Hilmi hakkında tarihçiler arasında ortak bir görüş yoktur. Kimi tarihçiler İstanbul’daki 1 Mayıs kutlamalarına iznin İngiliz İşgal Kuvvet Komutanlığı tarafından verildiğini iddia etse de bunu ispatlayan bir belge bulunmamaktadır. Ortaya konan iddialar çoğunlukla anı anlatımlarına dayanmaktadır.
6. Kent ve demiryolu, 19 Kasım 2009 tarihinde erişilmiştir
7. Erdem, Hamit (Aralık 2012). Osmanlı Sosyalist Fırkası ve İştirakçi Hilmi (1. bas.). SEL Yayıncılık. ss. 208, 209, 210, 211, 212. ISBN 9789755705996.
8. Kaygusuz, Bezmi Nusret, Bir Roman Gibi, 1955 s.77-78
9. Benlisoy, Çetinkaya s.167