Julia Agrippina

Julia Agrippina; Genç Agrippina olarak da bilinir (Latince: IVLIA•AGRIPPINA; 50 yılından sonra IVLIA•AVGVSTA•AGRIPPINA olarak çağrılır, Yunanca: η Ιουλία Αγκιππίνη, d. 6 Kasım 15 - ö. 19-23 Mart 59), Roma İmparatoriçesi. İmparator Augustus'un çocuğunun torunu, İmparator Tiberius'un büyük yeğeni ve evlatlık edinilmiş torunu, İmparator Caligula'nın kız kardeşi, İmparator Claudius'un karısı ve İmparator Nero'nun annesidir.

Agrippina'nın mermerden yapılmış büstü, Istria Arkeoloji Müzesi, Pula

Antik ve modern kaynaklar tarafından ‘acımasız, hırslı, sert ve otoriter’ birisi olarak tasvir edilir. Güzel ve seksi bir kadındır. Gaius Plinius Caecilius Secundus'a göre, iyi bir kaderin işareti olan köpek dişlerine sahipti. Agrippina, birçok antik tarihçi tarafından çok çeşitli hikâyelere rağmen İmparator Claudius'u zehirlemekle itham edilmiştir.[1]

Erken dönem hayatı

Ailesi

Agrippina, Yaşlı Agrippina ile Germanicus'un ilk kızı ve yaşayan dördüncü çocuğuydu. Annesi ile aynı adı taşır. Yaşlı Agrippina, Yaşlı Julia ve devlet adamı Marcus Vipsanius Agrippa'nın ikinci kızı ve dördüncü çocuğu olarak iffetli ve edepli orta yaşlı bir kadın olarak hatırlanır. Yaşlı Julia'nın babası İmparator Augustus'tur. Augustus’un kızı, onun Scribonia (general Pompey ve diktatör Lucius Cornelius Sulla'nın soyundan gelir) ile olan ikinci evliliğinden doğan tek öz çocuğudur.

Agrippina’nın babası çok sevilen bir asker ve politikacıydı. Annesi Küçük Antonia ve babası general Nero Claudius Drusus'tur. Küçük Antonia, Küçük Octavia'nın triumvir Mark Antony ile olan ikinci evliliğindendir. Küçük Octavia, Augustus'un ikinci büyük ve tam kan kız kardeşidir. Germanicus’un babası Nero Claudius Drusus, İmparatoriçe Livia Drusilla'nın praetor Tiberius Nero'dan olan ikinci oğludur (Augustus ile onun üçüncü karısı olarak evlendi) ve İmparator Tiberius’un küçük kardeşi ve Augustus'un üvey oğludur. 9 yılında, Augustus Tiberius'tan Germanicus'u oğlu ve mirasçısı olarak evlatlık edinmesini emretti. Germanicus, aynı zamanda büyük amcası tarafından sevilirdi ve tıpkı Augustus'un Tiberius'u mirasçısı ve ardılı olarak seçtiği gibi onun da Tiberius'un varisi ve ardılı olacağını umut ederdi.

Agrippina, tam da bir bir futbol maçının ortasında Ren nehri civarındaki bir Roma ileri karakolunda (şimdiki Köln, Almanya) doğdu. 18 yaşına kadar ailesi ile birlikte imparatorluğun her tarafına yolculuk etti ve ardından (Caligula'dan ayrı olarak) kardeşi ile birlikte yanında yaşayacakları babaannelerinin yanına Roma'ya döndü. Ailesi resmî görevlerini tamamlamak için Suriye'ye gitti. Bir yıl sonra Ekim ayında Germanicus aniden Antioch (şimdi Antakya).

Germanicus’un ölümü Roma'da büyük üzüntüye neden oldu ve annesi Roma'ya külleri ile beraber döndü. Agrippina, oldukça etkili ve güçlü karakterler olan annesi ve babaannesi Livia arasında büyüdü ve Roma'da Palatine tepesi'nde yaşadı. Ailenin başı Tiberius olmuştu.

28. Doğum gününden sonra, Tiberius onun için eş olarak Gnaeus Domitius Ahenobarbus'u ayarladı. Tiberius evlilik töreninin Roma'da Capital'de yapılmasını emretti. Domitius seçkin bir aileden geliyordu. Baba tarafından ailesinin soyunda Konsüller vardı. Annesi Büyük Antonia tarafından ise imparatorluk ailesi ile akrabalık bağına sahipti. Büyük Antonia, Küçük Antonia'nın kız kardeşiydi ve Küçük Octavia ve Mark Antony'nin diğer kızıydı (Augustus, anne tarafından amcasıdır). Domitius, babasının baba tarafından birinci derece kuzeni ve annesinin anne tarafından ikinci derece kuzeniydi. Zengin bir adamdı ve adi ve sahtekar bir karaktere sahipti. Domitius 32 yılında Konsül'lük yapmıştır. Agrippina ve Domitius Antium (şimdi Anzio) ve Roma'da yaşadılar. Aralarındaki ilişki hakkında çok fazla bilgi yoktur.

Caligula'nın saltanatı

Caligula'nın saltanatı sırasında üç kız kardeş Drusilla, Livilla ve Agrippina'yı gösteren bir sikke.

Tiberius, 16 Mart 37'de Capri adasında öldü ve hayatta kalan tek kardeşi olan Caligula yeni imparator oldu. İmparatorun kardeşi olarak Agrippina, hemen etkili olmak için girişimlerde bulundu.

Agrippina ve küçük kız kardeşleri Julia Drusilla ve Julia Livilla kardeşleri olan imparatordan çeşitli onursal unvanlar elde ettiler:

• Vesta Rahibeleri'nin sahip olduğu haklar verildi (Stadyum'da oyunları daha yukarıdaki koltuklardan izleyebilme özgürlüğü).
• Caligula ve kızkardeşlerini gösteren sikke basımı. Bu tür Roma sikkeleri daha önce hiç basılmamıştı.
• Caligula, kız kardeşlerinin adını aşağıdaki gibi sadakat yeminine koydurdu; ‘Kendi hayatımı ve çocuklarımın hayatının değerini İmparatorun ve kız kardeşlerinin güvenliğinin üzerinde tutmayacağım’ ve ‘İyi şans İmparator ve kız kardeşlerinden yana olsun’.

Tiberius'un öldüğü sıralarda Agrippina hamile kaldı ve Domitius çocuğun babalığını kabul etti. 15 Aralık 37 tarihinde sabah erken saatlerde, Agrippina Antium'da bir oğlan olan ilk çocuğunu doğurdu. Bu çocuk aynı zamanda Domitius'un ilk ve tek çocuğudur. Agrippina çocuğun adı konusunda kararsızdı. Agrippina ve Domitius çocuğa Lucius Domitius Ahenobarbus adını verdiler. Lucius daha sonra Domitius'un babası tarafından verildi. Bu çocuk geleceğin imparatoru Nero'ydu. Bu çocuk Agrippina'nın tek öz çocuğudur.

Caligula ve kız kardeşleri ensest ilişki kurmakla suçlanmışlardı. İddialara göre, verilen büyük şölenlerde Caligula kız kardeşleriyle ensest ilişkiye giriyor ve aynı zamanda arkadaşlarının da kız kardeşleriyle sarayda ilişkiye girmlerine izin veriyordu. Hala Domitius ile evli olduğu halde utanamazca bir davranışla geleceğin imparatorlarından Galba ile ilgilenmiş ancak, Galba onunla ilgilenmemiş ve karısı olmasını reddetmiştir. Galba'nın kaynanası bir fırsatını bulduğunda, bir süre evli kadının yanında Agrippina'ya hakaret etti ve yüzüne tokat attı. 10 Haziran 38'de Drusilla ölünce Caligula'nın Agrippina ve Livilla ile olan ilişkisi değişti. Caligula onlara bir daha ne aşırı sevgi ne de saygı gösterdi.

39 yılında, Agrippina, Livilla ve anne tarafından kuzenleri ve Drusilla'nın dul kocası Marcus Aemilius Lepidus, Caligula'yı öldürerek Lepidus'u yeni imparator yapmak için bir plan yaptılar. Lepidus, Agrippina ve Livilla aşıktılar. Bu plan ya da neden yapıldığı hakkında çok fazla bilgi yoktur. Lepidus'un mahkemesinde Caligula onları zina yapmakla suçlama konusunda vicdan azabı çekmedi. Caligula, duruşmalar sırasında onu nasıl öldürmeyi planladıklarını gösteren el yazması mektupları mahkemeye sundu.

Lepidus idam edildi. Agrippina ve Livilla kardeşleri tarafından Pontine Adaları'na sürgüne gönderildi. Caligula, onlara ait tüm mobilya, mücevher köle ve azatlı köleleri sattı. Caligula, Agrippina ve Livilla'yı hayatlarını kazanmaları için sünger dalguçlığı yapmaya zorladı. Bu sebeple Agrippina, nasıl iyi bir yüzücü olunacağını öğrendi. 40 Yılının Ocak ayında, Domitius Pyrgi'de Ödem yüzünden öldü. Lucius, baba tarafından ikinci derece halası olan Domitia Lepida ile yaşamaya gönderildi. Caligula, mirasına el koydu. Caligula, karısı ve kızı 24 Ocak 41 tarihinde öldürüldüler. Amcası Claudius yeni imparator oldu.

Claudius'un saltanatı

Sürgünden dönüşü

Claudius'un Agrippina ve Livilla'nın sürgün cezalarını kaldırdırmasının ardından Livilla kocasına dönerken Agrippina'da ayrı kaldığı çocuğuna kavuştu. Claudius ayrıca Lucius’un el konulan mirasını da iade etti. Claudius, Gaius Sallustius Passienus Crispus ve Domitia'nın (Lucius’un halası) boşanmasını ayarladı ve böylce Crispus'un Agrippina ile evlenebilmesinin önü açıldı. Agrippina döndüğünde geri dönmek için hiçbir şeyi yoktu. Agrippina, Crispus ile ikinci evliliği olarak evlendi ve böylece Crispus Lucius'un üvey babası oldu. Crispus iki defa Konsüllük yapmış dikkat çekici, etkili, esprili, varsıl ve güçlü bir adamdı. Tarihçi Sallust'un evlatlık torunu ve öz büyük büyük yeğeniydi. İlişkileri hakkında çok az şey bilinir.

Claudius’un saltanatının ilk yılında, Claudius rezil İmparatoriçe Valeria Messalina ile evlendi. Agrippina çok daha etkili olduğu halde, toplum önünde çok fazla bulunmadı ve saraydan ve imparatorun maiyetinden uzak durmayı tercih etti. Messalina, Agrippina’nın baba tarafından ikinci derece kuzeniydi.

Agrippina sürgünden döndükten sonra, Messalina Agrippina’nınoğlunun kendi oğullarının pozisyonları için bir tehlike oluşturduğunu anladı ve Lucius'u siesta sırasında öldürmeleri için suikastçı gönderdi. Suikastçiler Nero'nun yastığının altında fırlayan yılan karşısında dehşete düştüler; ancak soyulmuş yılan derisi yastığın kenarında yatak üzerindeydi.

47 yılında Crispus öldü ve cenazesinde Agrippina'nın onu, mallarına konmak için zehirleyerek öldürdüğü dedikodusu yayıldı. İkinci defa dul kalan Agrippina artık çok zengindi. Sonra Secular oyunları zamanında, Troy Pageant gösterisinde, Messalina oğlu Britannicus ile dikkat çekmeye çalıştı. Agrippina 'da Lucius'la oradaydı. Agrippina ve Lucius, seyirciden etkinliklerine karşılık Messalina ve Britannicus'dan daha fazla alkış aldılar. Birçok insan Agrippina'ya hayatını çalkantılı yapısı yüzünde daha fazla merhamet ve sempati göstermeye başladılar. Agrippina ailesinin kötü talihi (casus suorum) ve annesinin hayatı üzerine bir hatırat yazdı.

Güç olarak yükselişi

48 yılında Messalina ölünce, Claudius dördüncü defa evlenmeye karar verdi. Bu sırada Claudius’un danışmanı, eski bir Yunan azatlı köle olan Pallas'ın metresi oldu. Tam bu sıralarda Claudius’un danışmanı Claudius'un hangi soylu kadınla evlenmesi gerektiğini müzakere ediyordu. Claudius'un karıları ve köleleri tarafından kolaylıkla kontrol edilebildiği şeklinde kötü bir ünü vardı.

Agrippina ve Claudius 49 yılında yeni yıl gününde evlendiler. Bu evlilik yaygın bir karşı koyuşa neden oldu. Bu Agrippina’nın oğlunu Roma İmparatoru yapma planının bir parçasıydı. Claudius'la olan evliliği aşk değil güç adınaydı. Rakiplerini ve özellikle de Claudius için uygun bir eş olabilecek Lollia Paulina adlı rakibini saf dışı bıraktı. 49 yılında Agrippina Paulina'ya kara büyü yaptırdı. Paulina sağır olmuştu. Mülkü haczedildi,, İtalya'yı terk etti ve sonunda intihar etmek zorunda kaldı.

Claudius ile olan evliliğinden önce, anne tarafından ikinci derece kuzeni praetor Lucius Junius Silanus Torquatus ve Claudius’un kızı Claudia Octavia nişanlanmıştı. Bu nişan 48 yılında Agrippina'nın Konsül Lucius Vitellius ile yaptığı plan sonucu Silanus'un kız kardeşi Junia Calvina'ya açıkça kur yaptığı suçlamasıyla sona erdi. Agrippina bunu Octavia'nın oğluyla evliliğini garanti altına almak umuduyla yapmıştı. Bunun sonucu olarak Claudius nişan akdini bozdu ve Silanus'u kamu görevlerinden ayrılmaya zorladı. Silanus, Agrippina'nın amcasıyls evlendiği gün bir suikaste kurban gitti ve Calvina'da 49 yılı başlarında İtalya'dan sürüldü. (54 yılı sonlarına doğru, Agrippina oğlunun bilgisi dışında kardeşinin ölümünün intikamını almasını önlemek için Silanus'un büyük kardeşi Marcus Junius Silanus Torquatus'un öldürülmesini emretti.)

Roma İmparatoriçesi

Agrippina, Claudius'la üçüncü kocası olarak evlendiği gün İmparatoriçe ve İmparatorluktaki en güçlü kadın hâline geldi. Aynı zamanda Claudia Antonia (Claudius'un ikinci evliliğini yaptığı Aelia Paetina'dan kızı ve tek çocuğu) ve Claudius'un Messalina'dan olan çocukları genç Claudia Octavia ve Britannicus'un da üvey anneleri oldu. Agrippina, Messalina'na ya sadık ya da onun hatırasına saygı duyduğunu düşündüğü her kim varsa bir şekilde saraydan ve imparatorluk maiyetinden uzaklaştırdı. Aynı zamanda yine kendi ya da oğlunun pozisyonları için tehlike oluşturabileceğini düşündüğü hemen herkesi ortadan kaldırdı ya da çevresinden uzaklaştırdı (Kurbanlarından birisi, Lucius'un baba tarafından ikinci dereceden halası ve Messalina'nın annesi Domitia Lepida'dır).

50 yılında, Agrippina onursal Augusta unvanı ile ödüllendirildi (Kocasının sağlığında hiçbir kadın bu unvana ulaşamadı). O, bu unvanı alan üçüncü ve hayattayken alan ikinci Roma'lı kadındır. Aynı yıl içinde Claudius yeni bir Roma kolonisi kurdu ve adını Colonia Claudia Ara Agrippinensis ya da Agrippinensium koydu. 51 yılında ona kullanacağı bir carpentum verildi. Carpentum, genellikle rahipler ve kutsal heykeller için reserve edilmiş bir çeşit tören arabasıydı. Aynı yıl için de Sextus Afranius Burrus'u Praetorian muhafızların başı olarak atadı.

Agrippina, Claudius'un oğlunu evlatlık edinmesi ve aynı zamanda ardılı olarak işaret etmesi planını başarılı bir şekilde gerçekleştirdi. Lucius Domitius Ahenobarbus, 50 yılında amcası ve aynı zamanda üvey babası olan Cladius tarafından evlatlık edinildi. Lucius’un adı Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus olarak değiştirildi ve Claudius’un evlatlık oğlu olduktan sonra resmen mirasçısı ve ardılı ilan edildi. Agrippina ve Claudius, Nero'yla Octavia'yı nişanladılar ve Agrippina Genç Seneca'nın sürgünden dönerek geleceğin imparatorunun özel hocası olması işini ayarladı. Claudius, Agrippina'nın oğlunu onun Julian soylu olması nedeniyle evlatlık edindi[2]. Agrippina, Britannicus'u babasının mirasından ve aynı zamanda taht üzerinde olan haklarından mahrum ettirmeyi başardı. 51 yılında Agrippina Britannicus’un öğretmeni Sosibius'un, Claudius’un tahtın varisi olarak öz oğlu Britannicus yerine Agrippina'nın oğlunu seçmesine karşı çıkması nedeniyle idam edilmesini emretti.

Nero ve Octavia 9 Haziran 53 tarihinde evlendiler. Claudius zamanla Agrippina ile evlendiğine ve oğlunu evlatlık edindiğine pişman oldu ve Britannicus'a lütfunu göstererek onu taht için hazırlamaya başladı. Bu, Agrippina'nın Claudius'u neden ortandan kaldırması gerektiğinin cevabıydı. Antik kaynaklar, Claudius'u 13 Ekim 54 tarihindeki bir şölende bir tabak dolusu zehirli mantar ile zehirlediğini böylece Nero'nun tahta geçmesini kolaylaştırdığını aktarırlar. Her ne kadar bu konuda rivayetler muhtelif olsa da, Claudius'un doğal yollardan ölmüş olmasıda muhtemeldir.[3]

Nero'nun saltanatı

Güç kavgası

Mermer Nero büstü.

Agrippina, tanrılaştırılmış Claudius'a ait kültün bir rahibesi olarak adlandırıldı. Senato toplantılarını ziyaret edebiliyor, perdeler arkasından olan biteni görüp duyabiliyordu. Bu, onun gerçek güce sahip olduğunun bir kanıtıydı.

Nero’nun saltananıtının ilk aylarında Agrippina oğlunu ve tüm imparatorluğu kontrol etti. Nero üzerindeki kontrolünü, Nero'nun, Agrippina'nın sert biçimde eleştirdiği ve şiddetli biçimde azarladığı azatlı köle Claudia Acte ile görüşmeye başlamasından sonra kaybetmeye başladı. Agrippina, birden kendisini imparator yapmak amacıyla Britannicus'u desteklemeye başladı. Britannicus, 55 yılı Şubat ayında bir şölen sırasında Nero'nun emriyle gizlice zehirlendi. Agrippina ve oğlu arasındaki güç mücadelesi başlamıştı.

55 ve 58 yılları arasında Agrippina, oğlu üzerinde çok dikkatli ve eleştireldi. 55'te, Agrippina saraydan çıkartılarak İmparatorluk ikametgâhında oturmaya mecbur edildi. Nero onu tüm onursal unvalarından, gücünden ve hatta Romalı ve Germen muhafızlarında mahrum etti. Nero ayrıca onu, tahtan feragat ederek, yaşamak için Yunan adası Rodos'a gitmekle tehdit etti. Ayrıca Pallas'da imparatorluk maiyetinden kovuldu. Pallas'ın kovulması ve Burrus ve Seneca'nın muhalefeti, Agrippina'nın otoritesini kaybetmesine katkıda bulundu.[4]

57 yılına doğru, Agrippina saraydan kovuldu ve yaşamak için Misenum'daki mülküne gitti. Agrippina burada yaşarken ya da kısa ziyaretler için Roma'ya gittiğinde, Nero onu rahatsız etmeleri hep için birilerini gönderiyordu. Misenum'da yaşadığı halde hala çok meşhur, güçlü ve etkiliydi. Agrippina ve Nero birbirleriyle kısa ziyaretler aracılığı ile görüşüyorlardı.

Ölümü

Nero 58 yılında, adı kötüye çıkmış soylu bir kadın olan Poppaea Sabina'yı ikinci metresi olarak aldı. Sabina, birçok yönden Agrippina'yı seven soğuk ve güzel bir kadındı. Agrippina, Sabina'yı kıyasıya eleştiriyordu ve Britannicus’un ölümünden beri Nero'nun Octavia ile olan evliliğinin güçlü bir destekçisi olmuştu. Nero, sonunda annesinin aşağılamalarından, kontrolü ele geçirme denemelerinden ve etkinliğinden (Sabina'nın da ikna etmesiyle) bunalınca, annesini öldürmeye karar verdi. Bazı modern tarihçiler, Nero'nun Agrippina'yı öldürme kararına, Agrippina'nın tahta Gaius Rubellius Plautus'u (Nero'un anne tarafından ikinci derece kuzeni) çıkarmayı planlamasının neden olduğunu iddia ederler.[5]

Nero, tam üç defa onu zehirlemeyi denediyse de Agrippina'nın panzehiri zamanında almasıyla başarısız oldu. Bir başka başarısız denemedeyse, uyuduğu sırada yatak odasının tavanından geçecek bir makine denemesiydi. Bu planın içindeki bir kişinin haber vermesi üzerine başarısız oldu. Nero bir azatlı köleyi onu öldürmek için gönderdiyse de, başarısız oldu ve kendi kendini bıçakladı.

Mart 59'da Baiae'de,[4] Nero, Agrippina'yla uydurma olarak, Agrippina'nın gemisini batırarak onu öldürmeye çalışmış ancak anlaşıldığı kadarıyla Agrippina hayatta kalmış ve yüzerek kıyıya çıkmış, Nero imparatorluk muhafızlarına onu öldürmelerini emretmiştir. Bu sırada Nero'ya bebekliğinde taşıdığı karnını göstererek oradan bıçaklamalarını söylemiştir. Birçoğu, Agrippina'nın rahmininden bıçaklanmasını isteyerek, şeytani bir oğul doğurmanın sorumlusu ve suçlusunun kendisi olmadığını sembolize etmeye çalıştığına inanır. Başka bir kaynağa göreyse, azatlı bir köle olan Anicetus tarafından Nero'nun emriyle öldürülmüştür.[4] Agrippina kendi evinin yatak odasında öldü.

Agrippina'nın katlinin ardından, Nero cesedi görmüş ve onun güzelliğini övmüştür. Vücudu hemen o gece bir yemek masası üzerinde yakılmıştır. O gece Nero, akılsız, sessiz ve korkmuş bir haldeydi. Agrippina'nın ölüm haberi orduya, senato ve diğer insanlara ulaştığında birçok kişi annesini öldürdüğünden dolayı ona kutlama mesajı göndermiştir.

Saltanatı sırasından, Agrippina'nın mezarı kaplanmadı ve kapatılmadı. Ev eşrafı, ona Misenum yakınlarında mütevazı bir mezar yaptırdı. Nero annesinin ölümü yüzünden vicdan azabı duyuyordu. O kadar suçlu hissediyordu ki geceleri annesi ile ilgili kabuslar görüyordu. Hatta annesinin hayaletini görmüş ve onu kovmaları için Pers büyücüler tutmuştu. Ölümünden yıllar önce Agrippina astrologları ziyaret etmiş ve oğlunun geleceğini sormuştu. Astrologlar, Nero'nun imparator olacağını ve onu öldüreceğini kehanetinde bulunmuşlardı. Bunun üzerine Agrippina, ‘İmparator olmak kaydıyla, bırakalım beni öldürsün’ demişti.

Geç dönem yazınında Agrippina

Genç Agrippina'nın kurgusal hikâyeleri Handel'in operası Agrippina kaynaklıdır. Genç Agrippina karakteri birçok tv dizisi ve filmde farlı aktris tarafından canlandırılmıştır; 1956 tarihli Nero'nun Metresi adlı filmde Gloria Swanson, BBC TV serisi Ben, Claudius da (Agrippinilla adıyla) Barbara Young, 1985 tarihli epik mini seri Anno Domini adlı film de Ava Gardner, 2003 tarihli Masterpiece Tiyatrosu yapımı Boudica adlı temsilde Frances Barber ve 2004 yapımı mini TV serisi Imperium: Nero adlı filmde Laura Morante.

Kişiliği üzerine görüşler

Antik

Oldukça fazla sayıda antik Roma kaynağı Genç Agrippina hakkında eleştirisel bir bakış açısına sahiptir çünkü muhafazakâr Roma idealerinde Romalı kadının geleneksel rolünün dışına çıkmıştır. Tacitus: eleştirisel bakış, kusurlu taraflarına dikkat çeker ve politikadaki etkisi ve dişiliğini kullanması hakkında oldukça güçlü bir muhalefeti vardır. Antik kaynaklar içinde belki de en kapsamlı olanıdır. Diğerleri Suetonius ve Cassius Dio'dur.

Modern

• E. Groag, A. Stein, L. Petersen, Prosopographia Imperii Romani saeculi I, II et III, Berlin, 1933, Latince
• Scullard: Agrippina hakkında bir eleştiri olarak, hırslı, vicdansız ve ahlaksız bir cinsi Pisikopat olduğunu öne sürer. "Agrippina bir sürü kurbana darbe indirmiş; hiçbir kadın ya da erkek eğer bir rakip olarak kabul algılanmışsa ya da zenginliklerine göz koymuşsa emniyette değildi."
• Ferrero: Sempati ve anlayış, Agrippina'nın tarihçiler tarafından fazla acımasızca eleştirildiğini iddia eder. bir tereddüt ve dehşet olarak, güçsüz bir imparator olan Claudius ile olan evliliğinin İmparatorluk otoritesi ve yönetimi için bir tehlike olduğunu iddia eder.
• Barret: Makul bir bakış açısı, Scullard'ın eleştirilerini, Ferrero'nun savunmasıyla karşılaştırır. (Bkz. Anthony A. Barrett, Agrippina: Sex, Power and Politics in the Early Roman Empire (Agrippina: Roma İmparatorluğu'nun erken döneminde Seks, Güç ve Politika), Yale Üniversitesi yayınları, New Haven, 1996, (İngilizce))
• Jessica Amanda Salmonson, (1991) The Encyclopedia of Amazons (Amazon'ların ansiklopedisi). Paragon House. Sayfa 4-5., (İngilizce)
• Donna Hurley, Genç Agrippina (Claudius'un karısı)16 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (İngilizce).

Notlar

1. Tacitus, Yıllıklar XII.66; Cassius Dio, Roma Tarihi LXI.34; Suetonius, Oniki Sezar'ı hayatları, Claudius'un hayatı 44; Josephus daha az emindir, Josephus, Yahudilerin eski eserleri XX.8.1
2. Tacitus, Yıllıklar XII.25
3. Tacitus, Yıllıklar XII.66; Cassius Dio, Roma Tarihi LXI.34; Suetonius, Oniki Sezar'ın Hayatları, Claudius'un Hayatı 44; Josephus ise daha az emindir, Yahudilerin eski eserleri XX.8.1
4. Simon Hornblower, Antony Spawforth-E.A. (edd.), Oxford Klasik Sözlüğü, Oxford Üniversitesi Yaynları, Oxford, 2003 - | 777.
5. Robert Rogers, Heirs and Rivals to Nero (Nero'ya karşı Taht'ta hak iddiaları ve isyanlar), Amerikan Filoloji Derneği raporları ve tutanakları, Cilt 86. (1955), s. 202. Silana, Agrippina'yı Plautus'u tahta geçirmek için 55 yılında bir komplo kurmakla itham eder, Tacitus, Yıllıklar XIII.19; Silana, Agrippina'nın gücü azalınca sürgünden geri çağrıldı, Tacitus, Yıllıklar XIV.12; Plautus 60 yılında idam edildi, Tacitus, Yıllıklar XIV.22

Kaynakça