Hahuli Manastırı

Hahuli Manastırı (Gürcüce: ხახული; translit.: “h’ah’uli”), tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, Tao bölgesinde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. Günümüzde Erzurum iline bağlı Tortum ilçesindeki eski adıyla Hahuli (yeni adı Bağbaşı) köyünde yer alır. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastırın ana kilisesi 19. yüzyılda camiye dönüştürülmüş, adına da Taş Cami denmiştir.[1]

Türkçede Haho Kilisesi olarak da bilinen Hahuli Kilisesi manastırın ana kilisesidir. 19. yüzyılda camiye çevrilmiştir.

Tarihçe

Hahuli Manastırı ana kilise, 10 küçük kilise, surlar ve başka yapılardan oluşur. Matiane Kartlisa’nın verdiği bilgiye göre, Hahuli Manastırı’nın kurucusu Tao hükümdarı Kurapalati III. Davit’dir. Gürcü tarihçi Vahuşti Batonişvili’nin verdiği bilgiye göre ise Hahuli Manastırı’nı Kurapalati I. Davit inşa ettirmiştir. Tao-Klarceti bölgesindeki büyük manastırlardan biri olan Hahuli Manastırı’nın yapılarından günümüze kiliselerin dışında neredeyse bir şey kalmamıştır. İoane Okropiri’nin elyazması Matta İncili çevirisindeki (11. yüzyıl) nota göre, Hahuli Manastırı Meryem Ana adına kurulmuştur. Bugün Gürcistan'da Gelati Manastırı’nda bulunan "Meryem Ana ikonu", Kurucu Davit’in öncülüğünde Hahuli Kilisesi’nden götürülmüştür. Manastırın yakınında Hahuli Kalesi yer alır. Kale vadiden geçen yolu kontrol etmek ve manastırı korumak amacıyla inşa edilmiştir.[2]

Hahuli Kilisesi ve şapeller

Manastırın ana kilisesi olan Hahuli Kilisesi, haç planlı (27x 19 m), kubbeli bir yapıdır. 10. yüzyılda inşa edilmiş olan kilisenin kubbesi doğuda duvar payeleri, batıda serbest bir çift destek üzerine oturtulmuştur. Üç nefli olan kilisenin batı haç kolu doğu haç kolundan yaklaşık iki buçuk kay, kuzey-güney haç kollarından ise üç kat daha derin biçimde planlanmıştır. Kilisenin nefleri üçlü kemer dizileriyle birbirlerine bağlanır. Tümüyle ayakta duran yapının duvar resimleri, içte, kubbe içi ve eteğinde, apsiste parça parça günümüze ulaşmıştır. 1981 yılında da kültür varlıkları arasına alınan kilise günümüzde de cami olarak kullanılmaktadır. Kilisenin dış kısmında bitkisel ve figürlü süslemeler yer alır.[3][4]

Hahuli Manastırı yapıları arasında, ana kilise dışında 10 küçük kilise (şapel) bulunur. Bu küçük kiliselerin neredeyse tümü 10. yüzyılda inşa edilmiştir. Bu yapıların hepsi tek nefli kiliselerdir. Kiliselerin bazısı büyük ölçüde ayakta, bazısı yıkılmıştır. Biri Aziz Giorgi adına inşa edilmiştir. Bu şapellerde iç ve dış duvarlarda süslemeler rastlanmaz.[5]

Kültür merkezi

Tortum Nehri kıyısında yer alan Hahuli Manastırı 10. yüzyıl sonundan başlayarak seçkin din adamlarının yetiştirildiği, el sanatları için önemli bir merkez haline gelmiştir. Örneğin günümüzde Tiflis Devlet Sanat Müzesi’nde korunan Hahuli Triptiki içindeki "Mucize Gösteren Meryem İkonası" 10. yüzyılda Hahuli Manastırı için yaptırılmıştır. İoane Hahuleli ve Davit Tbileli gibi ünlü isimler bu manastırda elyazmaları kopyalamışlardır. 1556 yılında burada kopyalanan bir elyazmasından manastırın 16. yüzyılda halen işlevini sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Bir süre sonra Osmanlıların Tao-Klarceti bölgesini ele geçirmesiyle manastırın faaliyetleri son bulmuştur. Camiye çevrilen Hahuli Kilisesi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra bir süre yeniden kilise olarak kullanılmıştır.[6] Manastırın avlusunda bulunan ve günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmış olan küçük kiliselerden biri bugün caminin odunluğu olarak kullanılmaktadır.

Galeri
  • Pençelerinde karaca tutan kartal kabartması
  • Hahuli Kilisesi'nin içi
  • Fresk
  • Büyük İskender'in uçuşu
  • Hahuli Triptiki olarak bilinen Meryem Ana ikonu

Kaynakça
  1. "Haho Kilisesi (Taş Cami) - Erzurum". 29 Ağustos 2019.
  2. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 48, ISBN 9789941478178.
  3. Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, Ankara, s. 87-88, ISBN 9789944579216.
  4. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 122, ISBN 9789941478178.
  5. Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 122-124, ISBN 9789941478178.
  6. Mine Kadiroğlu – Bülent İşler, Gürcü Sanatının Ortaçağı, 2010, Ankara, s. 87, ISBN 9789944579216.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.