Pournelle diyagramı
Pournelle diyagramı, Jerry Pournelle tarafından (1963 yılındaki siyaset bilimi doktora tezinde) geliştirilmiş iki boyutlu bir koordinat sistemi olup siyasi ideolojileri ayırt etmede kullanılır. İki boyutlu bir diyagram olduğundan Siyasi Pusula'ya ve Nolan diyagramı'na benzer ancak Pournelle diyagramının eksenleri diğer sistemlerden farklıdır.
Bu eksenler şöyledir:
- X-ekseni, "Devletçi yönelim" (devletçilik imi), bir siyasi felsefenin devlet ve merkezi hükûmet yönelimini belirtir. Aşırı sağ "devlet kutsiyeti"ni, aşırı sol ise devleti "kötülüklerin başı" olarak temsil eder ve bireyin hürrüyetini savunur.
- Y-ekseni, "Planlı sosyal ilerleme yönelimi" (akılcılık imi), bir siyasi felsefenin toplumsal sorunların akılla çözülebileceğini savunma seviyesini belirtir. En üst, planlı sosyal ilerlemeye mutlak bağlılığı; en alt bu yöntemleri saf bir ütopyacılık olarak gören şüpheci yaklaşımı gösterir. Bu eksenin üst tarafında bulunanlar bir geleneksel teamülün neye hizmet ettiğini bilemediklerinde onu (antika ve kullanışsız olarak değerlendirip) terk etme eğilimi gösterirken eksenin alt tarafında bulunanlar geleneği (zamana kendini kanıtlamış ve muhtemelen kullanışlı olarak görüp) muhafaza etme eğilimi gösterir.
Sosyal liberalizm, sosyalizm ve komünizm gibi sol düşünceler Pournelle tarafından aşırı devlet kontrolü ve aşırı akılcılığın kesiştiği sağ üst çeyreğe yerleştirilmiştir. Muhafazakarlık, faşizm ve Nazizm aşırı devlet kontrolü ve düşük akılcılığın kesiştiği sağ alt çeyrekte bulunur. Klasik anarşist düşünceler düşük devlet kontrolü ve düşük akılcılığın kesiştiği sol alt köşededir. Liberteryenler (Anarko-kapitalistler dahil) ve Objektivistler düşük devlet kontrolü ve yüksek akılcılığın kesiştiği sol üst çeyrekte bulunur. Her çapraz eksen "doğal" siyasi müttefikleri içerir.
Eleştiriler
Bazı eleştirmenler modeli "akıl dışı" ifadesin alçaltıcı kullanımı nedeniyle eleştirir. Ancak diyagramın alt tarafı aslen insan mantığının toplumu mükemmelleştiremeyeceği düşüncesini temsil etmesi olarak düşünülebilir. Örneğin, Edmund Burke'ün muhafazakarlığı, Burke insan topluluklarının mükemmel olamayacağı düşüncesi ve toplumu ilerletme hareketlerine şüpheci yaklaşımı nedeniyle sağ-sol ölçütünde ortaya yakın durur ama "akılcılık" yönünden alt taraftadır (Pournelle tipi gösterimle 3/1'). Pournelle'in kendisi de Burke gibi düşüncelere sahip olduğundan "akıl dışı" ifadesinin hakaret anlamı taşımadığı açıktır.
Pournelle, bütün toplumsal sorunların akılla çözümü düşüncesinin akılcı olmayabileceği yönünde bir not düşer. Aynı şekilde alt-üst görüngesinin alt tarafının, akıl gücünün bilimsel/teknik sorunları çözmesi değil (Pournelle bir teknoloji hayranıydı) onun toplulukların oluşumunda ve onların esasiyel amaçlarını belirlemede kullanımını reddettiği de iddia edilebilir.
Esasında Pournelle "akılcı" ve "akıl dışı" değil "akılcılık" ve "anti-akılcılık" kavramlarını kullanır.