Kumandılar

Kumandılar (kendilerince: Къуманды Kumandı, Къубанды Kubandı, Къуўанды Kuwandı, Къувандыг Kuvandıg; Rusça Кумандинцы Kumandintsı), Rusya'nın orta güney bölgesindeki Altay Krayı, Altay Cumhuriyeti ile Kemerovo Oblastında yaşayan Türk halklarından Altayların 3000 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir[3].

Kumandılar
(Къуманды, Къубанды, Къуўанды, Къувандыг)
Biy Nehri
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Rusya (Altay Krayı) 1.401 (2010)[1]; 1663 (2002)[2]
Rusya (Altay Cumhuriyeti) 1.062 (2010)[1]; 931 (2002)[2]
Rusya (Kemerovo Oblastı) 225 (2010)[1]; 294 (2002)[2]
Diller
Kumandıca (Altaycanın lehçesi)
Din
Tengricilik, Burhancılık, Ortodoksluk

Coğrafya

Rusya'nın daha çok Altay Krayında Biy Nehri civarındaki Biyskiy, Krasnogorskiy ve Soltonskiy rayonlarında (2002 rakamlarına göre 1663 kişi), biraz da Altay Cumhuriyetinin Turaçak rayonunda (931 kişi), çok az olarak da Kemerovo Oblastında (226 kişi) yaşarlar.

Boyları

Eskiden sayıları 39 olan söök sayısının Ruslarla birlikte yaşamaya başladıktan sonra zamanla unutularak bugün 10 civarında olduğu ifade ediliyor: Şabat, Çedirbek, Kızılkös, Apaşkös, Toñ~Ton, Toñıl~Tunal, Sakpıjık~Sakpıjok, Toguz, Komnoş~Komdoş, Küzen[4].

Wilhelm Radloff'a göre Kumandılar iki zaysanlık [jайсан] (Aşağı Kumandılar, Yukarı Kumandılar) ve altı söök [сӧӧк] (Sô, Kubandı, Tastar, Yutı, Çabraş ve Tôn-Kubandı) olarak yapılanmışlardır[5]:

  • Aşağı Kumandılar (kendilerince: Örö Kumandı/Kuvandı/Kıvandı)
    • Sô
    • Kubandı
  • Yukarı Kumandılar (kendilerince: Altına Kumandı/Kuvandı/Kıvandı)
    • Tastar
    • Yutı
    • Çabraş
    • Tôn-Kubandı

L. P. Potapov tarafından yapılan düzenleme ise şöyledir:[6]

NoSöökAnnalistic NameEthnic and linguistic affiliationPeriodNote
1SoSo/Se/Sek/SakaParental tribe of the Ancient Türksprior to 4th c. CE[7]
2KubandıKuman/Cuman/Kuban/Kun (Hung.)Appear after disintegration of the Kangar state7th c. CE[8]
3TastarKuman/Cuman/Kuban/Kun (Hung.); AsesAppear after disintegration of Kangar state7th c. CE[9]
4Diutı (Chooty)Tele/TeleütlerTele/Teleütler were members of the Göktürkler6th-8th c. CE[10]
5Chabash (Chabat)bilinmiyorbilinmiyorbilinmiyor[11]
6Ton (Ton-Kubandy)Nenets kabilesiAltai-kiji söögü Tongjoan, Tuva grubuTongak of unknown extraction12th c. CE in "Moğolların Gizli Tarihi"[9]

Barınakları

Wilhelm Radloff'a göre[5] Kumandıların barınakları genellikle ağaç kütüklerinden yapılmış kaba baraka, toprak kulübe ve kayın ağacının kabuğundan yapılmış çadırlardan ibarettir.

Dil
Altay Cumhuriyeti, Altay krayı ve Kemerovo Oblası Kumandıların coğrafyasıdır

Kumandıların dilleri Kumandıca (MultiTree 1p0[12]), Altaycanın Kuzey Altaycası denen lehçe grubuna girer ve bu gruptaki Tuba ve Çalkanduların lehçelerine benzer[3].

2010 sayımına göre kendini Kumandı olarak niteleyen 3114 kişiden ancak 738[13] ya da 1044[3] kadarı Kumandıcayı konuşabildiği kaydedilmiştir.

Kaynakça
  3. Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Kumandin Language
  4. Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık, Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara
  5. W. Radloff, Sibirya’dan 1.Cilt, S.200
  6. Potapov L.P., "Ethnic composition and origin of Altaians. Historical ethnographical essay", p. 21
  7. Potapov L.P., Ibid, p. 58
  8. Potapov L.P., Ibid, p. 54
  9. Potapov L.P., Ibid, p. 60
  10. Potapov L.P., Ibid, p. 14, 59
  11. Potapov L.P., Ibid, p. 62
  12. "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2012.
  13. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том 13. «Коренные малочисленные народы Российской Федерации»
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.