Amerika Birleşik Devletleri

Amerika Birleşik Devletleri (ABD; İngilizce: United States of America, USA veya U.S.A.), yaygın ismiyle Birleşik Devletler (B.D.; İngilizce: United States, US veya U.S.) veya gayriresmî ismi ile Amerika (İngilizce: America), çoğunlukla orta Kuzey Amerika'da, Kanada ve Meksika arasında bulunan,[lower-alpha 1] elli eyalet ve bir federal bölgeden oluşan, federal anayasal cumhuriyet ile yönetilen bir ülke. Yeryüzünün, 9,8 milyon km2 (3,8 milyon sq mi) yüz ölçümü ile üçüncü veya dördüncü en büyük ülkesidir.[lower-alpha 2] 328 milyonu aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık üçüncü ülkesidir. Ülkenin federal bölgesi Washington, D.C.'dir ve en kalabalık şehri ise New York'tur.

Amerika Birleşik Devletleri
United States of America
Arma
Slogan
In God We Trust
"Tanrı'ya Güveniriz"
Millî marş
The Star-Spangled Banner
"Yıldız Bezeli Sancak"
 Amerika Birleşik Devletleri konumu (yeşil)
Anakara ve bağlı toprakların haritası.
Başkent Washington, DC
38°53′K 77°01′B
En büyük şehir
Resmî diller Federal seviyede yoka
Tanınan millî diller İngilizce
Etnik gruplar
(2018)
Demonim Amerikalı
Hükûmet Federal başkanlı anayasal cumhuriyet
• Başkan
Joe Biden
Kamala Harris
Nancy Pelosi
• Başyargıç
John Roberts
Yasama organı Kongre
Senato
Temsilciler Meclisi
Büyük Britanya'dan 
4 Temmuz 1776
• Konfederasyon
1 Mart 1781
3 Eylül 1783
21 Haziran 1788
24 Mart 1976
Yüzölçümü
• Toplam
 9.525.067 km2 (3.677.649 sq mi) (4)
• Kara
 9.147.593 km2 (3.531.905 sq mi)
• Su
 377.424 km2 (145.724 sq mi)
• Su (%)
 6,97
Nüfus
• 2019 tahminî
 328.239.523 [1] (3.)
• 2010 sayımı
 308.745.538 (3.)
• Yoğunluk
 33,6/km2 (87,0/sq mi) (146.)
GSYİH (SAGP) 2020 tahminî
• Toplam
 20,807 trilyon $ (2.)
• Kişi başına
 63.051 $ (7.)
GSYİH (nominal) 2020 tahminî
• Toplam
 20,807 trilyon $ (1.)
• Kişi başına
 63.051 $ (5.)
Gini (2016) ▲ 41.5
orta · 56.
İGE (2019) 0.926
çok yüksek · 17.
Para birimi Amerikan doları ($, USD)
Zaman dilimi UTC-4 ilâ -12, +10, +11
• Yaz (YSU)
 UTC-4 ilâ -10
Şebeke gerilimi 120 V-60 Hz
Trafik akışı sağ
Telefon kodu +1
ISO 3166 kodu US
İnternet alan adı .us
  1. İngilizce 32 eyalette, İngilizce ile birlikte Hawaii dili Hawaii'de ve İngilizce ile birlikte 20 yerel dil Alaska'da resmî dil olarak tanınmaktadır. Algonkin, Çeroki ve Siyu dilleri ülke genelindeki yerli kontrolündeki topraklarda resmî dil olarak tanınmaktadır. Bunlarla birlikte Fransızca Maine'de resmî dil olarak tanınmakta olup Louisiana'da resmiyette tanınmasa da fiili eyalet dili olarak kullanılmaktadır. İspanyolca ise New Mexico'da özel dil statüsüne sahiptir.

Paleo-Kızılderililer en az 12.000 yıl önce Sibirya üzerinden Kuzey Amerika anakarasına göç ettiler ve 16. yüzyıla gelindiğinde ise Avrupa kolonizasyonu ile karşı karşıya kaldılar. Birleşik Devletler, Doğu Kıyısı boyunca kurulan On Üç Koloni ittifakından doğdu. Büyük Britanya ile olan anlaşmazlıklar, bağımsızlığı sağlayan Amerikan Bağımsızlık Savaşı'na (1775-1783) yol açtı. 18. yüzyılın sonlarında ABD, Kuzey Amerika'da hızlı bir şekilde genişlemeye başladı. Kademeli olarak yeni bölgeler elde etti ve çoğu zaman Yerli Amerikalıları yerlerinden etti ve yeni devleti kabul etmeye zorunlu bıraktılar. 1848'de Birleşik Devletler, kıtanın bir ucundan diğer ucuna kadar yayıldı ve köleliğin ortadan kalkıp kalkmaması tartışması ile başlayan Amerika İç Savaşı'na zemin hazırlandı. İspanyol–Amerikan Savaşı ve I. Dünya Savaşı, ABD'nin dünya gücü olacağının sinyallerini verdi ve II. Dünya Savaşı'nda ise bunu gerçekleştirdi. Soğuk Savaş sırasında Birleşik Devletler ve Sovyetler Birliği çeşitli rekabet yarışlarına katıldı ancak doğrudan askerî çatışma olmadı. Bu yarışlar sonrasında ABD, Ay'a ilk insanları indiren 1969 uzay uçuşuyla, Uzay Yarışı'ndan üstünlük elde etti. Sovyetler Birliği'nin 1991'deki çöküşü Soğuk Savaş'ı sona erdirdi ve ABD'yi dünyanın tek süper gücü yaptı.

Birleşik Devletler, bir federal cumhuriyettir ve çift meclisli bir yasama sistemine sahip olmakla birlikte, üç ayrı hükûmet departmanına sahip temsilî demokrasidir. Birleşmiş Milletler, Dünya Bankası, Uluslararası Para Fonu (IMF), Amerikan Devletleri Örgütü (OAS), NATO gibi uluslararası kuruluşların kurucu üyesidir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyesidir. Ayrıca ABD, uluslararası ekonomik özgürlük, hükûmet yolsuzluğu, yaşam kalitesi ve yüksek eğitim kalitesi ölçütlerinde üst sıralarda yer almaktadır. Gelir ve servet eşitsizliklerine rağmen Amerika Birleşik Devletleri, sosyoekonomik performans ölçümlerinde her defasında üst sıralarda yer almaya devam etmiştir. Irksal ve etnik açıdan en çeşitli toplumlardan birine sahiptir ve nüfusu yüzyıllar süren göçler ile şekillenmiştir.

Tarih
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri tarihi
Amerika yerlileri Anasaziler tarafından MS 1190 ve 1260 yılları arasında inşa edilen Cliff Palace

Kuzey Amerika'nın ilk sakinlerinin en az 12.000 yıl önce Bering Köprüsü yoluyla Sibirya'dan göçle geldikleri genel olarak kabul edilmiştir; ancak, bazı kanıtlar daha da erken bir yerleşim tarihini göstermektedir.[7][8][9] MÖ 11.000 yılı civarında ortaya çıkan Clovis kültürünün, Amerika'daki insan yerleşiminin ilk dalgasını temsil ettiğine inanılıyor.[10][11] Bu, muhtemelen Kuzey Amerika'ya doğru gerçekleşen üç büyük göç dalgasından ilkiydi; Daha sonraki göç dalgaları ile günümüz Atabaskların, Aleutların ve Eskimoların ataları bölgeye geldi.[12]

Zamanla, Kuzey Amerika'daki yerli kültürler giderek daha komplike hale geldiler ve bazıları güneydoğudaki Kolomb öncesi Mississippi kültürü gibi gelişmiş tarım, mimari ve komplike toplumlar geliştirdi.[13] Kahokya şehir devleti, günümüz Amerika Birleşik Devletleri'ndeki en büyük ve en karmaşık Kolomb öncesi arkeolojik sit alanıdır.[14] Four Corners bölgesinde, Anasazi kültürü, yüzyıllarca süren tarımsal bilgi birikimi ile gelişti.[15] Güney Büyük Göller bölgesinde bulunan İrokua Konfederasyonu, on ikinci ve on beşinci yüzyıllar arasında bir noktada kuruldu.[16] Atlantik kıyısı boyunca, avlanma ve tuzak kurma ile birlikte sınırlı tarım uygulayan önde gelen yerliler Algonkin halklarıydı.

Avrupa ile temas kurulan dönemde Kuzey Amerika'nın yerli nüfusunu tahmin etmek zordur.[17][18] Smithsonian Enstitüsü'nden Douglas H. Ubelaker, güney Atlantik eyaletlerinde 92.916, Körfez eyaletlerinde 473.616 nüfus olduğunu tahmin ediyor,[19] ancak çoğu akademisyen bu rakamı çok düşük olarak görüyor.[17] Antropolog Henry F. Dobyns, Meksika Körfezi kıyılarında yaklaşık 1,1 milyon insanın, Florida ile Massachusetts arasında yaşayan 2,2 milyon kişinin, Mississippi Vadisi ve kollarında 5,2 milyon kişinin ve Florida yarımadası'nda yaklaşık 700.000 kişinin yaşadığını öne sürerek, nüfusun çok daha fazla olduğuna inanıyordu.[17][18]

Amerika'nın 1492'de Avrupalılar tarafından keşfinden sonra İspanyollar, Portekizliler, Fransızlar ve İngilizler, buradaki yerli halkların aleyhine toprak sahibi oldular. Avrupalılar, Amerika'daki topraklarını genişlettikten sonra, İngiltere başta olmak üzere çeşitli ülkelerden göçmenler alıp buralara yerleştirerek koloniler kurdular.[20]

1775'te Kuzey Amerika'daki Avrupa koloni bölgeleri

18. yüzyıl ortalarında, bu kolonilerin sayısı 13'e yükseldi ve bu On Üç Koloni, Amerika Birleşik Devletleri'nin temelini oluşturdu.

Amerika kıtası, insanlar için yeni olanaklar ve yeni bir hayat sağladı. Daha sonra, bu koloni sistemi sömürgecilik politikasına dönüştü. İngiliz kolonileri, Birleşik Krallık'a endüstri konusunda hizmet ediyordu. İngilizler kolonilerden vergi alıyordu.[21] Koloniler zaman içinde İngiliz devletinden farklı bir kimlik geliştirmeye başladı. Nüfus hızla büyüyor, tarıma dayalı ekonomi gelişiyor, iş adamları ticari hamlelerde bulunuyordu. Dinsel yapıda da çeşitlilik vardı. Avrupa'dan gelenler tutucu bir Protestanlık geliştirmişti.

Yönetimleri de İngilizlerden farklıydı. Kolonilerin her birinde (Pensilvanya dışında), iki yasama meclisi bulunuyordu. Kolonileri temsil eden alt meclisin üyeleri mal sahipleri tarafından seçiliyor, Krallığı temsil eden üst meclis üyeleri ise İngiliz Kralı tarafından tayin ediliyordu. Kolonilerde yaşayanlar aynı zamanda mahkemeler kurmuştu ve İngiliz hukuk sistemini uyguluyordu.

1756-1763 yılları arasında İngiltere'nin Avusturya, Fransa ve Rusya ittifakıyla yaptığı savaşlar (Yedi Yıl Savaşları), İngiliz maliyesi üzerinde ciddi bir yük oluşturmuştu. İngiltere'nin mali yükünü gidermek amacıyla yeni vergiler koyması, Amerika'da kolonilerin tepkisiyle karşılaştı. Koloniler yüksek vergiler ödeyip karşılığında hiçbir şey alamamaktan rahatsızlardı. Çay ihracatına gelen yüksek ek vergiyle koloniler, 18. yüzyıl ortalarından beri hazır oldukları bağımsızlık mücadelesini hayata geçirdiler. Savaşın başlarında George Washington ve Thomas Jefferson tarafından kaleme alınan ve özgürlük isteklerini dile getiren Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi'ni yayınladı (4 Temmuz 1776). Sonradan 4 Temmuz günü ABD Bağımsızlık Günü olarak kabul edilmiştir.

Altı yıl süren savaş sonunda, George Washington komutasındaki koloni güçleri tarafından yenilgiye uğratılan İngiltere geri çekilmiş ve 1783 yılında Paris antlaşmasıyla 13 koloninin bağımsızlığını kabul etmiştir. Bağımsızlıklarını ilan eden koloniler, içişlerinde serbest eyaletlerden oluşan Amerika Birleşik Devletleri'ni kurdular (1787). 1789'da anayasanın tamamlanıp onaylanmasıyla yeni bir ulus ve Amerikalı üst kimliği doğdu.

Manhattan, New York

Amerika Birleşik Devletleri, ülkeyi anayasayla yöneten bir başkanın seçimle iş başına geldiği ilk modern demokratik cumhuriyettir. Bu manada Fransız Devrimi'nin de öncüsü olmuştur. Bu sistem 18. yüzyıl dünyasında eşitlik, insan hakları, adil yargılama ve kuvvetler ayrılığı gibi kavramların gündeme gelmesini sağlamıştır.

ABD'nin genişlemesi

ABD doğal kaynaklarının zenginliği, genç ve dinamik bir insan gücüne sahip olması nedeniyle 19. yüzyıl boyunca hızla sanayileşti. Ancak 1861-1865 yılları arasında çıkan Amerikan İç Savaşı ülkeyi parçalanma tehdidi altına soktu. Savaş kuzeydeki eyaletlerin başarısıyla sonuçlandı ve ABD tekrar hızlı bir gelişme dönemine girdi. 20. yüzyıl başlarında çıkan I. Dünya Savaşı'nın İtilaf Devletleri tarafından kazanılmasında önemli bir rol oynadı. II. Dünya Savaşı'nda da Almanya, İtalya ve Japonya'ya karşı başarılar elde eden ABD artık bir süper güç hâline gelmişti.

Bu iki dünya savaşından sonra dünya ülkeleri iki kutba ayrıldı. Soğuk Savaş adıyla anılan bu dönemde ABD NATO örgütü çatısı altında Batı Bloğunun liderliğini üstlenirken Sovyetler Birliği Doğu Bloğu'nun (Varşova Paktı) lideri durumundaydı. Soğuk Savaş yılları boyunca ABD başta Kore Savaşı ve Vietnam Savaşı olmak üzere birçok savaşa katıldı. 1989 yılında Berlin Duvarı'nın yıkılışının ardından Soğuk Savaş sona erdi. 1990 yılında Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi üzerine çıkan I. Körfez Savaşı'nda ABD Irak ordusunu yendi. ABD 1995 ve 1999 yıllarında NATO ülkelerinin yardımıyla Bosna Savaşı'na ve Kosova Savaşı'na müdahale etti. 2001 yılında New York ve Washington, DC gibi büyük ABD kentleri El-Kaide tarafından 11 Eylül saldırılarına sahne oldu. Bu saldırılara yanıt olarak ABD 2001 yılında Afganistan Savaşı'nı ve 2003 yılında da Irak Savaşı'nı başlattı. ABD hükûmeti bu savaşların amacının El-Kaide'nin lideri Usame bin Ladin'in öldürülmesi ve Irak'ta bulunduğu iddia edilen kimyasal silahların ele geçirilmesi olduğunu öne sürmüştür. Savaşlarda çok sayıda El-Kaide mensubuyla, Irak ve Amerikan askerinin yanı sıra, siviller de ölmüştür. Sonuçta Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin idam edilmiş, Usame bin Ladin ise evinde yakalanarak öldürülmüştür.

İklim

Amerika Birleşik Devletleri'nin iklimi sürekli değişkenlik gösterir. Doğu ve batı kıyılarındaki sıradağlar, okyanusların iç kısımların iklimine tesir etmesini önlediğinden, bu kıyı şeritleri hariç bütün ülkede karasal iklim hâkimdir.[22] Ülkenin kuzeyinde ise Kanada'dakine benzer çam ormanları görülebilir.

Orta kısımlar çok yüksek olduğundan, mevsimler arasında pek fazla sıcaklık farkı yoktur. Yaz mevsiminde orta bölgelere alçak basınç hâkim olmasına rağmen, okyanustan gelen nemli hava Apalaş Dağları tarafından engellenmediği için orta bölgeler yaz mevsiminde bol yağış alır. Batı taraflarında ise yağış daha azdır.

Atlas Okyanusu'na kıyısı olan şeridin güney kısmı nispeten yağışlı ve ılıman olmasına rağmen, kuzeyi daha serin olup kışları şiddetli geçer.

Meksika Körfezi'ne bakan güney kısım açık ve düz olduğundan bu kısımlarda tropikal iklim hâkimdir. Burada yazlar sıcak, kışlar ise ılımandır. Her mevsimde bol yağış görülür. Alaska kıyı şeridi, denizden etkilenen bir iklime sahip olmasına rağmen, iç kısımlarında çok şiddetli soğuklar görülür.

Yönetim biçimi

Amerika Birleşik Devletleri 50 eyaletten meydana gelen bir federal birliktir. Ulusal hükûmetin merkezi, District of Columbia'dır. Anayasa, ulusal hükûmetin bünyesinin ana hatlarını tespit eder. Yetkileri ile faaliyetlerini belirtir. Kendine has anayasa ve yetkilere sahip olan her eyalet de öteki işlerden sorumludur. Her eyalet; yönetim bakımından şehir, kasaba, nahiye ve köylere ayrılmıştır. Her eyaletin seçimle gelmiş kendi valisi vardır.

Hükûmet
Ana maddeler: Amerika Birleşik Devletleri'nin yönetimi ve Amerika Birleşik Devletleri'nde siyaset
Beyaz Saray

Amerika'da hükûmet, halk hükûmetidir; halk tarafından kurulur. Kongre üyeleri, başkan, eyalet yetkilileri, kasaba ve şehirleri yönetenler halk tarafından seçilir. Hâkimler de, doğrudan halk tarafından seçilir veya seçilmiş yetkililer tarafından tayin edilir. Kamu görevlileri, görevlerini iyi yapmadıkları veya kanunları ciddi bir şekilde ihlal ettiklerinde görevden uzaklaştırılabilirler.

Anayasa, kişilerin hak ve hürriyetlerini teminat altına almaktadır. Bu hak ve hürriyetler, 1791'de anayasaya eklenen ve İnsan Hakları Beyannamesi adı verilen ilk on değişiklikte belirtilmektedir.

Anayasa, hükûmetin yetkilerini üçe ayırmıştır: Başında başkan olan yürütme, Senato ve Temsilciler Meclisi olmak üzere kongrenin her iki kanadını ihtiva eden yasama ve başta yüksek mahkeme olmak üzere yargı. Anayasa, her birinin yetkisini sınırlamakta ve birinin gereğinden fazla yetki sahibi olmasını engellemektedir.

Eyalet hükûmetlerinde de sistem, federal hükûmet sisteminin hemen hemen aynısıdır. Genelde ülke yönetiminde Cumhuriyetçiler üstündür. 1993-2001 yılları arasında Demokratlar hem Temsilciler meclisinde hem de Beyaz Saray'da üstünlük kurdular. 2001 ve 2004 seçimlerinde kazanan Cumhuriyetçiler oldu. 2004 seçimlerinde sonuçlar şöyleydi; Cumhuriyetçiler: 232, Demokratlar: 202, Bağımsız: 1. 2006 seçimlerinde ise çoğunluk Demokratlardaydı; Demokratlar: 232, Cumhuriyetçiler: 202. Temsilciler Meclisi başkanlığına Demokrat Nancy Pelosi seçildi.

Her eyalette yürütme kuvvetinin başında bir vali vardır. Eyalet hükûmetleri düzeni koruma, çocuk ve gençlerin eğitimi, yol inşaatı gibi işlere bakar. Federal hükûmet; millî, milletlerarası ve birden fazla eyaleti ilgilendiren meselelerle uğraşır. Vatandaşların günlük hayatını etkileyen kanunlar, şehir ve kasabalardaki polis teşkilatı tarafından uygulanır. FBI diye bilinen Federal Soruşturma Bürosu; eyalet sınırlarını geçen suçluları, federal kanunlara aykırı hareket edenleri araştırır.

Federal Hükûmet

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı, genel seçimle dört yıllık bir süre için seçilir. Seçilen Başkan, sürenin sonunda bir devre daha seçilebilir. Başkanın Amerika'da doğmuş olması, en az 14 yıl Amerika'da ikamet etmiş olması ve yaşının en az otuz beş olması gerekir. Yılda 200.000 dolar üzerinde maaş ve ilaveten masrafları için de 50.000 dolar alır; fakat bunların toplamı üzerinden gelir vergisi öder. Ayrıca seyahat ve misafir ağırlama masrafı olarak vergiye tabi olmayan 100.000 dolar alır.

Başkan, kongre tarafından onaylanmış bir kanun tasarısını veto eder veya bunu imzalamayı reddederse; kongrenin her iki kanadı tarafından üçte iki oyla alınan bir karar bu vetoyu hükümsüz kılar ve tasarı kanunlaşır. Başkan; federal hâkimleri, büyükelçileri, yüzlerce hükûmet yetkilisini tayin eder. Başkanın ölümü, istifa etmesi veya kalıcı olarak sakatlanması hâlinde görevi seçime kadar başkan yardımcısı yürütür.

Birleşik Amerika Anayasası uyarınca, görev süresi tamamlanmamış bir Başkan, ancak görevi kötüye kullandığı iddiasının, yeterli delile dayanılarak, Temsilciler Meclisinde üyelerin üçte iki çoğunluğunun tasdik etmesi ile görevden alınabilir. Bugüne kadar yalnız bir Amerikan Başkanı görevi kötüye kullanmakla suçlanmıştır. O da 1868'de muhakeme edilerek beraat eden Andrew Jackson'dır. Ancak 1974'te başkan Richard Nixon dâhil, yüksek makamda birçok yetkilinin karıştığı seçim kampanyasında kanun dışı para toplama olayı mahkemeye intikal etti. Watergate olarak adlandırılan bu olayda Nixon, mahkemeye çıkmadan istifa etti ve yerine Gerald Ford geçti.

Yasama kolu olan Kongre; Senato ve Temsilciler Meclisi'nden meydana gelir. Senatörler 6 yıl, Temsilciler Meclisi üyeleri ise iki yıl için seçilirler. Senatör ve Temsilciler aday olmak istedikleri sürece tekrar seçilebilirler.

Elli eyaletin her biri, Kongreye iki senatör gönderir. Senatonun üçte biri, her iki yılda bir seçilir. Senatör seçilmek için adayın otuz yaşını doldurması ve seçilmesinden en az dokuz yıl önce Amerikan vatandaşı olmuş bulunması şarttır.

Temsilciler Meclisinin 435 üyesi vardır. Her eyalet, kendi nüfus oranına göre belli sayıda üyeye sahiptir. Eyaletler aşağı yukarı eşit nüfuslu seçim bölgelerine ayrılır ve her bölgenin seçmenleri Kongreye bir temsilci üye seçer. Bir üyenin en az yirmi beş yaşında ve en az yedi yıllık Amerikan vatandaşı olması gerekir.

Bir tasarının kanun olabilmesi için hem Senato hem de Temsilciler Meclisi tarafından tasdik edilmesi gerekir.

Dış ilişkiler

Ülkenin kuruluşundan beri dış siyasetin yönetiminde başlıca söz sahibi Başkan olmuştur. Bununla birlikte, yetkileri sınırsız değildir. Giriştiği taahhütlerin Kongre tarafından tasdik edilmesi gerekir.

Amerika, Birleşmiş Milletler'in Anayasası uyarınca kurulan Kuzey Atlantik Anlaşması Teşkilatı (NATO), Amerika Devletleri Teşkilatı (OAS) gibi bölge savunma gruplarına ve barış ile gelişmeyi destekleyen diğer kuruluşlara da katılmıştır.

Filipin halkının bağımsızlık için verdiği mücadelenin kanlı bir şekilde bastırılmasından başlayarak ABD yönetimleri gizli operasyonlarda, Latin Amerika, Asya ve Orta Doğu'daki savaşlarda yer alarak yabancı topraklardaki çatışmalara müdahale etmektedirler.

Ekonomi
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri ekonomisi

Turizm

Amerika Birleşik Devletleri, Birleşmiş Milletler Turizm Örgütünün verilerine göre 2012 yılında kaydedilen 67 milyon turistle Fransa'dan sonra dünyada en çok ziyaret edilen ikinci ülke durumundadır.[23]

Demografi
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri demografisi

Nüfus
Irk/Etnik
(2010 nüfus verilerine göre)[24]
Irka göre:
Beyaz72,4%
Afroamerikan12,6%
Asyalı4,8%
Kızılderililer ve Alaska yerlileri0,9%
Hawaii yerlileri ve Pasifik adalılar0,2%
Diğerleri6,2%
Melez (iki veya daha fazla)2,9%
Etniğe göre:[25]
Hispanik/Latin (herhangi bir ırk)16,3%
Hispanik/Latin olmayan (herhangi bir ırk)83,7%

Amerika Birleşik Devletleri Sayım Bürosu yaklaşık 11,2 milyon yasadışı göçmen de dâhil ülkenin nüfusunu 317.593.000[26] olarak tahmin eder.[27] 1900'lerde yaklaşık 76 milyon olan ABD nüfusu 20. yüzyılda neredeyse dört katına çıktı.[28] Çin ve Hindistan'dan sonra dünyanın en kalabalık üçüncü ülkesi olan ABD, büyük nüfus artışı beklenen ülkeler arasında büyük ve sanayileşmiş tek ülkedir.[29]

1000 de 13 olan doğum hızı, 35% olan dünya ortalamasının altındadır. Nüfus artışı hızı pozitif 0,9%, birçok gelişmiş ülkeye göre daha yüksektir.[30] 2012 mali yılı içinde, bir milyondan fazla göçmene (çoğu aile birleşimi ile gelen) yasal ikamet hakkı verildi.[31] Meksika 1965 Göç Yasasından beri yeni ikamet edenlerin önde gelen kaynağıdır. Çin, Hindistan ve Filipinler her sene gönderenler arasında ilk dörttedir.[32][33] Dokuz milyon Amerikalı homoseksüel, biseksüel ya da transgenderdir, bu nüfusun en az yüzde dördüne eşittir.[34] 2010 yılında yapılan bir araştırmada erkeklerin yüzde yedisi ve kadınların yüzde sekizi kendini gey, lezbiyen ya da biseksüel olarak tanımladı.[35]

Öncü nüfus merkezleri (tüm listeyi gör)
Sıra Şehir merkezi Metro bölgesi nüfusu Metropoliten istatistik alanı Bölge[36]

New York


Los Angeles


Chicago
1New York19,015,900New York-Newark-Jersey City, NY-NJ-PA MSAKuzeydoğu
2Los Angeles12,944,801Los Angeles–Long Beach–Santa Ana, CA MSABatı
3Chicago9,504,753Chicago–Joliet–Naperville, IL–IN–WI MSAOrtabatı
4Dallas–Fort Worth6,526,548Dallas–Fort Worth–Arlington, TX MSAGüney
5Houston6,086,538 Houston–The Woodlands-Sugar Land MSAGüney
6Philadelphia5,992,414Philadelphia–Camden–Wilmington, PA–NJ–DE–MD MSAKuzeydoğu
7Washington, DC5,703,948Washington, DC–VA–MD–WV MSAKuzeydoğu
8Miami5,670,125Miami–Fort Lauderdale–Pompano Beach, FL MSAGüney
9Atlanta5,359,205Atlanta–Sandy Springs–Marietta, GA MSAGüney
10Boston4,591,112Boston–Cambridge–Quincy, MA–NH MSAKuzeydoğu
11San Francisco4,391,037San Francisco–Oakland–Fremont, CA MSABatı
12San Bernardino-Riverside4,304,997San Bernandino–Riverside–Ontario, CA MSABatı
13Detroit4,285,832Detroit–Warren–Livonia, MI MSAOrtabatı
14Phoenix4,263,236Phoenix–Mesa–Glendale, AZ MSABatı
15Seattle3,500,026Seattle–Tacoma–Bellevue, WA MSABatı
16Minneapolis–St. Paul3,318,486Minneapolis–St. Paul–Bloomington, MN–WI MSAOrtabatı
17San Diego3,140,069San Diego–Carlsbad–San Marcos, CA MSABatı
18Tampa–St. Petersburg2,824,724Tampa–St. Petersburg–Clearwater, FL MSAGüney
19St. Louis2,817,355St. Louis–St. Charles–Farmington, MO–IL MSAOrtabatı
20Baltimore2,729,110Baltimore–Towson, MD MSAKuzeydoğu
ABD Sayım Bürosunun 2011 yılı verileri baz alınmıştır [37]

Göçler
County'lere göre en büyük soy grupları, 2000

ABD bir göçmenler ülkesidir. Göçmenler tarafından kurulmuş ve gelişmiştir. Hâlâ dünyanın en çok göç alan ülkelerinden birisidir. Amerika Birleşik Devletleri'nin 4 Temmuz 1776'daki bağımsızlığından hemen önce nüfus yaklaşık 2,5 milyon kadardı (%95 beyaz Avrupa, %5 siyahi Afrika). Bu beyaz nüfusta en büyük pay Almanların ve İskandinav ülkelerinindir (İsveç, Norveç, Danimarka). Bu milletler ilk 3 grubu oluşturmaktaydı (dinî olarak %98 Protestan, %2 Katolik). 1620-1770 yılları arasında bu ilk gelenler karşılıklı evlilikler ve din birliği sayesinde bugün Beyaz Amerikalı dediğimiz (WASP- White, AngloSaxon, Protestan) siyasette ve iş dünyasında hâkim konumda olan Amerikan ulusunun ana çekirdeğini oluşturdular. 2008 yılına kadar seçilen bütün ABD başkanları bu gruba dâhildir.[38]

Günümüz ABD'sinde yaşayan siyahilerin (Afroamerikanlar) çoğu Amerika'ya getirilen kölelerin soyundandır.

1870-1920 yılları arası 2. göç dalgasının oluştuğu yıllardır. Bu yıllarda yukarıda adı geçen devletlerden göçler devam etmektedir; fakat yoğunluk Katolik ve Ortodoks Avrupalılara (İtalyanlar, Yunanlar, Gürcüler, Ermeniler, Ruslar, Lehler, Avusturya-Macaristan, Sırplar) ve İrlandalılara kaymıştır. 1880 yılında nüfus 60 milyona yaklaşmıştır (1950'de %86 beyaz Avrupa, %9 siyahi Afrika, %3 Hispanik (Latin Amerikalı); dinî olarak ise %74 Protestan, %20 Katolik, %3 Musevi, %2 Ortodoks ve %1 Budist). ABD'nin nüfusu 1935'te 100 milyona, 1970'te 200 milyona, 2005'te ise 300 milyona ulaşmıştır.

3. göç dalgası 1970'lerin sonunda başlamıştır ve hâlen sürmektedir. Bu göç dalgası daha çok çeşitlilik göstermektedir. Asya'dan, Ortadoğu'dan, eski komünist ülkelerden, Latin ülkelerinden özellikle Meksika ve Karayipler'den gelen yoğun Hispanik-Latin Amerika göçüdür (yılda yaklaşık 800.000 ila 1,5 milyon arası).

2006 sayımına göre nüfusu 1 milyon ya da üzerinde olan 32 tane grup vardır. 2010 sayımına göre nüfusun çoğunluğu (%63,7) beyaz ve Avrupalı, %16,4'i Hispanik-Latin Amerikalıdır. Nüfusun %12,2'si siyahi Afrika, %4,7'i Asya kökenli, %0,7'si Amerikan yerlisi, %0,2'si pasifik adaları yerlisi, %1,9'u melez ve %0,2'si diğer ırklardır.

Diller
Diller(2007)
İngilizce223 milyon
İspanyolca34,5 milyon
Çince2,5 milyon
Fransızca2,0 milyon
Tagalogca1,5 milyon
Vietnamca1,2 milyon
Almanca1,1 milyon

Amerika Birleşik Devletleri'nin federal düzeyde resmî dili yoktur. Ancak ülkede en çok kullanılan dil İngilizcedir (Amerikan İngilizcesi). 2010 yılında 5 yaşın üzerinde olan, yaklaşık olarak 230 milyon kişi diğer bir deyişle nüfusun %80'i evlerinde sadece İngilizce konuşmaktadır, bunu %12 ile İspanyolca takip etmektedir. En az 28 eyalette bazı Amerikalılar İngilizcenin resmi dil olmasını savunmaktadırlar.[39]

Hawaii'de eyalet anayasasına göre Hawaii'yice ve İngilizce ortak resmi dillerdir.[40]

İspanyolcanın kullanımı ise Meksika ve Küba'dan gelen göçmenler nedeniyle son yıllarda belli kollarda arttı. Louisiana eyaletinde ise Fransızca kullanılır; çünkü Fransız sömürgeleri burada kurulmuştur.

Kolej ve üniversiteler
Ana madde: Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yükseköğretim kurumları listesi

Birleşik Amerika'da yükseköğretim 18 yaşında başlar. Ancak yükseköğretimin Birleşik Amerika'ya özgü bir özelliği vardır ki, Avrupa'da rastlanmaz: Üniversitede belli bir alanda uzmanlık öğrenimine başlamadan önce bir kolej aşamasına geçilir. Koleji bitirenlere graduates (diplomalı) olarak bakılır ve -graduate school- da çalışmalarını sürdürürler. Bir Amerikan üniversitesi, genel olarak, bir kolej ile birlikte graduate school'dan oluşur.

Kolej ve üniversitelerin çoğu özeldir ve çeşitli kaynaklardan gelen kaynaklarla yaşarlar. Eski öğrencilerin bağışları, sanayi ve ticarette ün yapmış (Ford, Rockefeller, Carnegi vb.) büyük sermaye sahiplerinin kurduğu fonlarla, asıl okuyacak öğrencilerin ödedikleri paralar, bu kaynakların başında gelir.

Aslında belli bir refah düzeyine gelmiş ailelerin çocuklarını ayrıcalıklı duruma getiren bu sistemin zararları, doğrudan doğruya devletin kurduğu üniversiteler yoluyla bir parça giderilmek istenir.

Sanat

Edebiyat
Ernest Hemingway

Birleşik Amerika'da büyük bir sanat ve edebiyat faaliyeti vardır. Bir çağdaş Fransız romanından daha az kültürlü ama daha canlı ve daha insani olan Amerikan romanı, dünya edebiyatında sürekli bir yer tutmuştur. Mark Twain ve Henry James'ten günümüze değin ulaşan büyük bir yazarlar kafilesi içinde, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra gelen ve kayıp kuşak adı verilen yazarları (Ernest Hemingway, William Faulkner, Caldwell, John Steinbeck) özellikle hatırlatmak gerekir. Roman, bir Amerikan buluşu olan cep kitabı biçimiyle, büyük okuyucu kitlelerine yayılma fırsatını daha kolay bulabilmiştir. Amerikan edebiyatı, Edgar Allen Poe'dan başlayarak Ezra Pound'a değin şiirde büyük temsilciler yetiştirmiştir. Tiyatronun da, Eugen O'Neill'dan Arthur Miller'a değin soylu temsilcileri olmuştur.

Müzik

Müzik de Amerikan sanatında popüler konumdadır. Amerikan gençlerinin büyük bir bölümü, bir müzik aletini kullanmayı bilir. Orkestralar hayli yaygındır. Copland, Chadwick, Gershwin gibi bestecilerin temsilcisi oldukları senfonik müziğin yanı sıra, siyahilerin yarattıkları Caz müziğin etkisi büyüktür. Bu etki Amerika ile sınırlı olmayıp dünya çapındadır.

Sinema
Lee Dağı'ndaki HOLLYWOOD yazısı

Hollywood'da merkezleşen sinema aynı zamanda dev bir sanayi halindedir. Milyoner yıldızların çevresinde yıldız olabilmek için yığınla insanın verdiği yer yer dramatik bir mücadeleye rastlanır. Film üretiminde başta gelen Amerikan sineması, genellikle orta düzeydedir. Bununla birlikte batıya doğru ilerleyen kovboyların maceralarını konu alan Westernler ile, görkemli sahnelerin oluşturduğu filmler ve komedi filmleri içinde, sinema tarihine geçenler olmuştur. Amerika'da, sinemanın etkisini, radyo ve özellikle televizyon tamamlar.

Görsel Sanatlar

Görsel sanatların başında mimarlık gelir. Amerika'nın mimarlığı işlevseldir. Ev kullanışlı ve konforlu olmalıdır. İş yaşamı, büyük gökdelenlerde geçer. Bu gökdelenler içinde gerçek anlamda güzel olanlar vardır. Anıtlar, fazla özgünlüğü olmayan ve genellikle Greko-Romen stilde yapılır.

Amerikan resminde, Avrupa etkisinden kurtulmak çabalarına karşın bu etki hâlen egemendir. Bu durum heykel de aynı şekilde geçerlidir. Avrupa sanatının resim ve heykelde ortaya koyduğu başeserlerin önde gelen alıcısı da yine Birleşik Amerika olmaktadır. Bu durumda zincirleme bir etki yaratarak Birleşik Devletler'de müzeciliğin de gelişmesini sağlamıştır

Basın

Basın Birleşik Amerika'da, Avrupa'da olduğundan daha çok önemli bir rol oynar, bunun en iyi örneği Watergate skandalıdır. Yüksek düzeyde birkaç gazetenin dışında kalanlar, yerel ve sporla ilgili haberlere çarpıcı haberlere ayrılmıştır. Gazetelerin çoğu büyük iktisadi kuruluşlarındır bundan ötürü ister istemez sermaye çıkarlarını savunurlar.[41]

Spor dalları

Amerikan futbolu açık ara Amerika'daki en popüler spordur. Final organizasyonu olan Super Bowl, dünya çapında milyonlar tarafından izlenmektedir. Basketbol, tenis, buz hokeyi ve beyzbol Amerika'nın diğer popüler sporlarıdır.[42]

Dünyadaki en popüler spor olan futbol ise Amerika'da emekleme aşamasındadır ve 3 seviyesi bulunmaktadır.

Din

Din olarak ise, Amerika Birleşik Devletleri'nde toplam; %65 Hristiyan (%43 Protestan, %20 Katolik, %2 Mormon), %26 Dinsiz, %2 Yahudilik, %1 Müslüman, %1 Budist, %1 Hindu %3 diğer dinlerden insan yaşamaktadır.[43]

Şinto, Kaodaizm, Sihizm, Jainizm, Taoizm, Bahailik, Ekankar, Amerikan yerli dini ve Kemetizm gibi diğer pek çok din de Amerika'da temsil edilmektedir.[44]

Birleşik Devletler yönetimindeki topraklar
  • Karayip Denizi'nde 9.104 kilometrekarelik bir ada olan Porto Riko, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlıdır. 3.410.000 nüfusu Amerika Birleşik Devletleri vatandaşıdır. Valilerini ve yasama meclislerini kendileri seçerler.
  • Yine Karayip Denizi'ndeki Virgin Adaları 1917 yılında Danimarka'dan satın alınmıştır. Adanın yüz bin nüfusu Amerika Birleşik Devletleri vatandaşı olup valilerini ve tek yasama organı olan senatoyu kendileri seçerler. Virgin Adaları'nda 346 kilometrekare yer tutan 50 küçük ada vardır.

Ayrıca bakınız

Notlar
  1. Beş ana bölgesi: Amerikan Samoası, Guam, Kuzey Mariana Adaları, Porto Riko ve Virjin Adaları'dır. Kalıcı nüfusa sahip olmayan on bir küçük ada alanı vardır: Baker Adası, Howland Adası, Jarvis Adası, Johnston Atolü, Kingman Resifi, Midway Atolü ve Palmyra Atolü. Bajo Nuevo Bank, Navassa Adası, Serranilla Bank ve Wake Island üzerindeki ABD egemenliği ise tartışmalıdır.[2]
  2. Encyclopædia Britannica, 9.572.000 km2 (3.696.100 sq mi) ile üçüncü sıraya Çin'i (Rusya ve Kanada'dan sonra); dördüncü sıraya ise ABD'yi koyuyor.[3] Amerika Birleşik Devletleri için bu değer, kıyı ve karasularını kapsamadığı için CIA World Factbook'ta belirtilenden daha azdır.[4]
    CIA World Factbook, Amerika Birleşik Devletleri'ni Rusya ve Kanada'dan sonra, 9.833.517 km2 (3.796.742 sq mi) büyüklüğü ile üçüncü, Çin'i ise 9.596.960 km2 (3.705.410 sq mi) büyüklüğü ile dördüncü olarak listelemektedir.[5][6]

Kaynakça
  1. "U.S. Census Bureau QuickFacts: United States". www.census.gov (İngilizce). 30 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.
  2. U.S. State Department, Common Core Document to U.N. Committee on Human Rights 26 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., December 30, 2011, Item 22, 27, 80. And U.S. General Accounting Office Report, U.S. Insular Areas: application of the U.S. Constitution 3 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., November 1997, pp. 1, 6, 39n. Both viewed April 6, 2016.
  3. "China". Encyclopædia Britannica. 22 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2010.
  4. "United States". Encyclopædia Britannica. 19 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2010.
  5. "United States". CIA World Factbook. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016.
  6. "China". CIA World Factbook. 12 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2016.
  7. Erlandson, Rick & Vellanoweth 2008, s. 19.
  8. Savage 2011, s. 55.
  9. Haviland, Walrath & Prins 2013, s. 219.
  10. Waters & Stafford 2007, ss. 1122–1126.
  11. Flannery 2015, ss. 173–185.
  12. Gelo 2018, ss. 79-80.
  13. Lockard 2010, s. 315.
  14. Martinez, Sage & Ono 2016, s. 4.
  15. Fagan 2016, s. 390.
  16. Dean R. Snow (1994). The Iroquois. Blackwell Publishers, Ltd. ISBN 978-1-55786-938-8. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2010.
  17. Perdue & Green 2005, s. 40.
  18. Haines, Haines & Steckel 2000, s. 12.
  19. Thornton 1998, s. 34.
  20. "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2012.
  21. "Ülke rehberi: Amerika Birleşik Devletleri". BBC. 5 Şubat 2009. Erişim tarihi: 13 Mart 2009.
  22. "Arşivlenmiş kopya". 13 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2012.
  23. (İngilizce)UNWTO Tourism Highlights 18 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. World Tourism Organization. Sayfa 6. 4 Ağustos 2013 tarihinde erişildi.
  24. "2010 Census Data". Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayım Bürosu. 21 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2011.
  25. "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014.
  27. Camarota, Steven A.; Jensenius, Karen (Temmuz 2008). "Homeward Bound: Recent Immigration Enforcement and the Decline in the Illegal Alien Population" (PDF). Center for Immigration Studies. 9 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2008.
  28. "Statistical Abstract of the United States" (PDF). Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayım Bürosu. 2005. 28 Aralık 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2014.
  29. "Executive Summary: A Population Perspective of the United States". Population Resource Center. Mayıs 2000. 4 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2007.
  30. "Births: Preliminary Data for 2010" (PDF). National Vital Statistics Reports, Volume 60. National Center for Health Statistics. 2011. 25 Mart 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2012.
  31. "U.S. Legal Permanent Residents: 2012" 11 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Office of Immigration Statistics Annual Flow Report.
  32. "Yearbook of Immigration Statistics: 2011 – Persons Obtaining Legal Permanent Resident Status by Region and Country of Birth: Fiscal Years 2002 to 2011 (Table 3)". U.S. Dept. of Homeland Security. 28 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2013.
  33. "Yearbook of Immigration Statistics: 2007 – Persons Obtaining Legal Permanent Resident Status by Region and Country of Birth: Fiscal Years 1998 to 2007 (Table 3)". U.S. Dept. of Homeland Security. 12 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2013.
  34. Donaldson James, Susan (8 Nisan 2011). "Gay Americans Make Up 4 Percent of Population". ABC News. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2012.
  35. National Survey of Sexual Health and Behavior 1 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Retrieved January 6, 2013.
  36. "Figure A–3. Census Regions, Census Divisions, and Their Constituent States" (PDF). U.S. Census Bureau. 9 Mart 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2007-06-17.
  37. "Annual Estimates of the Population of Metropolitan and Micropolitan Statistical Areas: April 1, 2010 to July 1, 2011". U.S. Census Bureau. 30 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2012-06-07.
  38. "Arşivlenmiş kopya". 19 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2012.
  39. Wikipedia, İngilizce Amerika Birleşik Devletleri sayfası
  40. Wikipedia, İngilizce Amerika Birleşik Devleti sayfası
  41. Tanilli, Server Uygarlık tarihi. sf.132-133
  42. Most Popular Sports in America
  43. NW, 1615 L. St; Washington, Suite 800; Inquiries, DC 20036 USA202-419-4300 | Main202-419-4349 | Fax202-419-4372 | Media (17 Ekim 2019). "In U.S., Decline of Christianity Continues at Rapid Pace". Pew Research Center's Religion & Public Life Project (İngilizce). 17 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.
  44. Media, Minorities, and Meaning: A Critical Introduction — Page 88, Debra L. Merskin – 2010

Dış bağlantılar
Hükümet
Tarih
Haritalar
Fotoğraflar
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.