I. Ladislaus (Macaristan)

I. Ladislaus (Macarca: I or Szent László; Hırvatça: Ladislav I.; Slovakça: Svätý Ladislav I; Lehçe: Władysław I Święty; y. 1040 – 29 Temmuz 1095), 1077'ten itibaren Macaristan, 1091'den itibaren Hırvatistan kralıdır. I. Béla'nın ikinci oğludur.

I. Ladislaus
Macaristan Kralı
Hüküm süresi	1077-1095
Önce gelen	I. Géza
Sonra gelen	Coloman (Macaristan)
Hırvatistan Kralı
Hüküm süresi	1091-1095
Önce gelen	II. Stephen (Macaristan)
Sonra gelen	Petar Svačić
Hanedan	Arpad Hanedanı
Babası	I. Béla (Macaristan)
Annesi	Elizabeth (Polonya)
Doğum	y. 1040 Polonya
Ölüm	29 Temmuz 1095 (55 yaşında) Nitra
Defin	Somogyvár_Abbey
Dini	Roma Katolikliği

Kral olmasından önceki hayatı

Babası I. Béla, annesi ise Polonya Kralı II. Miezko’nun kızı Richeza’dır. 1040 yılı sonrasında babasının sürgün hayatı yaşadığı Polonya’da ailesinin ikinci erkek çocuğu olarak dünyaya geldi. Polonya’da doğması ve babasının da Polonya’dan etkilenmesi nedeniyle adı Slavca Vladislav’dan türeyen Ladislav konulmuştur.

Amcası Kral I. Andrew, Kutsal Roma İmparatorluğunun krallığı üzerindeki etkisini kırmak amacıyla 1048 yılında babası I. Béla’yı ülkesine kardeşi davet ederek ona Nitra ve Bihar bölgelerinin içerisinde olduğu krallığın üçte birini Dük sıfatıyla geniş yönetici ayrıcalıklarıyla yönetme hakkını verdiğinde, Ladislav’da bu dönemde babasıyla birlikte Macaristan’a gelmişti. Babasının Kral Andrew’den sonra tahta geçmesi gerekirken 1053 yılında I. Andrew’in oğlu Solomon’un dünyaya gelmesi, 1057 yılında da I. Andrew’in oğlu Solomon’a taç giydirerek varisi olarak ilan etmesi sonucu babasıyla amcasının arası bozulmuştu. Babası 1059 yılında öldürülme endişesiyle Polonya’ya giderken ailesini de yanında götürdüğünde Ladislav’da ona katıldı. Babası, Polonya Kralı II. Bolesław’dan aldığı askeri destekle Macaristan’a dönmesi akabinde yaşanan iç savaş neticesinde 1060 yılında Macaristan Kralı oldu.

1063 yılı yazında Mainz’de Kutsal Roma İmparatorluğu prenslerinin katılımıyla gerçekleşen İmparatorluk Diyeti (Meclisi)’nde Béla’ya karşı harekete geçilerek Macar tahtına Solomon’un oturtulması kararlaştırmıştı. Kral I. Béla, Alman ilerleyişine karşı hazırlık yaptığı sırada malikanesinde yaşadığı bir kaza sonucunda ağır yaralandı ve kısa süre sonra da 11 Eylül 1063’de hayatını kaybetti. Babalarının ölümü üzerine Ladislav’da, abisi Geza ve Lampert ile birlikte Polonya’ya kaçmak zorunda kaldı. Almanlar’ın Solomon’u kral ilan edip çekilmesinden sonra abisi Geza önderliğinde Polonya Kralı II. Bolesław’dan aldıkları takviye güçlerle Macaristan’a geri döndüler. Krallıkta yıkıcı bir iç savaşın çıkmasını önlemek üzere Macar asilleri ve kilisenin devreye girmesiyle kardeşleri ile Solomon arasında 1064 yılı başlarında Győr’de gerçekleştirilen barış görüşmeleri sonucu yapılan antlaşmaya göre kardeşleri ile birlikte babalarının Nitra ve Bihar bölgelerinin içerisinde olduğu krallığın üçte birini geniş yönetici ayrıcalıklarıyla Dük sıfatıyla yönetmesi haklarına sahip olurken, Solomon’un da krallığı konusunda anlaşıldı. Aynı yılın Paskalya ayında Pécs’de düzenlenen törende abisi Dük Geza’da eliyle krallık tacını Solomon’a giydirdi.[1]

Abisi Geza, Nitra bölgesini Dük sıfatıyla yönetirken kendisi de Bihar bölgesinin Dükü olarak hüküm sürmekteydi. 1064-1071 yılları arasında abisi Geza ile birlikte Kral Solomon ile iyi ilişkiler kurdu. 1068 yılında doğudan gelerek Karpatlar üzerinden Transilvanya topraklarını yağmalayıp yıkan muhtemelen Peçenekler ya da Kumanlar’ın üzerine düzenlenen seferde Kral Solomon’un yanında abisiyle birlikte yer aldı. Günümüz Romanya’sının kuzeyinde yer alan Lechința köyü yakınlarında yapılan Kerlés (Cserhalom) savaşında istilacıların ağır bir yenilgiye uğratılmasında önemli rol oynadı.

1071 yılında Bizans’ın elindeki Belgrad’ın kuşatılmasında abisiyle birlikte katıldı. 1072’de Bizans’ın Belgrad’ı geri alması üzerine Solomon yeni bir sefer hazırlıklarına başladığında kendisine katılma emri verdiğinde, abisi Geza bu emre olumlu yanıt verirken kendisi bu sefere katılmayarak Solomon’un abisine karşı yapabileceği olası bir komploya karşı ordusuyla Szabolcs-Szatmár-Bereg bölgesinde hazırda bekledi. Sefer sonunda abisi Geza ile Solomon’un arası tamamen bozuldu. Her ikisi de yaklaşmakta olduğu görülen savaş için dış destek arayışına girdiğinden 11 Kasım 1073 ile 24 Nisan 1074 arasında Hristiyan Azizlere adanmış Martin ve Aziz Yorgi Günleri arasında saldırmazlığı içeren barış yapmıştı. Ancak Solomon, Alman birliklerinin yardıma gelmesiyle harekete geçerek 26 Şubat 1074’de günümüz Jász-Nagykun-Szolnok vilayetindeki Kemej’de yaşanan çatışmada abisini yenilgiye uğrattı. Abisi Geza’nın yardım talebine kız kardeşinin kocası Olomouc Dükü I. Otto ile birlikte olumlu yanıt verdi. 14 Mart 1074’de Mogyoród’da yapılan savaşta yenilgiye uğrayan Solomon Kutsal Roma İmparatoru IV. Heinrich’e sığınırken abisi de yeni Macar kralı oldu.

Abisinin krallığı döneminde Ladislav babasına ait olan dukalığı idare etmeye başladı. Solomon tahttan indirilmiş olmakla birlikte Bratislava ile Moson’da dar bir yerde hakimiyetini sürdürebildi. Bununla da yetinmeyip IV. Heinrich’i verdiği birçok taviz karşılığında Geza’nın üzerine sefer düzenlemeye ikna etti. Geza’nın Alman ilerleyişini durdurmasında ona yardımcı oldu.

Macaristan ve Hırvatistan kralı olması

25 Nisan 1077’de abisi Geza aniden hayatını kaybetti. Geza’nın çocukları Coloman (Macaristan) ve Álmos’un küçük yaşta olması nedeniyle destekçileri tarafından Macaristan kralı ilan edildi.

IV. Heinrich’e karşı Kutsal Roma İmparatorluğu ile Papalık arasındaki çekişmede Papa VII. Gregorius’u destekledi. Yine IV. Heinrich’ e karşı, Kutsal Roma İmparatorluğu için mücadelede bulunan Svabya Prensi (Dükü) Rheinfeldenli Rudolf’u destekledi. Onunla olan iyi ilişkisinin nişanesi olarak da 1078 ya da 1079 yılında Rudolf’un kızı Adelaide ile evlendi. Krallık topraklarında hala Solomon’un egemenliğinde olan Moson ile Pozsony’i ele geçirmeye çalıştı. Kutsal Roma İmparatorluğu’ndaki iç savaştan faydalanarak 1079’da Moson’u ele geçirmiş ancak Pozsony’i ele geçirememiştir.

IV. Heinrich’in iç savaşı sonlandırmasıyla yeniden Macaristan’ın batı sınırına saldırıya geçti. Bunun üzerine Bratislava’da hakimiyet gösteren Solomon ile barış görüşmelerine başladı. Görüşmeler sonucu yapılan antlaşma uyarınca Solomon, bir kralın masraflarını karşılamaya yetecek gelir karşılığında 1080 ya da 1081 yılında Ladislaus lehine tahttan feragat etti. Ancak Solomon’un krallık tacı için gizli emellerinin olduğunu düşünen Ladislaus, kendisine karşı düzenlenen başarısız bir komplo nedeniyle Solomon’u tutuklatarak Vişegrad’da hapsettirdi.

Ladislav’ın Papalık ile iyi ilişkileri neticesinde 1083 yılı Ağustos’unda büyük babası Vazul’u kör ederek ölümüne sebep olmasına rağmen, Macaristan Krallığı’nın kurucusu ve ilk Hristiyan hükümdarı I. Istvan ve oğlu Emerik’in azizlik mertebesine yükseltilmesini sağladı. Bu günün hatırına tutukladığı Solomon’u da serbest bıraktı. Esaretten kurtulduktan sonra Solomon, Almanya’da bir dizi faaliyetten sonra Karpatlar üzerinden Aşağı Tuna Bölgesinde Kumanlar ile irtibata geçti. Burada Kuman önderi Kutesk ile anlaşarak onlarla birlikte 1085 yılında Yukarı Tisa boyunca birçok yeri ele geçirdi. Ancak Ladislaus hızlı hareket ederek onları Macar topraklarından kovmayı başardı. 1087’de Solomon’un ölümüyle de krallığına tamamen hakim olabildi.

Kutsal Roma İmparatorluğu ile güç mücadelesinde IV. Heinrich desteğiyle papa ilan edildiğinden Antipapa olarak tanınan Clement yerine Papa III. Viktor’u destekledi.

Ladislav, kızkardeşi Helena’nın kocası Hırvatistan Kralı Demetrius Zvonimir’in 1089’da ölmesiyle Hırvatistan topraklarıyla ilgilenmeye başlamıştı. Ondan sonra yaşlı ve hasta olan II. Stephen’in yeni Hırvatistan kralı seçilmesi ve kısa süre sonra 1091’de ölmesiyle kız kardeşi tarafından Hırvatistan krallığı için aday gösterildi. Hırvat soyluların kendi aralarındaki yeni kralı seçmedeki anlaşmazlıktan yararlanarak ve bu sırada kendine sığınan bazı Hırvat asillerinin de iknasıyla harekete geçen Ladislav, Drava Nehri boyunca tüm Slavonya’yı ele geçirdi. Ancak Karlovac yakınlarında Petrova Gora Dağı civarında Hırvatlar’ca yeni kral seçilen Petar Svačić tarafından durduruldu. Ladislav, Hırvatistan’ı tamamen ele geçiremese de büyük bölümde hakimiyet kurduğundan 1091 yılından ölümüne kadar Hırvatistan Kralı unvanını aldı. Ayrıca krallığa kattığı bu yeni toprakların idaresini de Dük sıfatıyla yeğeni Álmos’a bıraktı.[2]

Ladislav esasen Hırvatistan’ın deniz kıyısındaki topraklarını da ele geçirmek istiyordu. Ancak doğudan gelen Kuman saldırısı nedeniyle ilerleyişini durdurarak Kumanlar’a karşı harekete geçmek zorunda kalmıştı. 1091 ya da 1092 yılında Bizans ya da Kiev Knezliği’nin kışkırtmasıyla başbuğları Kopulch önderliğindeki Kumanlar, Karpatlar’ı muhtemelen güney Moldovya üzerinden aşarak saldırıya geçtiler. Kumanlar, Transilvanya’nın tamamında ve Macaristan taraflarında da sırasıyla Bihor, Tisa, Timiş Nehri ve Tuna’ya kadar uzanan topraklarda büyük yıkıma sebep oldular. Ladislav karşı saldırıya geçerek Kumanlar’ı yenilgiye uğratarak krallığını bu beladan kurtardı. Macar kroniklerine göre Kumanlar’ın, Kiev Knezliği vasalı Rutenler tarafından kışkırtılması nedeniyle Ladislav tarafından Galiçya’ya misilleme saldırısı düzenlenmiştir.[3]

Tüm bunlar yaşanırken Papalık ile mücadele içinde olan IV. Henry, İtalya seferine destek olması için Ladislav ile ittifak arayışına girmişti. IV. Henry 1084 yılında Roma’ya girerek Papa VII. Gregorius’u görevden alarak yerine Antipapa olarak tanınan Clement’i papa olarak ilan etse de İtalya’da hala Gregorius’a bağlı kaleler bulunmaktaydı. Papalık fiilen ikiye bölünmüş durumdayken, İtalya’da IV. Henry ile İtalya’daki bazı devletler arasında çatışmalar eksik olmuyordu. 1092 yılı Noel’inde IV. Henry tarafından konferansa davet edilse de Bavyera Düklüğü de yapmış olan Welf hanesinden IV. Welf tarafından gidiş yolları kapatıldığından bu toplantı gerçekleştirilememiştir.[4]

Ladislav 1095 yılına gelindiğinde, bir süredir Bohemya’ya da yaşanan iç savaşa, yeğenleri o dönemde Olomouc Prensi olan ve ileride Bohemya Dükü olacak Svatopluk ile Otto’ya yardım için müdahil olmaya karar verdi. Ancak sefer başladığında hastalanan Ladislav, Bohemya sınırındaki Nitra’da 29 Temmuz 1095’de hayatını kaybetti. 27 Haziran 1192’de Papa III. Celestine tarafından aziz ilan edildi.

Kaynakça

1. Kosztolnyik, Z. J. "Dynastic Intrigues and Domestic Realities during the Reigns of Andrew I and Bela I", Hungarian Studies Review, Vol:XXVIII, Yıl:2001. URL: http://epa.oszk.hu/00000/00010/00035/pdf/HSR_2001_1-2_093-108.pdf 25 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-09-05
2. Barany, Attila (2013). "The Expansion of Central Europe in the Middle Ages (The Expansion of Latin Europe, 1000-1500)-(The Expansions of the Kingdom of Hungary in the Middle Ages 1000-1490" (İngilizce). Routledge. s. Chapter 14. ISBN 978-1409422457.
3. Spinei, Victor (2009). "The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth Century" (İngilizce). Leiden/Boston: Brill. ISBN 978-90-04-17536-5.
4. Robinson, Ian Stuart (1999). "Henry IV of Germany, 1056-1106" (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 286,287. ISBN 0-521-54590-0.