İsim
İsim veya ad, özel-genel (cins), canlı-cansız, somut-soyut tüm varlık, kavram ve olayları karşılayan sözcüklerdir. Sıfat, zarf, zamir gibi kelime grupları isim soylu kelimeler olarak kabul edilir. Türkçede isimler genel olarak kabul edilen dört farklı şekilde sınıflandırılır:
- Oluşlarına (maddelerine) göre
- Verilişlerine (adlandırmalarına) göre
- Kelime yapısına göre
- Sayılarına göre
| Örnekler |
|---|
|
Oluşlarına göre
Var oluşa göre isimler iki ayrı ana grupta incelenir: soyut ve somut.
Soyut isim
Mana isimler veya soyut isimleri, klasik tanımla, beş duyu organıyla algılanamayan kavramlara verilen isimlerdir: sevgi, saygı, inanç, korku, yiğitlik, cesaret, sevinç, aşk, vs.
Somut isim
Beş duyudan herhangi biriyle algılayabildiğimiz, kavrayabildiğimiz varlık ve kavramların isimleridir. Yani somut varlıkları karşılayan isimlere somut isimler denir. Bu isimler, herkes tarafından görülen, bilinen, hissedilen, cismi olan, varlığı kişiden kişiye değişmeyen varlıkları karşılarlar. Su, toprak, ağaç, ses, televizyon, rüzgâr, sarı, mavi, duman, koku gibi.
Verilişlerine göre
Varlıklara verilişlerine göre isimler iki farklı grupta incelenirler; bunlar özel ve cins isimlerdir.
Özel isim
Sadece tek bir varlığı karşılayan ve bu varlığın benzer diğer varlıklardan ayrılmasını sağlayan kelimelerdir: Aysel, Tekir, Ankara, Karadeniz, vs.
Cins isim
Cins isimler, aynı cinsten olan varlık, kavram veya olguların birini, bir bölümünü veya tamamını karşılayan isimlerdir. Odun, ağaç,kereste, masa, saat gibi. Cins isimler özel isimlerin aksine; çoğu kişinin aklında aynı görüntüyü (imaj) canlandırır; Örneğin Merve ismi Merve adında birini tanımayan bir kişi için anlam ifade etmezken, koyun ifadesi çoğu kişinin zihninde aynı varlığa karşılık gelir. Bu anlamda cins isimler daha genel bir anlam belirtirler. Cins isimlerin görevleri şunlardır:
- Canlıların genel tanımlarını karşılar: insan, kuş, sürüngen, amip, vs.
- Eşyaların tanımlarını karşılar: masa, sandalye, vs.
- Mekân ve yön tanımlarını karşılar: oda, sınıf, kuzey, odunluk, sol, vs.
- Sayıların tanımlarını karşılar: on, yedi, otuz, vs.
- Akrabalık belirtir: teyze, nine, amca, vs.
- Soyut kavramları karşılar: saygı, ihtiras, cesaret, vs.
Yapılarına göre
Yapılarına göre isimler üç ayrı grupta incelenir; basit isim, türemiş isim, bileşik isim
Basit isim
Yapı olarak kök hâlinde bulunan isimlerdir: un, sıra, kına, ağaç, saat gibi.
Türemiş isim
Yapım eki almış isimlerdir: tuz+luk, odun+cu, vs.
Bileşik isim
Birden fazla ismin birleşip kalıplaşması ve yeni anlam kazanmasıyla oluşan isimlerdir:
Pamuk+kale, açık+göz, kuş+burnu, kara+fatma, ana+yasa, uyur+gezer, can+kurtaran, beşi+bir+yerde, hanım+eli
Sayılarına göre
Tekil isim
İsimlerin -lar, -ler çoğul eki almamış hâlidir: elma, çocuk, sevgi, vs.
Çoğul isim
İsimlerin ünlü uyumuna göre -ler, -lar çoğul eki almasıyla yapılır: bulut+lar, keçi+ler, melek+ler, çocuk+lar, insan+lar
Topluluk ismi
Şekil bakımından tekil göründüğü halde çokluk ya da topluluk anlamı veren isimlerdir: ordu, alay, sürü, kurultay, meclis, takım, aile, grup, orman, vs.