Zaide
'Zaide, (Orijinal isim: Das Serail) KV. 344 unlu Avusturyalı besteci Wolfgang Amadeus Mozart tarafından 1780'de bestelenen ama öldüğü zaman daha bitiremediği iki perdelik bir Singspiel janrinda opera eseridir. Kaynaklar, bu eserin Mozart'ın âşık olduğu Zaide isimli Türk kızından ilham aldığını bildirirler. İlk basılımı 1838'dedir. Prömiyer sahnelenmesi 27 Ocak 1866'da Frankfurt'ta yapılmıştır.
| Özgün isim |
Zaide Orijinal isim: (Das Serail) |
|---|---|
| Müzik | Wolfgang Amadeus Mozart |
| Libretto | Johann Andreas Schachtner |
| Gala | 27 Ocak 1866 |
| İlk gösterim yeri | Opernhaus Frankfurt-am-main |
| Oyuncular |
|
İçerik ve sahnelenme
Eserin janrı kurtarma operası idi. O zaman Akdeniz'de Mağrıp sahilleri asıllı korsanların ticari gemilere hücum edip fidye toplamak hedefiyle erkek ve kadın köle almaları Avrupa'da bir sorun görülmeye başladığı için kurtaram operaları moda olmuştu. Bu eserinin konusu Zaide adlı bir kadının korsanların eline köle olarak düşmüş sevgilisi Gomatz'i kaçırma uğraşlarını ele almaktadır. Eser konuşma diyaloglarını da içerdiği için Almanca Singspiel (şarkılı oyun) janrında olduğu kabul edilir. Eserin iki perdesindeki aryalarla ve ansambl parçalar Mozart tarafından bitirilmiştir ama bir uvertür ve librettoda tasarlanan üçüncü perde bitirilmemiştir.
Genel olarak bu eserinin sahnelenmesinde, yazılmamış uvertürü yerine, eserinin bestelendiği aynı dönemde bestelenmiş olan, Mozart'ın 32. Senfonisi kullanılır. Eserin diğer yazılmamış tarafları için yine bazen aynı zamanda Mozart tarafından bestelenmiş olan Thamos, Mısır Kralı adlı operanın müziği veya Mozart'ın konser parçalarından toplanmış bir pastiş kullanılır. Ayrıca modern zamanlarda Luciano Berio ve Chaya Czernowin adlı besteciler yazılmaması ek parçalar için kendi eklerini hazırlamışlardır.
Kritikler Zaide'nin Mozart'ın bir ustalık eserine temel sağladığında hemfikirdirler. Özellikle çok duygusal "Ruhe sanft, mein holdes Leben" soprano aryası çok tutulmuştur.
Roller
| Zaide | soprano |
| Gomatz | tenor |
| Allazim | bas |
| Sultan Soliman | tenor |
| Osmin | bas |
| Zaram, Muhafizlar komutani | konuşma rolü |
| Dört köle | tenor |
Konu özeti
Zaide bir köle olan Gomatz'a aşık olur. Zaide'yi çok beğenen Sultan bunu çok kıskanır ve bu aşka çok canı sıkılır. Zaide yakalandıktan sonra Gomatz ile birlikte bağımsız yaşamayı Sultan'ın yanında rahat ve lüks hayata tercih etmiştir. Allazım Sultan'ın Gomatz'a karşı davranışının önü bir köle gibi görmeyip onu alelade bir kişi olarak kabul etme olmasını Sultan'a inandırır. Mozart'ın bitirdiği son dörtlü parçaya göre Zaide ve Gomatz'a ya bir ağır ceza verilecektir ya da ikisi de idam edileceklerdir. Mozart'ın hazırladığı eser müsveddesi burada bitmektedir.
Fransız yazar Volter'in "Zara" (veya "Zaire") adlı oyunu ile Mozart'ın Zaide eserinin konuları arasında benzerlikler bulunmuştur. "Zara"'da Osman'ın bir cariyesi olan Zara bir Hristiyan köle olan Nerestan'a aşık olur. Yaşlı Lusığnan Zara ve Nerestan'ın kendi öz çocukları olduğunu anlar ve onları kaçırmak için planlar yapar. Bu kaçırma planları ortaya çıkarıldığı zaman Osman Zara'yı öldürtmüştür. Bu hikâyeyi tümünü öğrendiği zaman da Osman kendini öldürür.
Mozart'ın eserinden kalmış birkaç aryaya bakarak Volter'in oyunu ile Mozart'ın opera eseri arasındaki bazı farkları bulmak imkâni olmaktadır. Mozart'ın operasının II. Perde'sinde Zaide ve Gomatz (olasılıkla Alazım) kölelikten kaçmaya denerler ama tekrar yakalanırlar. Mozeart'ın operasında Zaide, Gomatz ve Allazım'ın aynı ailenin üyesi olduklarına dair tek bir ipucu bile bulunmamaktadır. Volter'in oyunun son kısmı çok ciddi konulara değindiğinden Mozart'ın yaşadığı çağın zevklerine hiç uygun bulunmamaktadır. Mozart'ın bu eserini bitirmeden bir kenara bırakmasının bir nedeninin de Volter'in çok ciddi konulara eğilen yaklaşımının zamanının seyircisini hiç çekmeyeceği olduğu da iddia edilmiştir.
Müziksel parçalar
I. Perde
- Koleler - Brüder, lasst uns lustig sein
- Gomatz - Melodram
- Zaide - Ruhe sanft, mein holdes Leben
- Gomatz - Rase, Schicksal
- Zaide ve Gomatz - İkili Meine Seele hüpft vor Freuden
- Gomatz - Herr und Freund, wie dank ich dir!
- Allazim - Nur mutig, mein Herze
- Uclu - Zaide, Gomatz ve Allazim - O selige Wonne!
II. Perde
- Melodram ve arya - Sultan Suleyman - Der stolze Löw' lässt sich zwar zähmen
- Osmin - Wer hungrig bei der Tafel sitzt
- Sultan Suleyman - Ich bin so bös als gut
- Zaide - Trostlos schluchzet Philomele
- Zaide - Tiger! Wetze nur die Klauen
- Allazim - Ihr Mächtigen seht ungerührt
- Dortlu - Gomatz, Sultan Suleyman, Allazim ve Zaide - Freundin! stille deine Tränen
Enstrümentasyon
Eserin orijinal partitür notaları hazırlandığında bu eseri çalacak orkestranın şu çalgıları ihtiva etmesi istenmiştir: yaylı çalgılar, 2 flüt, 2 obua, 2 fagot, 2 kornet, 2 trompet ve timpani.
Seçilmiş ses kayıtları
| Yıl | Roller (Zaide, Gomatz, Allazim, Suleyman) |
Opera evi ve Orkestra, Orkestra şefi |
Marka |
|---|---|---|---|
| 1952 | Mattiwila Dobbs, ... , Bernard Démigny, Joseph Peyron |
Paris Filarmonika orkestra ve korosu René Leibowitz |
... |
| 1956 | Maria Stader, Fritz Wunderlich, Petre Muntenau, ... |
SWR Stoccarda Orketrasi Alfons Rischner |
... |
| 1973 | Edith Mathis, Peter Schreier, Ingvar Wixell, Werner Hollweg |
Berlin Staatskapell Bernhard Klee | Philips |
| 1982 | Werner Hollweg, Juduth Blegenm, Wolfgang Schöne, Thomas Moser |
Salzburg Mozerteum Orkestrasi Leopold Hager |
Orfeo |
| 1997 | Lynne Dawson,, , Hans Peter Blochwitz, Olaf Bär |
Academy of Ancient Music Paul Goodwin |
Harmonia mundi |
Ayrıca bakınız
Dış kaynaklar
 |
Wikimedia Commons'ta Zaide ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Dış bağlantılar
- Libretto parcalari (Almanca) (Erişme:16.11.2009)
- Online partitur notalari (Erişme:16.11.2009)
- İMSLP Petrucci Music Library websitesi "Zaide,_K.344/336b_(Mozart,_Wolfgang_Amadeus)" maddesi (İngilizce)
- YouTube W.A.Mozart: Zaide (Singspiel KV 344) maddesi "Zaide KV 344" Opéra de Chambre de Genève - 2005 Video kaydı ,
