Taşkın yatağı

Taşkın yatağı veya taşkın ovası; kanalının kıyılardan çevreleyen vadi duvarlarının tabanına kadar uzanan, sel yaşayan bir dere veya nehre bitişik bir arazi alanıdır.[1] Toprakları genellikle seller sırasında biriken Killer, şiltler, kumlar ve çakıllardan oluşur.[2]

Wight Adası'ndaki 10 yılda bir sel felaketinden sonra taşkın yatağı

Oluşum

Çoğu taşkın yatağı, nehir mendereslerinin iç kısmındaki çökelme ve ovarak akışı ile oluşur.[3] Nehrin kıvrıldığı her yerde, akan su menderin dış tarafındaki nehir kıyısını aşındırırken, tortular aynı anda menderin iç tarafındaki bir nokta çubuğuna biriktirilir. Bu, lateral yığılma olarak tanımlanır, çünkü çökelme, nokta çubuğunu nehir kanalına yanal olarak oluşturur. Enderin dış tarafındaki erozyon genellikle menderin iç kısmındaki birikimi yakından dengeler, böylece kanal menderin yönünde genişlikte önemli ölçüde değişmeden kayar. Nokta çubuğu, nehir kıyılarına çok yakın bir seviyeye kadar inşa edilmiştir. Tortuların erozyonu, yalnızca Menderes daha yüksek zemine kesildiğinde ortaya çıkar. Nehir Menderes olarak, çoğunlukla nokta çubuk birikintilerinden oluşan bir seviye taşkın yatağı oluşturmasıdır. Kanalın kaydığı hız büyük ölçüde değişir ve bildirilen oranlar, Hindistan'ın Kosi Nehri için yılda 2.400 feet (730 m) kadar ölçmek için çok yavaş arasında değişir.[4] Overbank akışı, nehir nehir kanalı tarafından barındırabileceğinden daha fazla su ile sular altında kaldığında gerçekleşir. Nehrin kıyılarındaki akış, kanala en yakın ve en kalın olan taşkın yatağında ince bir tortu kaplaması biriktirir. Bu, dikey yığılma olarak tanımlanır, çünkü tortular taşkın yatağını yukarı doğru oluşturur. Bozulmamış nehir sistemlerinde, overbank akışı, iklim veya topografya ne olursa olsun, tipik olarak her bir ila iki yılda bir meydana gelen sık görülen bir durumdur.[4] 1993 yılında Meuse ve Ren nehirlerinin üç günlük bir selinde sedimantasyon oranları, taşkın yatağında 0.57 ila 1.0 kg / ms arasında ortalama sedimantasyon oranları buldu. Barajlarda (4 kg/m2 veya daha fazla) ve alçak alanlarda (1.6 kg/m2) daha yüksek oranlar bulunmuştur.[5]

Overbank akışından gelen tortulaşma, doğal barajlar, çatlak yayılımları ve sulak alanlarda ve sel havzalarının sığ göllerinde yoğunlaşmıştır. Doğal barajlar, overbank akışından hızlı bir şekilde biriken nehir kıyıları boyunca sırtlardır. Asılı kumun çoğu, barajlar üzerinde birikir ve şilt ve kil çökellerini nehirden daha uzak taşkın çamurları olarak biriktirir. Barajlar genellikle yakındaki sulak alanlara kıyasla nispeten iyi drene edilecek kadar birikir ve kurak olmayan iklimlerde barajlar genellikle yoğun bir şekilde bitki örtüsüne sahiptir.[6]

Çatlaklar, ana nehir kanalından koparma olaylarıyla oluşur. Nehir kıyısı başarısız olur ve sel suları bir kanalı temizler. Yarıktan gelen çökeller, çok sayıda dağıtım kanalı olan delta şeklinde çökeller olarak yayılmıştır. Çatlak oluşumu, nehir yatağının çökeltilerin biriktiği nehirlerin bölümlerinde en yaygın olanıdır.[7]

Tekrarlanan seller sonunda, doğal barajlar ve terk edilmiş Menderes döngüleri taşkın yatağının çoğunun üzerinde durabilen bir alüvyon sırtı oluşturur. Alüvyal sırt, ardışık kanal göçü ve Menderes kesiminin oluşturduğu bir kanal kemeri ile tepesinde yer almaktadır.[7] Çok daha uzun aralıklarla, nehir kanal kemerini tamamen terk edebilir ve taşkın yatağında başka bir konumda yeni bir kanal kemeri oluşturmaya başlayabilir. Bu sürece avulsiyon denir ve 10-1000 yıllık aralıklarla sellere yol açan tarihi avülsiyonlar arasında 1855 Sarı nehir selleri ve 2008 Kosi Nehri selleri yer alıyor.[7]

Taşkınlar her türlü veya büyüklükteki nehirler etrafında oluşabilir. Nehrin nispeten düz kısımlarının bile taşkın yatağı üretebileceği bulunmuştur. Örgülü nehirlerdeki orta kanal çubukları, dolambaçlı nehirlerin nokta çubuklarına benzeyen süreçlerden aşağı doğru göç eder ve bir taşkın yatağı oluşturabilir.[4]

Bir taşkın yatağındaki çökellerin miktarı, çökellerin nehir yükünü büyük ölçüde aşmaktadır. Bu nedenle, taşkınlar, üretildikleri yerden nihai çökelme ortamına taşınırken tortular için önemli bir depolama alanıdır.[8]

Nehrin aşağı doğru kesilme hızı, overbank akışlarının seyrek hale gelmesi için yeterince büyük olduğunda, nehrin taşkın yatağını terk ettiği söylenir ve terk edilmiş taşkın yatağının bir kısmı akış terasları olarak korunabilir.[4]

Alaska'daki Kar Dağları yakınlarındaki buzul nehrinin çakıl taşkın yatağı, 1902
Laramie Nehri, Wyoming, Albany İlçesindeki taşkın yatağı boyunca kıvrılıyor, 1949.[9]

Ekoloji

Taşkın yatakları, hem miktar hem de çeşitlilik açısından özellikle zengin ekosistemleri destekleyebilir. Tugay ormanları, özellikle Orta Asya'da taşkın yataklarıyla ilişkili bir ekosistem oluşturur. Nehir kıyısı bölgeleri veya sistemleri kategorisidir. Bir taşkın yatağı, bir nehirden 100 hatta 1000 kat daha fazla tür içerebilir. Taşkın yatağının ıslanması, ani bir besin dalgası salgılar: son selden arta kalanlar ve o zamandan beri biriken organik maddenin hızlı ayrışmasından kaynaklananlar. Mikroskobik organizmalar gelişir ve daha büyük türler hızlı bir üreme döngüsüne girer. Fırsatçı besleyiciler (özellikle kuşlar) avantaj sağlamak için içeri girer. Besin üretimi hızla zirveye ulaşır ve düşer; ancak yeni büyüme dalgası bir süre daha devam ediyor. Bu, taşkın yataklarını tarım için özellikle değerli kılar. İklim değişikliğine uygun olarak nehir akış hızları değişiyor. Bu değişiklik nehir kenarı bölgeleri ve diğer taşkın yatağı ormanları için bir tehdittir. Bu ormanlar, zirve akımın oluşturduğu besin açısından zengin topraktan en iyi şekilde yararlanmak için, baharın zirveye ulaşmasından sonra fide birikintilerini zamanla senkronize etmişlerdir.[10]

Akış kontrolü

Kıtlıklar ve salgın hastalıklar hariç [11] tutulduğunda, tarihteki en kötü doğal afetlerden bazıları(ölümlerle ölçülmüştür), özellikle Çin'deki Sarı Nehir'de meydana gelen nehir selleri olmuştur. En ölümcül sellerin listesine bakınız. Bunların en kötüsü ve en kötü doğal afet (kıtlık ve salgın hastalıklar hariç), milyonları öldürdüğü tahmin edilen 1931 Çin seliydi. Bundan önce, yaklaşık bir milyon insanı öldüren ve tarihteki en kötü ikinci doğal afet olan 1887 Sarı Nehir seliydi.

Taşkın yatağının su baskınlarının kapsamı kısmen geri dönüş süresi ile tanımlanan taşkın büyüklüğüne bağlıdır.

Amerika Birleşik Devletleri'nde Federal Acil Durum Yönetim Ajansı (FEMA), Ulusal Sel Sigortası Programını (NFIP) yönetir. NFIP, bir topluluk için çeşitli taşkın risklerini gösteren Taşkın Sigorta Oranı Haritası (FIRM) tarafından tanımlandığı gibi, sele eğilimli bir bölgede bulunan mülklere sigorta sunmaktadır. FIRM tipik olarak, NFIP'de Özel Taşkın Tehlike Alanı olarak da bilinen 100 yıllık sel su baskını alanının tanımlanmasına odaklanır.

Bir su yolunun ayrıntılı bir çalışmasının yapıldığı durumlarda, 100 yıllık taşkın yatağı, taşkın yolunu, taşkın yatağının akış kanalını içeren kritik bölümünü ve taşkın akışlarını engelleyebilecek tecavüzlerden uzak tutulması gereken tüm bitişik alanları da içerecektir. taşkın sularının depolanmasını kısıtlayın. Sıklıkla karşılaşılan bir diğer terim ise 100 yıllık selin su altında kalacağı herhangi bir alan olan Özel Sel Tehlike Alanıdır.[12] Bir problem, söz konusu noktanın su havzasının üst kısmındaki herhangi bir değişikliğin, su havzasının su idare etme kabiliyetini potansiyel olarak etkileyebilmesi ve dolayısıyla periyodik taşkınların seviyelerini potansiyel olarak etkilemesidir. Örneğin, büyük bir alışveriş merkezi ve otopark, 5 yıllık, 100 yıllık ve diğer sellerin seviyelerini yükseltebilir, ancak haritalar nadiren ayarlanır ve daha sonraki geliştirmelerle çoğu kez modası geçmiş hale gelir.

Sele eğilimli mülkün devlet tarafından sübvanse edilen sigortaya hak kazanması için, yerel bir topluluk, sel yolunu koruyan ve Özel Sel Tehlikeli Alanlarda inşa edilen yeni konut yapılarının en azından 100 yıllık seviyeye yükseltilmesini gerektiren bir yönetmelik benimsemelidir. sel. Ticari yapılar bu seviyeye kadar yükseltilebilir veya su baskınına dayanıklı olabilir. Ayrıntılı çalışma bilgisi olmayan bazı bölgelerde, yapıların çevreleyen derecenin en az iki fit üzerine çıkarılması gerekebilir.[13] Pek çok Eyalet ve yerel yönetim, ayrıca, NFIP tarafından zorunlu kılınanlardan daha kısıtlayıcı olan taşkın yatağı inşaat yönetmeliklerini benimsemiştir. ABD hükümeti ayrıca sel etkilerini azaltmak için sel tehlikesini azaltma çabalarına sponsorluk yapmaktadır. California'nın Tehlike Azaltma Programı, azaltma projeleri için bir finansman kaynağıdır. English, Indiana gibi bir dizi bütün kasaba, onları taşkın yatağından çıkarmak için tamamen yeniden yerleştirildi. Diğer daha küçük ölçekli azaltma çabaları arasında sele eğilimli binaların satın alınması ve yıkılması veya sele dayanıklı hale getirilmesi yer alıyor.

Mali'nin İç Nijer Deltası gibi bazı taşkın yataklarında, yıllık sel olayları yerel ekolojinin ve kırsal ekonominin doğal bir parçasıdır ve durgun tarım yoluyla mahsullerin yetiştirilmesine izin verir. Ancak, Ganj Deltası'nı işgal eden Bangladeş'te taşkın yatağının alüvyal toprağının zenginliğinin sağladığı avantajlar, sık sık siklonların getirdiği sel ve yıllık muson yağmurları ile ciddi şekilde dengelenmektedir. Bu aşırı hava olayları, yoğun nüfuslu bölgede ciddi ekonomik bozulmaya ve insan hayatının kaybına neden oluyor.

Colorado, La Plata İlçesindeki küçük bir kıvrımlı akarsuyun bu aggradasyonel taşkın yatağının altında, Wisconsin Buzulu'nun bıraktığı bir terminal moreninin oluşturduğu bir barajın üzerinde biriken alüvyon bulunmaktadır.

Kaynakça
  1. Encyclopedia of geomorphology. Goudie, Andrew. Londra: Routledge. 2004. ISBN 0-415-27298-X. OCLC 52178678.
  2. Encyclopedia of natural hazards. Bobrowsky, Peter T. Dordrecht: Springer. 2013. ISBN 978-1-4020-4399-4. OCLC 840488091.
  3. Wolman, M. Gordon; Leopold, Luna Bergere (1957). "River flood plains: Some observations on their formation". Professional Paper: 87-109. doi:10.3133/pp282c. ISSN 2330-7102.
  4. Leopold, Luna Bergere; Wolman, M. Gordon (1957). "River channel patterns: Braided, meandering, and straight". Professional Paper. doi:10.3133/pp282b. ISSN 2330-7102.
  5. Asselman, Nathalie E. M.; Middelkoop, Hans (Eylül 1995). "Floodplain sedimentation: Quantities, patterns and processes". Earth Surface Processes and Landforms. 20 (6): 481-499. doi:10.1002/esp.3290200602. ISSN 0197-9337.
  6. Leeder, M. R. (Mike R.) (2011). Sedimentology and sedimentary basins : from turbulence to tectonics. 2nd ed. Chichester, West Sussex, UK: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4443-4992-4. OCLC 639163929.
  7. Keighley, David G. (23 Nisan 2012). "Sedimentology and sedimentary basins: from turbulence to tectonics (second edition) by MikeLeeder. Wiley-Blackwell, Chichester, 2011. No of pages: xiii + 768. Price US$ 151. ISBN 978-1-4443-4992-4 (hardback)". Geological Journal. 48 (2-3): 289-289. doi:10.1002/gj.2429. ISSN 0072-1050.
  8. Lewin, John (Ekim 1978). "Floodplain geomorphology". Progress in Physical Geography: Earth and Environment. 2 (3): 408-437. doi:10.1177/030913337800200302. ISSN 0309-1333.
  9. . 15 Mayıs 2013 tarihinde |arşiv-url= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım) arşivlendi. Eksik ya da boş |başlık= (yardım);
  10. Rood, Stewart B.; Pan, Jason; Gill, Karen M.; Franks, Carmen G.; Samuelson, Glenda M.; Shepherd, Anita (Şubat 2008). "Declining summer flows of Rocky Mountain rivers: Changing seasonal hydrology and probable impacts on floodplain forests". Journal of Hydrology. 349 (3-4): 397-410. doi:10.1016/j.jhydrol.2007.11.012. ISSN 0022-1694.
  11. Spitzer, Yannay; Tortorici, Gaspare; Zimran, Ariell (Temmuz 2020). "International Migration Responses to Natural Disasters: Evidence from Modern Europe's Deadliest Earthquake". Cambridge, MA.
  12. "The Canadian Legal Information Institute - a Model for Success". Legal Information Management. 8 (4): 280-282. 28 Kasım 2008. doi:10.1017/s1472669608000686. ISSN 1472-6696.
  13. "Flood-prone areas of Gadsden County, Florida". 1975.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.