İnuitler
İnuitler ya da Kanada İnuitleri (kendilerince ᐃᓄᒃ Inuk tekil ᐃᓅᒃ Inuuk ikil ᐃᓄᐃᑦ Inuit çoğul [1] ; harfiyen 'insan'), Kanada'nın Kuzey Kanada denen bölümünde yaşayan İnuit kolundan Eskimo halklarının ortak adı. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 30.500 kişilik nüfustan 24.500 kadarı anadillerini konuşabiliyor[2].
 Aivilingmiut kadını, Kanada, 1926 | |
|
| |
|
| |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Kanada | 50.480 (2006 sayımı) [1] |
| Diller | |
|
| |
| Din | |
|
| |
|
| |
Kanada ağaç çizgisi sınırı (yeşil alanın dışında ağaç yetişmez; buralar İnuit coğrafyasıdır)
Diline göre:
- Batı Kanada İnuitleri
- Doğu Kanada İnuitleri
İdari bölgelerine göre:
- Yukon İnuitleri
- Kuzeybatı Toprakları İnuitleri
- Nunavut İnuitleri
Adlandırma
İnuit kelimesi Doğu Kanada İnuitçesinde insan anlamına gelen inuk kelimesinin çoğulu olan inuit («insanlar») sözüne dayanır.
Kültür grupları
- Mackenzie Deltası İnuitleri (İngilizce Mackenzie Delta Inuit; eskiden Mackenzie Eskimo)
- Banks Adası İnuitleri (Banks Island Inuit)
- Merkezî Kanada İnuitleri (Central Inuit; eskiden Central Eskimo)
- Bakır İnuitleri (Copper Inuit; eskiden Copper Eskimo)
- Netsilik İnuitleri (Netsilik)
- Rengeyiği İnuitleri (Caribou Inuit; eskiden Caribou Eskimo)
- ? Sallirmiut İnuitleri (Dorset kültüründen olması muhtemeldir)
- İglulik İnuitleri (Iglulik Eskimo)
- Baffinland İnuitleri (Baffinland Eskimo)
- Labrador İnuitleri (Labrador Eskimo) (sensu lato)
- Quebec İnuitleri (Inuit of Quebec, Quebec Inuit, Quebec Eskimo, Ungava Inuit)
- Labrador İnuitleri (Labrador Coast Inuit; eskiden Labrador Eskimo) (sensu stricto)
Kabileler ve Şiveler
- Batı Kanada İnuitçesi (Inuvialuktun) ve Batı Kanada İnuitleri (Inuvialuit)
- Siglit İnuitçesi (Siglitun) ve Siglitler : Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut
- İnuinnaq İnuitçesi (ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ)
- Kangiryuarmiut İnuitçesi ve konuşan kabileler (Kangiryuarmiut) : Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, ?Haneragmiut, ?Puivlirmiut, ?Nagyuktomiut
- İqaluktuuttiaq şivesi ve konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
- Qurluqtuq şivesi ve konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
- Umingmaktuuq şivesi ve konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
- Natsilik İnuitçesi (Inuktitun)
- Nattilik İnuitçesi (Nattilingmiutut) ve konuşan kabileler: # Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut
- Arviligjuaq İnuitçesi ve konuşan kabileler: Arviligjuarmiut
- Sinimiut
- Utkuhiksalik İnuitçesi (Utkuhiksalingmiutitut) ve konuşan kabileler: ?Ahagmiut, ?Hanningařuqmiut, ?Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut
- Doğu Kanada İnuitçesi (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ Inuktitut) ve Doğu Kanada İnuitleri (Inuit)
- Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun) ve Kivalliq İnuitleri (ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut)
- Qaernermiut şivesi ve konuşan kabileler: Qaernermiut, ?Harvaqtormiut
- Hauneqtormiut ya da Kangiqliniqmiut şivesi
- Padlermiut şivesi
- Ahiarmiut şivesi ve Ahiarmiutlar
- Aivilik İnuitçesi (Aivilingmiutut, Inuktitut) ve Aivilik İnuitleri
- Sallirmiut şivesi
- Rankin şivesi ve konuşan kabileler: Aivilingmiut, ?Amitormiut
- Kuzey Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk uannangani, Inuktitut)
- Tununirmiut şivesi ve konuşan kabileler: Nedlungmiut, Tununirusirmiut, Tununermiut, Mittimatalingmiut, Aggomiut, ?Pilingmiut
- Iglulirmiut şivesi
- Güney Qikiqtaaluk İnuitçesi (Qikiqtaaluk nigiani, Inuttitut)
- Güneydoğu şivesi ve konuşan kabileler: Akudnirmiut, Padlimiut, Qinguamiut, Saumingmiut, Kingnaitmiut, Qinguamiut, Okomiut, Talirpingmiut
- Güneybatı şivesi ve konuşan kabileler: Kingarmiut ya da Sikosuilarmiut, Akuliarmiut, Nugumiut, Qaumauangmiut
- Nunavik İnuitçesi (Inuttitut, Nunavimmiutitut) ve Nunavik İnuitleri
- Tarramiutut ya da Taqramiutut şivesi ve konuşan kabileler (Tahagmiut ya da Tarramiut) : Nuvugmiut, Ungavamiut, Tahagmiut
- Siqinirmiut : Koksoakmiut, Kangiqsualujjuamiut, Kidlinungmiut
- Itivimiut
- Qikirtamiut
- Nunatsiavut İnuitçesi (Inuttut, Inuttitut, Nunatsiavummiutut, Labradorimiutut)
- Kuzey Nunatsiavut şivesi ve konuşan kabileler: Kongithlushuamiut, Chuckbuckmiut, Nunenumiut, Avitumniut
- Rigolet şivesi ve konuşan kabileler: Aivitumiut, ?Netcetumiut, ?Puthlavamiut
- Kivalliq İnuitçesi (Kivallirmiutut, Kivallirmiutun, Inuktitun) ve Kivalliq İnuitleri (ᑭᕙᓪᓕᕐᒥᐅᑦ Kivallirmiut)
İnuit Toprakları
Kanada'da İnuit Toprakları (Inuit Nunaat[3]) birbirinden bağımsız 4 idari bölgeden oluşur ve Inuit Tapiriit Kanatami tarafından temsil edilir:
- Nunatsiavut («güzel topraklarımız»): Kanada İnuit topraklarının en doğusunu içerir. Labrador'un kuzeyinde 2005 yılında Labrador Inuit Land Claim Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 72,500 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan Nunatsiavut İnuitçesi lehçesini konuşan Nunatsiavummiut («Nunatsiavut ahalisi») halkının topraklarıdır[3].
- Nunavik («büyük toprak»): Kanada İnuit topraklarının en güneyini içerir. Québec'in kuzeyinde 1975 yılında James Bay and Northern Quebec Agreement gereği kurulmuştur. Yakın zamanlarda ise Nunavik Inuit Land Claims Agreement gereği kıyıdaki birçok adanın yönetimini de devralmıştır. Yaklaşık 660,000 kilometre kare alanı kapsar. Doğu Kanada İnuitçesi dilinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan Nunavik İnuitçesi lehçesini konuşan Nunavimmiut («Nunavik ahalisi») halkının topraklarıdır[3].
- Nunavut («toprağımız»): Kanada İnuit topraklarının en orta ve kuzeyini içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın doğusundaki toprakların 1993 yılında imzalanan Nunavut Land Claims Agreement gereği ayrılmasıyla 1999 yılında kurulmuştur. Bu anlaşma dünyadaki devlet ile yerliler arasındaki müzareke sonucu elde edilen en büyük toprak talebidir. Yaklaşık 2 milyon kilometre kare alanı kapsar. Qikiqtaaluk Bölgesi, Kivalliq Bölgesi ve Kitikmeot Bölgesi olmak üzere üç alt bölgeye ayrılır. Doğu Kanada İnuitçesi ile Batı Kanada İnuitçesi dillerinin İnuit hece yazısı sistemini kullanan değişik lehçelerini konuşan Nunavummiut («Nunavut ahalisi») halkının topraklarıdır[3].
- Inuvialuit Nunangit Sannaiqtuaq («Inuvialuit Settlement Region»): Kanada İnuit topraklarının en batısını içerir. Kuzeybatı Toprakları'nın kuzeyindeki topraklarda 1984 yılında Inuvialuit Final Agreement gereği kurulmuştur. Yaklaşık 90,650 kilometre kare alanı kapsar. Batı Kanada İnuitçesi dilinin Latin alfabesi sistemini kullanan iki resmî lehçesini (Inuvialuktun ile Inuinnaqtun) konuşan İnuvialuit halkının topraklarıdır[3].
Nüfus
| Dil ve lehçeler | Konuşanların sayısı | Ana dili | Ev dili |
|---|---|---|---|
| Doğu Kanada İnuitçesi | 35,690 | 32,010 | 25,290 |
| İnuinnaq İnuitçesi | 580 | 370 | 70 |
2006 sayımında Kanada İnuitlerinin yerleşim yerlerine göre nüfusu :
| Kanada | . | 50.480 |
| Newfoundland ve Labrador | . | 4.715 |
| Nunatsiavut | . | 2.160 |
| . | Nain | 935 |
| . | Hopedale | 475 |
| . | Postville | 215 |
| . | Makkovik | 315 |
| . | Rigolet | 240 |
| . | Happy Valley-Goose Bay | 1.275 |
| . | Cartwright | 75 |
| . | Labrador City | 90 |
| . | St. John's | 280 |
| Québec | . | 10.950 |
| Nunavik | . | 9.565 |
| . | Kangiqsualujjuaq | 705 |
| . | Kuujjuaq | 1.635 |
| . | Tasiujaq | 250 |
| . | Aupaluk | 175 |
| . | Kangirsuk | 425 |
| . | Quaqtaq | 300 |
| . | Kangiqsujjuaq | 560 |
| . | Salluit | 1.155 |
| . | Ivujivik | 340 |
| . | Akulivik | 500 |
| . | Puvirnituq | 1.385 |
| . | Inukjuak | 1.335 |
| . | Umiujaq | 375 |
| . | Kuujjuaraapik | 465 |
| . | Chisasibi | 40 |
| . | Whapmagoosti | 20 |
| . | Montreal | 570 |
| Nunavut | . | 24.640 |
| . | Kimmirut | 385 |
| . | Iqaluit | 3.535 |
| . | Pangnirtung | 1.240 |
| . | Qikiqtarjuaq | 445 |
| . | Clyde River | 790 |
| . | Pond Inlet | 1.210 |
| . | Arctic Bay | 640 |
| . | Cape Dorset | 1.130 |
| . | Kimmirut | 385 |
| . | Sanikiluaq | 705 |
| . | Arviat | 1.905 |
| . | Whale Cove | 335 |
| . | Rankin Inlet | 1.925 |
| . | Baker Lake | 1.545 |
| . | Chesterfield Inlet | 290 |
| . | Coral Harbour | 735 |
| . | Repulse Bay | 710 |
| . | Hall Beach | 625 |
| . | Igloolik | 1.440 |
| . | Kugaaruk | 630 |
| . | Taloyoak | 745 |
| . | Gjoa Haven | 990 |
| . | Cambridge Bay | 1.160 |
| . | Kugluktuk | 1.190 |
| . | Resolute Bay | 230 |
| . | Grise Fiord | 140 |
| Kuzeybatı Toprakları | . | 4.160 |
| Inuvialuit Settlement Region | . | 3.120 |
| . | Inuvik | 1.340 |
| . | Aklavik | 350 |
| . | Tuktoyaktuk | 705 |
| . | Paulatuk | 255 |
| . | Sachs Harbour | 120 |
| . | Ulukhaktok | 365 |
| . | Yellowknife | 640 |
| . | Hay River | 125 |
| Yukon | . | 255 |
| . | Whitehorse | 230 |
| Ontario | . | 2.040 |
| . | Ottawa-Gatineau | 725 |
| . | Toronto | 315 |
| Alberta | . | 1.605 |
| . | Calgary | 250 |
| . | Edmonton | 590 |
| Prens Edward Adası | . | 30 |
| Nova Scotia | . | 320 |
| . | Halifax | 150 |
| New Brunswick | . | 185 |
| Manitoba | . | 565 |
| . | Winnipeg | 280 |
| Saskatchewan | . | 220 |
| Britanya Kolumbiyası | . | 795 |
| . | Vancouver | 215 |
| . | Victoria | 135 |
Sosyal yaşam
İglulardan oluşmuş köy, Frobisher Bay yakınları, Baffin Adası, 1865
Dil ve Eğitim
Kanada İnuit hece yazısı
Din
Giyim Kuşam
Amautiq
Amautiq
Mutfak
Mors etini Igunaq (ᐃᒍᓇᖅ) yöntemiyle terbiye eden aileler, Şubat 1999
Igunaq (Inuktitut: ᐃᒍᓇᖅ) Yazın yakalanan mors gibi hayvanların avuç büyüklüğünde etleri toprağa gömülerek, sonbahar boyunca fermente olması sağlanır ve kış bitince eşilerek çıkartılır ve tüketime sunulur. Bir yılda tüketilen İgunaq'lar oldukça değerlidir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- "Inuktitut – The Language Of The Inuit (Nunavut)" (PDF). 10 Ekim 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2010.
- "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
- Petra Volaříková (2009), The Canadian Inuit – past and present
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.