Wu Zetian

Wu Zetian (17 Şubat 624 - 16 Aralık 705) doğum adı Wu Zhao (武曌), (Basitleştirilmiş Çince: 武则天; Geleneksel Çince: 武則天; pinyin: Wǔ Zétiān) unvanı İmparator Yoldaş Wu (武后) Çin tarihinin tek kadın İmparatoru. 690 yılında hüküm sürmeye başladı. 705 yılında öldü.

Wu Zetian
Tang Hanedanı İmparatoriçesi
Hüküm süresi 16 Ekim 690 - 22 Şubat 705 (14 Yıl 129 Gün)
Önce gelen İmparator Ruizong
Sonra gelen İmparator Zhongzong
Eş(leri) İmparator Li Zhi
Tam ismi
Soyadı: Wu (武)
İsim: Mei (媚),[1] sonra Zhao (曌/瞾), orijinalinin Zhao olması mümkündür. (照)[2]
Hanedan Tang
Babası Wu Shihuo
Annesi Bayan Yang
Doğum 17 Şubat 624
Lizhou, Çin
Ölüm 16 Aralık 705 (81 yaşında)
Louyang, Çin
Defin Qianling Müzesi

İmparatorluktan önceki yaşamı

Çocukluğu

Wu, 624 yılında Çin'in Lizhou (bugünkü Siçuan Eyaletindeki Guangyuan şehri) şehrinde doğdu. Babası Wu Shihuo, annesi ise Bayan Yang'dır. 14 yaşına kadar Lizhou'da ailesiyle yaşadı.

Sarayda yükselişi

14 yaşındayken İmparator Taizong tarafından saraya getirtildi ve cariye oldu. İmparator Taizong öldüğündeyse kurala uygun olarak Budist rahibe oldu. Tahta geçen yeni imparator Gaozong daha önceden ona aşık olmuştu ve onu saraya geri getirtti. Wu Zetian, böylece yeniden cariye oldu.

İmparatoriçeliği hedefleyen Wu Zetian, o sırada İmparator Gaozong ile evli olan İmparatoriçe Wing ile rekabet halindeydi. İmparatoriçe Wing'in çocuğu olmuyordu ve bu nedenle başkalarının çocuklarına yakın ilgi gösteriyordu. Wu Zetian ise yakın zamanda İmparator Gaozong'dan olan bir kız doğurmuştu.

İmparatoriçe Wing, Wu Zetian'ın yeni doğan kızını ziyarete gitti. İmparatoriçe ayrıldıktan sonra Wu Zetian, kendi kızını boğarak öldürdü.[3] Ve suçu İmparatoriçe Wing'e attı. Daha sonra kızını görmeye gelen İmparator kızının İmparatoriçe tarafından öldürüldüğünü duydu ve ondan nefret etmeye başladı. Böylece Wu Zetian, İmparatoriçe Wing'i bertaraf etmeyi başarmıştı. Daha sonra Gaozong'un kendisini İmparatoriçe ilan etmesini sağladı.

İmparator eşi olarak Wu Zetian

Wu Zetian, kendisinden önceki İmparatoriçelerin aksine devlet işlerine müdahalelerde de bulundu. Bu konuda geleneksel kuralları hiçe saydı. İmparator Gaozong'un hastalığını da fırsat bilerek devlet işlerine müdahalelerde bulunurken, aynı zamanda imparatorun hastalığını kullanarak onun etkisini ortadan kaldırdı. Böylece resmen olmasa da fiilen İmparator oldu.

İmparatorluk dönemi
Wu Zetian'ın imparatorluğu.

Tahta çıkışı

683 yılında Gaozong öldü ve yerine Zhongzhong geçti. Fakat bu dönemde Wu Zetian imparatorları tahttan indirecek kadar güçlenmişti. Zhongzhong'u da bir yıl içinde tahttan indirdi. Onun yerine Ruizhong tahta çıktı. Ruizhong'un iktidarı 6 yıl sürdü ve 690 yılında O da tahttan indirildi. Böylece Wu Zetian, Tang Hanedanını ortadan kaldırıyordu. Daha sonra İkinci Zhou Hanedanını resmen ilan edecekti. Bu karar aynı zamanda onun resmen Yönetici İmparatoriçe olmasını sağladı.

İmparatorluğu

İktidarının ilk dönemlerinde Tang Hanedanının kalan üyelerini de yok etti. Bu kişiler arasında kendi öz oğlu da vardı.[3] Tang Hanedanı dönemindeki devlet adamlarının çoğunluğunu ya öldürdü ya da sürdü. Tang Hanedanına sadık insanları devletin içinden temizledi.

Kendi soyunu daha önemli gösterebilmek için Tang Hanedanının soyuyla ilgili kayıtlarla oynadı. Yandaşlarının ve sevdiği kişilerin konumunu güçlendirdi. Devlet yapısında önemli reformlar yaptı. Önceki hanedandan kalan devlet bürokrasisine darbe vurdu. Ekonomik ve sosyal yapıda büyük değişikliklerde bulundu.

Ölümü ve mezarı

Wu Zetian, 705 yılında Louyang'da öldü. Kocası Gaozong'un bekleyen naaşıyla birlikte Quianlin'e defnedildi. İsteği üzerine mezar taşına hiçbir şey yazılmadı. Sekiz metre yüksekliğinde ve iki metre genişliğindeki yazısız yekpare mezar taşı onun ününü daha da arttırdı. Mezar taşında hiçbir şey yazmamasının nedeniyle ilgili çeşitli teoriler bulunsa da en yaygını şudur: Wu Zetian, yaptığı işlerin yazıyla ifade edilemeyecek kadar büyük olduğunu ve bir mezar taşına sığacak kadar kısa ifade edilemeyeceğini düşünüyordu.[3]

Yönetimi
Değiştirilmiş "Zhao" karakterinin ilk hali.
Değiştirilmiş "Zhao" karakterinin ikinci hali.

Wu Zetian'ın yönetiminin ilk dönemleri, yeni bir hanedanın kuruluşu ve eski hanedanın tamamen yok edilmesi için mücadeleyle geçti. Fakat Zetian'ın yaptığı bu mücadele bir bakıma devlet bürokrasisinin dönüşümü için verilen mücadelenin bir parçasıydı. Wu Zetian, Tang Hanedanını yok ederken onun döneminden kalan devlet adamlarını yönetimden çıkardı. Bürokratlara büyük darbe vurdu. Kurduğu muhbirlik ağıyla bu siyasi mücadelesinde büyük başarı elde etti ve bütün rakiplerini bertaraf etti. Bu kararlı ve acımasız mücadele Çin'in değişiminin ilk adımını oluşturdu.

Kendisinin iktidara gelişinden dört yıl önce (686'da) Anxi Eyaletinin dört kenti Tubo Beyliği tarafından ele geçirilmişti. İktidara gelişinden iki yıl sonra (692'de) bu dört kenti geri aldı. Sincan bölgesinde Anxi Eyaletinin çok geniş olması nedeniyle yönetiminde zorluklar çıktığını gördü ve Tanrı Dağlarının kuzey kısmını ayırıp Beiting Eyaletini kurdu.

Ardından Wu Zetian, kendisinden önceki dönemden kalan ekonomik gelişmeyi daha da ilerletti. Ekonomik ve siyasi alandaki reformların yapılabilmesi için devlet yönetiminde çalışacak kişilerin alımına sınav sistemi getirdi. Fakat yüksek sayıdaki yöneticilerin varlığı halkın sırtına kısa vadede yük bindirdi.

Onun döneminde toplumsal istikrar sağlandı, nüfus çoğaldı. Ekonomi hızla gelişti. Ekonomik ve toplumsal alanda büyük başarılar elde edildi. Ayrıca devlet otoritesi güçlendi.

Wu Zetian, kültürel gelişmeye de önem verdi. Büyük önem verdiği kitap derleme işleri sayesinde çok sayıda kitap derlendi. Ayrıca Çin yazısında bazı değişiklikler yaptı.

Etkileri
İmparator Gaozong ve İmparatoriçe Wu Zetian'ın Qianling Müzesi'ndeki, yekpare mezar taşı.
  • Wu Zetian arkasında daha güçlü ve zengin bir İmparatorluk bıraktı.
  • Sona erdirdiği Tang Hanedanı onun ölümünden itibaren yeniden kuruldu ama eskisi kadar güçlü olamadı.
  • Devlet yönetiminde ve bürokrasisinde köklü değişiklikler yaşandı.
  • Kadınların daha etkin olarak yönetimde bulunmasını sağladı. Geleneksel erkek hakimiyeti yıkıldı.
  • Çin'in nüfusu daha da arttı.

İkinci Zhou Hanedanı (690-705)
Düzenleme: Şahsi isimler kullanıldı
Tapınak ad(lar)ı Soyadı ve İsim İktidar Dönemi Devir Adları ve Tarihleri
Yok Wǔ Zhào(武曌) 690-705

Tiānshòu (天授): 16 Ekim 690 – 21 Nisan 692 (18 ay)
Rúyì (如意): 22 Nisan - 22 Ekim 692 (6 ay)
Chángshòu (長壽): 23 Ekim 692 – 8 Haziran 694 (19 ½ ay)
Yánzài (延載): 9 Haziran 694 – 21 Ocak 695 (7 ½ ay)
Zhèngshèng (證聖): 22 Ocak - 21 Ekim 695 (9 ay)
Tiāncèwànsuì (天冊萬歲): 22 Ekim 695 – 19 Ocak 696 (3 ay)
Wànsuìdēngfēng (萬歲登封): 20 Ocak - 21 Nisan 696 (3 ay)
Wànsuìtōngtiān (萬歲通天): 22 Nisan 696 – 28 Eylül 697 (17 ay)
Shéngōng (神功): 29 Eylül - 19 Aralık 697 (2 ½ ay)
Shènglì (聖曆): 20 December 697 – 26 May 700 (29 ay)
Jiǔshì (久視): 27 Mayıs 700 – 14 Şubat 701 (8 ½ ay)
Dàzú (大足): 15 Şubat - 25 Kasım 701 (9 ½ ay)
Cháng'ān (長安): 26 Kasım 701 – 29 Ocak 705 (38 ay)
Shénlóng (神龍): 30 Ocak - 3 Mart 705 (Zhou Hanedanlığı 3 Mart 705 tarihinde kaldırıldı ve [Tang Hanedanlığı] aynı gün geri geldi. Ama Shenlong, İmparator Zhongzong tarafından kullanılmak üzere 707'ye kadar görevine devam etti.)

Kültürel kaynaklar

Kitaplar
  • Di Renjie, Eleanor Cooney & Daniel Alteri tarafından kaleme alınan gizem romanı.
  • The Walking Boy, Lydia Kwa tarafından kaleme alınan roman.
  • Lady Wu, Lin Yutang tarafından kaleme alınan tarih üzerine bir kitap.
  • Impératrice (Fransızca), Pekin doğumlu yazar Shan Sa tarafından kaleme alınan biyografik roman.
  • Cairen Wu Zhao, Çinli yazar Su Tong tarafından kaleme alınan tarihsel roman.
  • Isle of Woman, Piers Anthony'nin Tor Fantasy adlı kitabında Wu Zetian'ın yükselişini ele alan bölüm.
  • Green Dragon, White Tiger, İrlandalı yazar Annette Motley tarafından kaleme alınan tarihsel-romantik roman.

Filmler
  • Wu Zetian, 1939 yapımı film.
  • Detective Dee and the Mystery of the Phantom Flame, 2010 yapımı epik-gizem filmi.

Televizyon
  • Empress Wu, Çinli TV kanalı ATV'de 1984'te yayınlanan dizi.
  • Zhisun Hongyan, 2004'te CTS'de yayınlanan dizi.
  • The Greatness of a Hero, Hong Kong TVB kanalında yayınlanan 2009'da başlamış dizi. Di Renjie adlı filmle bağlantılıdır.

Video oyunları

Sid Meier'in Civilization adlı bilgisayar oyunu serisinden Civilization II ve Civilization V'te Wu Zetian, Çin'in lideri olarak görülmektedir.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Kaynakça

Dipnotlar
  1. 630 yılında saraya girdikten sonra İmparator Taizong ona İmparatorluk Sarayında Mei adını verdi.
  2. Kuzeni Zong Qinke aralık 689'da birkaç tane karakter yapmıştır, ve o isim olarak 曌 seçmiştir, sonraki sene tahta çıktığında bu onun tabu adı olmuştur. Bazı kaynaklara göre bu karakter 瞾 şeklinde yazılır. Bazı kaynaklar (örn. Bo Yang Edition of the Zizhi Tongjian, cilt 47–49) onun asıl isminin Zhao olduğunu ve 689'da sadece yazılışını değiştirdiğini söyler, fakat bu ne Old Book of Tang ne de New Book of Tang kitapları tarafından doğrulanmamakta ve bu kitaplar ismini yazmamaktadır. Şu husus dikkate alınmalıdırk;, torunu Li Chongzhao, başa geçtikten bir süre sonra, ismini onun tabu ismini korumak adına Li Chongrun olarak değiştirmiştir, ve ismindeki "Zhao" karakteri 照 şeklindedir. Bkz. Old Book of Tang, cilt 86 ve New Book of Tang, cilt 81.
  3. Kaynak: Çin Tarihindeki Tek Kadın İmparator Wu Zetian

Kaynakça
  1. Çin Tarihindeki Tek Kadın İmparator Wu Zetian
  2. İmparatoriçe Wu Zetian
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.