Lagün

Lagün veya deniz kulağı dalgalar tarafından oluşturulan kıyı birikim şekillerindendir. Oluşumunda, kıyı akıntılarının da etkisi vardır. Lagünler genellikle kıyı lagünleri ve atoll lagünleri olmak üzere iki gruba ayrılır. Karışık kum ve çakıl kıyılarında oluşur. Kıyı lagünleri olarak sınıflandırılan su kütleleri ile haliç olarak sınıflandırılmış su kütleleri arasında bir çakışma vardır. Lagünler dünyanın birçok yerinde ortak kıyı özellikleridir.

Lagün ve haliç

Lagünler, sığ veya açık mercan resifi veya benzer özellikler ile daha büyük bir su kütlesinden ayrılan genellikle uzun su kütleleridir. Bazı araştırmacılar lagünü tanımlarken tatlı su kütleleri olarak açıklarken , diğerleri lagünü, belli bir derecede tuzluluk derecesine sahip su kütleleri olarak tanımlar[1]. "Lagün" ve "haliç" arasındaki ayrım da araştırmacılar arasında değişir. Richard A. Davis Jr. "lagün" gelgit ile sınırlar. Halici ise düzenli olarak temiz su akışı alan herhangi bir körfezi "haliç" olarak adlandırır. Davis, "lagün" ve "haliç" terimlerinin "bilimsel literatürde" ne kadar ciddiye almadığı gösterilmiştir. Timothy M.Kusky, lagünleri kıyıya paralel olarak uzatılmış olarak nitelendirirken, haliçleri ise genellikle kıyıya dik uzatılmış parça olarak nitelendirir.[2][3][4][5]

Mercan kayalığı

Mercan kayalığı ekosistemlerin ayırt edici bir kısmı bağlamında kullanıldığında, "lagün" terimi, mercan kayalığı, bilimciler tarafından aynı alana atıfta bulunmak için daha yaygın olarak kullanılan "arka kayalık" veya "arka kaya" terimi ile eş anlamlıdır.[6] Kıyı lagünleri deniz içi kütleleri olarak sınıflandırılır.[7][8]

İsimler

Birçok lagün de lagün ismi kullanılmaz. Albemarle ve Pamlico, Kuzey Carolina'da.[9] Long Island ve New York'taki. Fire Island'ın.[10] bariyer plajları arasında Büyük Güney Körfezi, [ Ocean City, Maryland'i Worcester County, Maryland'in[11] geri kalanından ayıran Wight Körfezi , Florida'daki Banana Nehri, [12] Yeni Güney Galler'deki Illawarra Gölü,[13] İskoçya'daki Montrose Havzası,[14] ve Galler'deki Geniş Su adlarına rağmen lagün olarak sınıflandırılmıştır. İngiltere'de Chesil Plajı'ndaki Filo da bir lagün vardır.

Bazı dillerde lagün kelimesi sadece bir göl türüdür: Türkçede göl, göl; lagün, gölcüktür. Benzer şekilde, Çincede bir göl o (湖), bir lagün xihu'dur. (潟湖)

diğer bazı dillerde bu tür su kütleleri için özel kelimeler vardır. İspanyolcada, kıyı lagünleri genel olarak laguna costera'dır, ancak Akdeniz kıyısındakiler özellikle albufera olarak adlandırılır: (es) Rusça ve Ukraynaca'da Karadeniz (лиман), geneline ise laguna (Лагуна). Benzer şekilde, Baltık ülkelerinde, Danca'nın kendine özgü Nor (da) ve Almancaya özgü Bodden ve Haff (de) ve lagunadan türetilen jenerik terimler vardır. Yeni Zelanda Maori hapua kelimesi, karışık kum ve çakıl plajlarının olduğu örgülü bir nehrin ağzında oluşan bir kıyı lagününü ifade ederken, waituna kelimesi daha genel bir terimdir.

Bazı diller kıyı ve atoll lagünleri arasında ayrım yapar: Fransızcada lagon (fr), özellikle bir atol lagününü ifade ederken, kıyı lagünleri, bir göl veya göletin genel kelimesi olan etang (fr) olarak tanımlanır. Vietnamca'da, Đầm san hô bir atol lagününü ifade ederken, Đầm phá kıyıya aittir

Latin Amerika lagünü

Latin Amerika'da, lagünün tercüme ettiği İspanyolca laguna terimi, küçük bir tatlı su gölü için benzer şekilde bir derenin küçük bir nehir olduğu düşünülebilir. Bununla birlikte, ülkenin bölgeye göre üçüncü büyük gölü olan Meksika'daki Laguna Catemaco gibi tam boyutlu bir gölü tanımlamak için yaygın olarak kullanılır. Tuzlu su lagünü bu nedenle açıkça "kıyı lagünü" (laguna costera) olarak tanımlanır. Portekizcede aynı kullanım bulunur: lagoa sığ bir deniz suyu kütlesi veya denize bağlı olmayan küçük bir tatlı su gölüdür.

Etimoloji

Lagün, Venedik çevresindeki suları, Venedik Lagünü'nü ifade eden İtalyan lagunalarından türetilmiştir. Laguna kelimesi, İngilizce olarak 1612 de onaylanmıştır ve 1673'te "lagune" olarak İngilizleştirilmiştir. 1697'de William Dampier Meksika sahilinde bir "Lagune veya Tuzlu Su Gölü" keşf etti.Kaptan James Cook, 1769'da "ortasında bir Lagün ile Oval formda bir ada" keşfetti[15]

Atol lagünü

Mercan resifleri yukarıya doğru büyüdükçe atoll lagünleri oluşur, resiflerin çevrelediği adalar azalır, en sonunda sadece resifler deniz seviyesinin üzerinde kalır. Saçak resiflerin kıyılarını oluşturan lagünlerin aksine, atol lagünleri genellikle bazı derin (> 20m) den uzun bölümleri vardır.

Kıyı lagünleri

Kıyı lagünleri, bariyer adalarının veya resiflerin kıyıdan gelişebileceği hafifçe eğimli kıyılarda oluşur ve deniz seviyesi kıyı boyunca karaya göre yükselir (ya deniz seviyesinde içsel bir artış ya da arazinin çökmesi nedeniyle). Kıyı lagünleri sarp veya kayalık kıyılarda oluşmaz. Deniz seviyesindeki göreceli bir düşüş, bir lagünü büyük ölçüde kuru bırakabilirken, deniz seviyesindeki bir artış, denizin bariyer adalarını ihlal etmesine veya yok etmesine ve lagünü koruyan resifleri su altında bırakabilir. Kıyı lagünleri genç ve dinamiktir ve jeolojik açıdan kısa ömürlü olabilir. Kıyı lagünleri yaygındır ve dünya kıyılarının yaklaşık yüzde 15'inde görülür. Amerika Birleşik Devletleri'nde, lagünler Doğu ve Körfez kıyılarının yüzde 75'inden fazlasında bulunur.[5][16]

Kıyı lagünleri genellikle bariyer adaları arasındaki girişlerle açık okyanusa bağlanır. Girişlerin sayısı ve boyutu, yağış, buharlaşma ve tatlı su girişi lagünün doğasını etkiler. Açık okyanusla çok az veya hiç değişimi olmayan lagünler, çok az tatlı su girişi veya hiç su girişi (Güney Afrika'daki St. Lucia Gölü) yüksek buharlaşma oranları yüksek oranda tuzlu hale gelir. 19. yüzyılın ortalarında Florida'daki Lake Worth Lagünü gibi açık okyanusa bağlantısı olmayan önemli miktarda tatlı su girişi olan lagünler tamamen taze olur. Öte yandan, Wadden Denizi gibi birçok geniş girişe sahip lagünlerin güçlü gelgit akımları ve karışımı vardır. Kıyı lagünleri, akan nehirlerden, lagünün kıyılarından akıntıdan ve gelgit tarafından lagüne giriş yoluyla tortulardan taşınan tortulardan tortu biriktirme eğilimindedir. Fırtına dalgaları bariyer adalarını yıkadığında zaman zaman büyük miktarlarda tortu birikebilir. Mangrovlar ve bataklık bitkileri bir lagünde tortu birikimini kolaylaştırabilir. Bentik organizmalar tortuları stabilize edebilir veya dengesini bozabilir.[4][17]

Ayrıca bakınız

Kaynakça
  1. [Davis, Richard A., Jr. (1994). The Evolving Coast. New York: Scientific American Library. pp. 101, 107. ISBN 9780716750420. "sakarya üniversitesi"] |url= değerini kontrol edin (yardım).
  2. [Davis, Richard A., Jr. (1994). The Evolving Coast. New York: Scientific American Library. pp. 101, 107. ISBN 9780716750420. Davis, Richard A., Jr. (1994). The Evolving Coast. New York: Scientific American Library. pp. 101, 107. ISBN 9780716750420.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  3. [*Allaby, Michael, ed. (1990). "Lagoon". Oxford Dictionary of Earth Sciences. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-921194-4. *Allaby, Michael, ed. (1990). "Lagoon". Oxford Dictionary of Earth Sciences. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-921194-4.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  4. [Kusky, Timothy, ed. (2005). "Lagoon". Encyclopedia of Earth Sciences. New York: Facts on File. p. 245. ISBN 0-8160-4973-4. Kusky, Timothy, ed. (2005). "Lagoon". Encyclopedia of Earth Sciences. New York: Facts on File. p. 245. ISBN 0-8160-4973-4.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  5. [Nybakken, James W., ed. (2003). "Lagoon". Interdisciplinary Encyclopedia of Marine Sciences. 2 G-O. Danbury, Connecticut: Grolier Academic Reference. pp. 189–90. ISBN 0-7172-5946-3. Nybakken, James W., ed. (2003). "Lagoon". Interdisciplinary Encyclopedia of Marine Sciences. 2 G-O. Danbury, Connecticut: Grolier Academic Reference. pp. 189–90. ISBN 0-7172-5946-3.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  6. [Aronson, R. B. (1993). "Hurricane effects on backreef echinoderms of the Caribbean". Coral Reefs. 12 (3–4): 139–142. doi:10.1007/BF00334473. Aronson, R. B. (1993). "Hurricane effects on backreef echinoderms of the Caribbean". Coral Reefs. 12 (3–4): 139–142. doi:10.1007/BF00334473.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  7. [Maurice L. Schwartz (2005). Encyclopedia of coastal science. Springer. p. 263. ISBN 978-1-4020-1903-6. Retrieved 31 March 2012. Maurice L. Schwartz (2005). Encyclopedia of coastal science. Springer. p. 263. ISBN 978-1-4020-1903-6. Retrieved 31 March 2012.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  8. [Kjerfve, Björn (1994). "Coastal Lagoons". Coastal lagoon processes. Elsevier. pp. 1–3. ISBN 978-0-444-88258-5. Kjerfve, Björn (1994). "Coastal Lagoons". Coastal lagoon processes. Elsevier. pp. 1–3. ISBN 978-0-444-88258-5.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  9. [Jia, Peng and Ming Li (2012). "Circulation dynamics and salt balance in a lagoonal estuary". Journal of Geophysical Research: Oceans. 117 (C01003). doi:10.1029/2011JC007124. Retrieved 24 March 2012. Jia, Peng and Ming Li (2012). "Circulation dynamics and salt balance in a lagoonal estuary". Journal of Geophysical Research: Oceans. 117 (C01003). doi:10.1029/2011JC007124. Retrieved 24 March 2012.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  10. [Goodbred, S., Jr., P. Locicero, V. Bonvento, S. Kolbe, S. Holsinger. "History of the Great South Bay estuary:Evidence of a catastrophic origin". State University of New York. Retrieved 24 March 2012. Goodbred, S., Jr., P. Locicero, V. Bonvento, S. Kolbe, S. Holsinger. "History of the Great South Bay estuary:Evidence of a catastrophic origin". State University of New York. Retrieved 24 March 2012.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  11. [Boynton, W. R., J. D. Hagy, L. Murray, C. Stokes, W. M Kemp (June 1996). "A Comparative Analysis of Eutrophication Patterns in a Temperate Coastal Lagoon" (PDF). Estuaries. 19 (2B): 408–421. doi:10.2307/1352459. Retrieved 24 March 2012. "Total Maximum Daily Loads for the North and Ce Boynton, W. R., J. D. Hagy, L. Murray, C. Stokes, W. M Kemp (June 1996). "A Comparative Analysis of Eutrophication Patterns in a Temperate Coastal Lagoon" (PDF). Estuaries. 19 (2B): 408–421. doi:10.2307/1352459. Retrieved 24 March 2012. "Total Maximum Daily Loads for the North and Ce] |url= değerini kontrol edin (yardım). 237. harf sırasında bulunan |url= parametresi line feed character içeriyor (yardım); Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  12. ["Total Maximum Daily Loads for the North and Central Indian River Lagoon and Banana river Lagoon, Florida" (PDF). United States Environmental Protection Agency. Retrieved 24 March 2012. "Total Maximum Daily Loads for the North and Central Indian River Lagoon and Banana river Lagoon, Florida" (PDF). United States Environmental Protection Agency. Retrieved 24 March 2012.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  13. ["Proposed Swimming Enclosure Net, Entrance Lagoon, Lake Illawarra" (PDF). Lake Illawarra Authority. Archived from the original (PDF) on 28 February 2011. Retrieved 24 March 2012. "Proposed Swimming Enclosure Net, Entrance Lagoon, Lake Illawarra" (PDF). Lake Illawarra Authority. Archived from the original (PDF) on 28 February 2011. Retrieved 24 March 2012.] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  14. https://web.archive.org/web/20040222214918/https://en.wikipedia.org/wiki/Lagoon#cite_ref-14. 22 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  15. ["Lagoon". Oxford English Dictionary. I A-O (Compact ed.). Oxford, England: Oxford University Press. 1971. p. 1560 "Lagoon". Oxford English Dictionary. I A-O (Compact ed.). Oxford, England: Oxford University Press. 1971. p. 1560] |url= değerini kontrol edin (yardım). Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  16. https://web.archive.org/web/20040222214918/https://en.wikipedia.org/wiki/Lagoon#cite_ref-Kusky_3-1. 22 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  17. https://web.archive.org/web/20040222214918/https://en.wikipedia.org/wiki/Lagoon#cite_ref-Nybakken_4-0. 22 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.