Osmanlı-Memlûk Savaşı
Osmanlı-Memlûk Savaşı, 1485-1491 yılları arasında yapılan bir dizi savaş serisidir. Savaş sırasında Osmanlılar, Memlûkluların Anadolu ve Suriye'deki topraklarını işgal etti. Bu savaş, Osmanlı Devleti'nin Yakın Doğu'daki savaşlarının en önemlilerinden biridir. Birkaç saldırıya rağmen, 1491 yılında yapılan barış antlaşmasıyla, savaştan önceki sınırlara geri dönüldü. Barış dönemi, 1516 yılına kadar sürdü (bknz: Mercidabık Muharebesi).
| Osmanlı-Memlük Savaşı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Osmanlı Devleti'nin Yakın Doğu'daki savaşları | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu |
 Memlûk Sultanlığı | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
II. Bayezid |
Kayıtbay | ||||||
| Güçler | |||||||
| ~60.000 asker | Bilinmiyor ancak Osmanlılarınkinden daha az | ||||||
Savaş öncesi durum
O zamanlarda, Osmanlı-Memlûk ilişkileri düşmanlık seviyesindeydi. Bunun nedenleri: her iki devlet de İpek Yolu ve Baharat Yolu üzerinden para kazanıyordu. Ayrıca Osmanlılar, İslam'ın kutsal şehirlerini kontrol etmek istiyordu. İki devleti birbirinden ayıran 4 tane Türkmen tampon devleti vardı (Karamanoğulları, Ramazanoğulları, Akkoyunlular ve Dulkadiroğulları). Bu 4 devlet, o anki Osmanlı ve Memlûk ilişkilerine göre sık sık taraf değiştiriyorlardı. Venedikli tarihçi Domenico Malipiero ve Osmanlı Tarihçisi Tursun Bey'e göre, Memlûklularla savaşma fikri ilk düşünen padişah Fatih Sultan Mehmet'tir. 1468 yılı için planladığı saldırı için Uzun Hasan'dan ve Karamanoğullarından destek bulamayınca, Memlûklular yerine Akkoyunlular ve Karamanoğulları üzerine yürümüştür; ve Akkoyunluları yıkmıştır. II. Bayezid, 1481 yılında tahta geçtikten sonra, kardeşi Cem Sultan ile taht mücadelesine girer. Ancak Cem Sultan Osmanlı topraklarında yenilince, önce Ramazanoğullarına, ardından Memlûklulara sığındı. Memlûklular, Cem Sultan'a askerî destek vermemesine rağmen, Cem Sultan'ın onlara sığınmasına ses çıkarmadı. Bu durum, Osmanlı-Memlûk düşmanlığını yeniden gündeme getirir. Bu olaydan sonra, Memlûklular Hindistan'dan dönen Osmanlı elçisini ve yanında getirdiği Hindistan elçisini esir alır.
Savaş
İlk çatışma, Dulkadiroğullarının Memlûkluların kontrolündeki Malatya'ya saldırmasıyla başlar. Memlûkler cevap verir ve ilk çatışmayı kazanırlar.
İlk Osmanlı saldırısı (1485)
İlk geniş çaplı saldırı, II. Bayezid tarafından 1485 yılında yapıldı. Hem donanma, hem de kara orduları saldırıya katılmıştır. Saldırının komutanı, Karamanoğullarının beyi Karagöz Mehmet Paşa oldu. Kara askerleri ağırlıklı olarak eyalet askerlerinden oluşuyordu. Ordunun ilk görevi, Kilikya çevresini alıp, Turgutlu ve Vaşak aşiretlerini susturmak oldu. Ordu, 9 Şubat 1486 tarihinde, Adana şehrinin hemen dışında Memlükler tarafından mağlup edildi. Bunu üzerine Hersekli Ahmed Paşa komutasında yeniçeri ağırlıklı destek, İstanbul'dan yola çıktı. Ama bu desteğe rağmen, 15 Mart tarihinde ordu tekrar yenildi. Karagöz Mehmed savaş alanından kaçtı ve Hersekli Ahmet Paşa esir alındı. Sonuç olarak, Kilikya Bölgesi tekrar Memlûk kontrolüne girdi.
İkinci Osmanlı saldırısı (1487)
1487'de Osmanlılar, Kapıkulu askeri ağırlıklı ikinci saldırısını yapar. Bu orduda, Dulkadiroğullarından gelen destek de vardır. Bu ordu, Koca Davud Paşa tarafından idare edilmiştir. Bu saldırının amacı, Memlûklulara saldırı amacı gütmemektedir, sadece Turgutlu ve Vaşak aşiretlerinin çıkardığı isyan bastırılmıştır.
Üçüncü Osmanlı saldırısı (1488)
Osmanlıların bu savaştaki en büyük çaptaki ve en son saldırısı 1488 yılında gerçekleşti. Hem karadan, hem de denizden saldırı gerçekleşti. Hersekli Ahmed Paşa esaretten kurtulduktan sonra, donanmanın başına geçti. Kara ordusu Rumeli Beylerbeyi Hadım Ali Paşa tarafından idare edildi. Saldırıya başlamadan önce, Osmanlılar Venedikliler'in Gazimağusa limanını kiralamak istedi. Ama Venedikliler bu teklifi reddetti. Hatta bunun üzerine, Venedikliler Kıbrıs'ı korumak için donanma bile gönderdi. Memlûklular da İtalyan ülkelerden donanma yardımı istedi, ama onlarınki de reddedildi. Bunun üzerine, Osmanlı donanması İskenderun'a demirlemedi. Ama sonrasından çıkan bir fırtınadan dolayı, donanmanın çoğu battı, ve Osmanlı donanma desteğinden mahrum kaldı. Bu sırada, Osmanlılar Kilikya'nın tamamına hakim oldu. Osmanlı donanmasının yok olması, Memlûkluların işine geldi ve Kiliya'ya doğru ilerlemeye başladı. 26 Ağustos 1488 tarihinde, Adana'nın Ağaçayırı mevkiinde iki ordu karşılaştı. Savaşta, Osmanlı ordusu sol kanatta ilerleme kaydetse de, sağ kanattan dağılması nedeniyle ordu geri çekilmek zorunda kaldı. Karaman'ın destek ordusu savaş alanından kaçtı. Osmanlı ordusu Karaman'a geri çekildi ve destek orduyu toplamaya başladı. Eyalet askerlerinin komutanlarının çoğu İstanbul'a çağrıldı ve Rumeli Hisarı'nda esir edildi. Bu sırada, Memlûklular Adana'yı 3 ay boyunca kuşattı ve ele geçirdi. Bunun üzerine, Hersekli Ahmet Paşa Adana'ya yürüdü ve küçük bir zafer elde etti. Başarısına rağmen, Kilikya hâlâ Memlûkluların elindeydi. Osmanlıların başarısızlığı üzerine, Osmanlılara bağlı Türkmen aşiretleri, Karaman'ın safına geçmeye başladı.
Memlûk saldırısı (1490)
Osmanlıların başarısızlığından cesaret alan Memlûklular, karşı saldırıya geçti. Adana'dan Karaman Beyliği'ne doğru ilerlediler ve Kayseri'yi kuşattılar. Bunu gören Hersekli Ahmet Paşa, destek orduyla savunmaya geçti. Ancak, Memlûklular kuşatmayı kaldırdı ve Adana'ya geri döndü.
Barış antlaşması
Osmanlılar kendilerine karşı başlatılması muhtemel Haçlı saldırıları ihtimali, Memlûklular ise savaşın ekonomilerini bozması nedeniyle birbirleriyle savaşmadılar. İki taraf, sonuçsuz savaşı sonlandırmak istiyordu. Böylece, Güney Toros Dağları'nın Gülek Geçiti'nde barış antlaşması imzaladılar. Savaş öncesi sınırları dönüldü.
Savaşın analizi
Gerçekte, hem karada hem de denizde Osmanlılar üstün durumdaydı. Ancak savaşta, Memlûklular iyi kale savunması ve süvari ordusunu iyi kullanması sonucu, Osmanlılar karada fazla başarılı olmadı. Ayrıca Cem Sultan Olayı, Osmanlıları içten içe yıpratmıştı.
Savaşın Ben-i Ahmer Devleti'ne etkisi
Savaş sırasında, İspanya'daki son Arap devleti olan Ben-i Ahmer Devleti yıkıldı. Ben-i Ahmer Devleti Osmanlılardan yardım istedi ama Osmanlılar savaşta olduğu için sınırlı sayıda destek gönderebildi. Hatta Osmanlılar savaşta olmasaydı, belki de Ben-i Ahmer Devleti'nin çöküşünü engelleyebilirdi.
Memlûkluların çöküşü
Bu savaş, Memlûkluları ekonomik krize soktu. Çünkü, bütün güçlerini Osmanlılara karşı kullanmışlardı. Sonra 1504-1517 yılları arasında yapılan Portekiz-Memlûk Deniz Savaşı, Memlûklü ekonomisine son noktayı koydu. 1516 ve 1517 yıllarında Osmanlılarla yapılan Mercidabık Muharebesi ve Ridaniye Muharebesi sonucu, Memlûk Devleti yıkıldı.