Kırmızı frenk üzümü
Kırmızı Frenk Üzümü (Ribes rubrum) Ribes cinsinin bir türüdür. Batı Avrupa (Belçika, Fransa, Almanya, Hollanda, Kuzey İtalya Kuzey İspanya ve Portekiz'de doğal olarak yetişmektedir. Frenk üzümü türleri içerisinde en bilinen ve en akılda tutulan türlerinden biridir. Yaprak döken bir çalı türü olup normalde 1,1,5 metre kadar boylanabilmektedir, nadiren boyu 2 metreye varabilmektedir. 5 loblu yaprakları, spiral şekilde gövdesinde toplanır. Çiçekleri sarı-yeşildir, 4–8 cmlik çiçek salkımları, olgunlaşınca şeffaf kırmızı yenilebilir 8–12 mm çapında üzümlere döner. Her üzüm salkımında 3-10 arası meyve olur. Yazın ortasından sonuna kadar her bir çalıdan 3-4 kilo arası meyve alınabilir.
| Kırmızı Frenk Üzümü | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Kültüre Alınmış Kırmızı Frenk Üzümü | ||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
L. | ||||||||||||||
Üretimi
Avrupa,Asya ve Kuzey Amerika'da da başkaca yenilebilir meyveli ve bu tada benzer tadda frenk üzümü türleri bulunur. ÖrneğinRibes spicatum (Kuzey Avrupa ve Kuzey Asya), Ribes alpinum (Kuzey Avrupa), R. schlechtendalii (Kuzeydoğu Avrupa), R. multiflorum (Güneydoğu Avrupa), R. petraeum (Güneybatı Avrupa) ve R. triste (Kuzey Amerika; Newfoundland dan Alaska'ya güney tarafına doğru dağlarda ).
Ribes rubrum ve R. nigrum Kuzey ve Doğu Avrupa'da yaygın olsa da, büyük meyveleri olan kültür türleri ilk olarak 17.yüzyılda Belçika ve kuzey Fransa'da yetiştirilmeye başlanmıştır. Modern zamanda pek çok kültür türü seçilmekte ve bu kültür türlerinden bahçelerde kaçanlar bütün Avrupa ve Asya'da yabani olarak yetiştirilmektedir.[1]
Beyaz frenk üzümüde Ribes rubrum türünün kültürüdür.[2] Kırmızı türüne göre daha tatlı bir tada sahip olup, kırmızı frenk üzümünün albino varyantı olsa da, ayrı bir botanik tür değildir. Ancak marketlerde Ribes sativum veya Ribes silvestre gibi değişik adlarla satılmaktadır.
Genel olarak yarı gölge veyahut tam aydınlık ortamlardan hoşlanan frenk üzümü çalıları pek çok toprakta da yetişebilir.[2] Az bir ihtiyacı bulunduğundan bahçe bitki olarak rahatlıkla yetiştirilebilmektedir.
Bitki gelişme devresi oldukça uzun olan bir bitkidir. Günlük ısı ortalaması 10 dereceyi bulunca gelişmeye başlar ve sonbaharda ısı ortalaması bu derecenin altına düşünceye kadar gelişmesini sürdürür. Her üzüm çeşidi meyveleri iyi bir şekilde olgunlaştırmak için belirli bir ısı toplamına ihtiyaç gösterir. Bağ kurulacak bölgenin yıllık aktif sıcaklık toplamının en az 16 derece olması gerekir. Rantabl bağcılık yapabilmek için, yıllık ortalama sıcaklık 9-21 derece ve sıcak aylar ortalaması 17-20 derece olmalıdır. Erken olgunlaşan çeşitlerde tam çiçeklenmeden olgunluğa kadar geçen sürede 16-20 derece, geç olgunlaşanlarda ise 30 derece ya da daha fazla sıcaklık toplamına ihtiyaç bulunur. Asmanın kökleri derinlere gittiği için diğer bitkilere oranla daha az yağış alan yerlerde de yetişebilir. Yıllık yağış miktarı yanında, yağışın dağılımı bağcılık bakımından çok önemlidir. Kış aylarında ve ilkbahar başlangıcında düşen yağmurlar asma için çok yararlıdır. İlkbaharın son döneminde ve yaz başlangıcında devam eden yağışlar özellikle mantari hastalıkların artmasına sebep olduğundan bağcılık yönünden sorunlar yaratmaktadır. Ayrıca kışın don olması bir problem yaratmasa da ilkbaharda don olmaması önelidir zira don asmanın sürgün sürme zamanına kadar devam ederse, yeşil aksam, -1, -2 derecenin altındaki ısıdan zarar göreceğinden asma zarara uğrar, meyve verimi düşer. Yine sonbaharda erken gelen donlar da odun kısmının iyi odunlaşmasına engel olarak kurumasına sebep olabilir. Rüzgarların bağlara çok etkisi vardır. Diğer iklim faktörleri müsait olmak şartıyla rüzgarlardan korunmuş yerler bağcılığa daha elverişlidir.[3]
Yararlanılması
Olgunlukla birlikte mayhoş tadı aynı tadlılıkla birlikte kırmızı frenk üzümünün siyah olanına göre daha fazladır. Buna karşın beyaz meyveli olan frenk üzümü ise kırmızısına göre aynı mayhoş tada karşın, daha tatlıdır bu sebeple reçellerde ve pişirilmiş yemeklerde daha tercih edilir, aynı şekilde salata, meze ve yemeklerde kullanılmaktadır.
İngiltere'de koyun eti ile birlikte pazar rostosunda kırmızı frenk üzümü marmelatı ile servis edilmektedir. Reçeli (marmelatı da) geleneksel olarak meyvelerinin şekerle karıştırılıp kaynatılması suretiyle olur.[4]
Fransa'da aynı şekilde Bar-le-duc reçeli ya da Lorraine reçeli adıyla beyaz veya alernatif olarak siyah frenk üzümü ile reçeli yapılır.
Schleswig Holstein ve İskandinav ülkelerinde meyve çorbaları ve yaz pudinglerinde (Rødgrød- Rote Grütze- Rode Grütt) kullanılır. Almanya'da krema ve beze içeriği ile tart yapılır; Avusturya'da bunun adı (Linzer torte)dir.[5] Avusturya'da kızılcığın aksine şeker katılmadan tatlısı yapılır.
Johannisbeerenschorle adıyla Almanya'da soda v.s ile aroması karıştırılıp içeceği yapılır. Zira Johanistag 24 Haziran bu bitkinin ilk meyvesini verdiği zaman gibi düşünülür.
Tıbbi olarak Kullanımı
Genel olarak bu alanda siyah frenk üzümünün adı çıksada, İngilizce ve Almanca German bitki bilimi yayınlarına göre kırmızı frenk üzümü ateş düşürücü, terletici, adette rahatlatıcı, hafif laksatif(ishal yapıcı), kanama önleyici, iştah arttırıcı, idrar söktürücü ve sindirime yardımcı özelliklere sahiptir. Bu özelliklerden bir kısmı mümkündür, zira meyvelerde yüksek orandaC vitamini, meyve asidi, lif bulunur. Yapraklarından yapılan infüzyon çayın gut ve romatizma semptomlarını önlediğine, yaraların iyileşmesini sağlayıp kanamaları önlediğine inanılır ayrıca ağız enfeksiyonlarında gargara solüsyonu olarak kullanılır.[6]
Tıbbi özellikleri
Meyvelerde B ve C vitamini, demir, fosfor, potasyum, lif, bakır ve manganez'e rastlanmıştır. Kurutulmuş meyveleri alkalizatör olarak alternatif tıpta kullanılmaktadır.[7]
100g meyvenin besin değeri
- Kalori - 56
- Enerji - 191.8 kJ
- Protein - 1.3 g
- Toplam Yağ - 0.2 g
- Doymuş Yağ - 0 g
- Karbonhidrat - 7.9 g
- Şeker- 7.9 g
- Diyet lif - 3.5 g
- Sodyum - 1.4 mg
- C Vitamini - 80 mg
- Demir - 1.2 mg[7]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Verlag, Orbis "Orbis Naturführer", 2000,
- "redcurrant". growyourown. 2 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Frenk üzümü fidanı ribes rubrum". 19 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Homemade Redcurrant Jelly recipe". www.cookitsimply.com. 13 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- Haywood, A and Walker, K "Upper Austria - Linz", Lonely Planet - Austria p.207
- "Health Benefits of Redcurrants". www.ayushvida.com. 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Benefits of Redcurrants". www.ayushvida.com. 3 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
- Ville de Bar-le-Duc, France, Town Counsil website24 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.