İnsan

İnsan (Latince: Homo sapiens, lit. "bilen insan"), yeryüzünde en baskın türlerden biri haline gelmiş, oldukça zeki primatlardır. Bu tür, Hominina alt oymağının hayatta kalan tek üyeleridir—şempanzeler, goriller, ve orangutanlarla birlikte—ve Hominidae (büyük maymunlar veya hominidler) ailesinin bir parçasıdır. Homo sapiensler, 'dik duruşları, iki ayak üzerinde yürümeleri, ve ellerini en verimli kullanan kara hayvanları' olarak da tanımlanır. Diğer hayvanlara kıyasla yüksek el becerileri, ağır alet kullanımları, diğer türlere kıyasla daha açık uçlu ve karmaşık dil kullanımları, diğer primatlardan daha büyük ve karmaşık yapıya sahip beyinleri, ve son derece organize toplumsal ilişkileri ile Homo sapiensler, dünyanın gidişatını etkilemiş türlerin arasına ilk sıralara girmiştir.[3][4]

İnsan Yaşadığı dönem aralığı: 0,35-0 Ma Orta pleyistosen-Günümüz  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
Kuzey Tayland'daki Akha kabilesinden yetişkin bir eril insan (solda) ve dişi insan (sağda)
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 3.1)[1]
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Primates Alt takım: Haplorhini İnfra takım: Simiiformes Familya: Hominidae Alt familya: Homininae Oymak: Hominini Cins: Homo Tür: H. sapiens
İkili adlandırma
Homo sapiens (Linnaeus, 1758)
İnsan popülasyonun dünya üzerindeki dağılışı
Sinonimler
Tür sinonimleri[2] aethiopicus Bory de St. Vincent, 1825 americanus Bory de St. Vincent, 1825 arabicus Bory de St. Vincent, 1825 aurignacensis Klaatsch & Hauser, 1910 australasicus Bory de St. Vincent, 1825 cafer Bory de St. Vincent, 1825 capensis Broom, 1917 columbicus Bory de St. Vincent, 1825 cro-magnonensis Gregory, 1921 drennani Kleinschmidt, 1931 eurafricanus (Sergi, 1911) grimaldiensis Gregory, 1921 grimaldii Lapouge, 1906 hottentotus Bory de St. Vincent, 1825 hyperboreus Bory de St. Vincent, 1825 indicus Bory de St. Vincent, 1825 japeticus Bory de St. Vincent, 1825 melaninus Bory de St. Vincent, 1825 monstrosus Linnaeus, 1758 neptunianus Bory de St. Vincent, 1825 palestinus McCown & Keith, 1932 patagonus Bory de St. Vincent, 1825 priscus Lapouge, 1899 proto-aethiopicus Giuffrida-Ruggeri, 1915 scythicus Bory de St. Vincent, 1825 sinicus Bory de St. Vincent, 1825 spelaeus Lapouge, 1899 troglodytes Linnaeus, 1758 wadjakensis Dubois, 1921

Afrika'da bulunan 300 bin yıl yaşlarındaki insan fosilleri, ilk dönem Homo sapienslerin varlığına ispat niteliğinde olmuştur.[5] Bu Homo sapienslerin bir grup erken homininiden, ateşi kontrol edip, Avrasya'yı yeni işgal etmeye başladığı sıralarda evrildiği düşünülüyor. Ancak sonuç olarak İnsanlar, en az 100 bin–70 bin yıl önceden davranışsal modernitenin etkilerini sergilemeye başladılar.[6][7][8][9][10]

Dik duruşa, görece gelişmiş bir beyne, soyut düşünme yeteneğine, konuşma (dil kullanma) kabiliyetine sahiptir. Bu yetenekleri dünyadaki diğer türlerden farklı olarak kullanış amacı geniş araç gereç yapımına imkân sağlamıştır. Kendisinin farkında olması, rasyonelliği ve zekâsı[11][12][13] gibi yüksek seviyede düşünmesini sağlayan özellikler insanı "insan" yapan nitelikler olarak sayılmaktadır.[14][15]

İnsanın biyolojik soy ağacı

├─ Bitkiler
├─ Mantarlar
├─ Protistler
├─ Bakteriler
└─ Hayvanlar

├─ Omurgasızlar

└─ Omurgalılar

├─ Kuşlar

├─ Sürüngenler

├─ Balıklar

├─ Amfibiler

└─ Memeliler

├─ Etçiller

├─ Deniz memelileri

├─ Kemirgenler

├─ Yarasalar

├─ Böcekçiller

├─ Keseliler

└─ Primatlar

├─ Önmaymunlar

├─ Maymunlar

└─ İnsansılar

├─ Gibon

├─ Şempanze

├─ Goril

├─ Orangutan

└─ İnsan

İnsanın organik evrimi

İlk insansı varlık

İnsanlığın kökeni ile ilgili çalışmalar daha çok Homo cinsi etrafında yoğunlaşsa da sıklıkla Australopithecus gibi diğer hominid ve homininleri de kapsar. Fosil kayıtlarına göre anatomik olarak çağdaş insan tanımına uyan en eski fosiller yaklaşık 300.000 yıl öncesine aittir[16][17] ve Afrika'da bulunmuşlardır. Çağdaş tipte Homo sapiens altürünün ilk ırkı olan Cro-Magnon insanı ise zamanımızdan 50 bin yıl önce ortaya çıkmıştır. İnsanlığın evrimine dair kabul gören başlıca iki hipotez vardır. Bunlardan birincisi çağdaş insanın Afrika'da ortaya çıkıp dünyaya yayıldığını öne süren "tek orijin" hipotezi, diğeri farklı bölgelerde evrim geçirerek çağdaş insana dönüştüğünü öne süren "çoklu bölge" hipotezidir.

Çağdaş insanın ve diğer insansı maymunların ilk ortak atası kabul edilen iki ayak üzerinde doğrulabilen ve gözleri ileri bakan canlının bundan yaklaşık 6.5 milyon yıl önce Afrika'da ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. Bu canlının ağaçlardan inip ayakta durmaya başlamasının nedeninin iklim değişikliğine bağlı kuraklık, yiyecek kıtlığı ve göç zorunluluğu olabileceği düşünülmektedir. İnsanı oluşturmaya başlayan organik evrim bilimsel adı olan Antopogenesis zamanımızdan yaklaşık 3,5 milyon yıl önce başlamıştır. İnsan adını hak eden başlangıç noktası ise Homo cinsinin ortaya çıkması ile olmuştur.

Çağdaş insanın soyu tükenmemiş en yakın akrabaları sıradan şempanzeler (Pan troglodytes) ve bonobolardır (cüce şempanze, Pan paniscus). Bu iki şempanze türü ve insanoğlu yaklaşık 6.5 milyon yıldır farklı bir evrim çizgisi izlemelerine rağmen tamamlanmış gen haritalarına göre aralarındaki yakınlık fare ile sıçan arasındaki yakınlıktan on kat daha fazla, akraba olmayan iki insan arasındaki yakınlıktan sadece 10 kat daha azdır. Bu iki şempanze türü ve insanın DNA'sının %98.4'ü tamamen aynıdır.[18][19][20][21]

Homo erectus

Bundan yaklaşık 1.8 milyon yıl önce dik duran Homo erectus türü ortaya çıkmıştır. Bir bataklığa yüzüstü düşmüş halde bulunan Turkana boy ismi verilen Homo erectus iskeleti, günümüze kadar neredeyse tam olarak ulaştığı için Homo erectuslara dair birçok bilgiye ulaşılmasını sağlamıştır. Bulgular Homo erectus'un oldukça iri olduğunu, avcılıkla veya leş yiyicilikle geçindiğini göstermektedir.

Homo neanderthalensis

Homo sapiens ile bundan yaklaşık 250-300 bin yıl önce ortaya çıkan Neandertalin uzunca bir süre dünya üzerinde birlikte bulunduğu ve bu iki türün birbirleriyle karşılaştığına dair arkeolojik kanıtlar mevcuttur. Kimi görüşler de, bu iki türün birbirinin farklı olduğunu fark etmeden birlikte üremiş olabileceğini, dolayısıyla da günümüz insanının kökeninde Neandertaller'in de olduğunu iddia etmektedir. Nitekim Asya'da bulunan bir fosilin Neandertal ve Homo sapiens türlerinin çiftleşmesinden meydana geldiği anlaşılmıştır. Neandertalın kemik-iskelet yapısı günümüz insanından oldukça farklıdır. Neandertal insanının çene kemiğindeki mandibular kemik kanalının tipik yapısı ayırt edici bir temel özelliktir. Neandertalın soyunun nasıl tükendiği kesin olarak bilinmemektedir. Bazı teorilere göre daha zeki ve daha yetenekli olan Homo sapiens tarafından yok edilmişlerdir.

Günümüze ulaşmış birçok Neandertal fosili bulunmuştur. Bu nedenle hakkında en fazla bilgiye ulaşılmış hominid türüdür. Neandertallerin soyu yaklaşık 30.000 yıl önce tükenmiştir. Ancak küçük bir kısmının çok daha uzun süre yeryüzünde kalmış olabileceği düşünülmektedir. Belki de dünyanın her yerinde binlerce yıldır karşılaşılan koca ayak vb. folklorik öykülerin kökeninde bu hantal ve tüylü hominid vardır.

Neandertaller fosillerinde yapılan çalışmalar parmaklarının kalın ve hantal olduğunu göstermektedir. Bu çağdaş insan kadar ince el işleri yapamadığının kanıtıdır. Neandertaller toplu halde yaşamış sosyal yaratıklardır. Sakat kalanlara bakmış, ölülerini gömmüşlerdir. Çok fazla fosil bulunmasının nedeni ölülerini gömmüş olmalarıdır.

İnsan davranışları

Cinsellik

Erkek cinselliği ve kadın cinselliği iki alt alan olmak üzere cinsel davranışı konu alan cinsel yönelim, cinsel kimlik, cinsel sapkınlıklar, cinsel suçlar, cinsel organları, cinsel ilişkiyi, ruhsal-cinsel gelişim (psikoseksüel gelişim) evrelerini, cinsel yolla bulaşan hastalıkları içeren bir şemsiye kavramdır.

Pornografi

Pornografi cinsel anlamda tahrik etme amacıyla insan vücudunu veya cinselliğin mahremini yansıtmaktır.

Maymun ve insansı maymunların da pornografiye insana benzer tepkiler verdiği ortaya çıkmıştır.[22]

Suç

Genel olarak "yasaklanan" veya "cezalandırılan" davranışlara denir.

Kültür

Bir grubun, bir topluluğun ve bir toplumun oluşturduğu ayırt edici değerleri, normları ve maddi mallarıdır. Kültür, insanın toplumsal birliğinin en ayırıcı özelliklerinden birisidir. Kültür birikimli ilerlemekle birlikte, çok yavaş bir değişim geçirir. Gelenek, örf ve adetler her an görebileceğimiz yapılardır. İnsanın davranış kodlarını veya davranış örüntülerini oluşturur.

İnsanlar, dünyayı anlamak ve denetlemek için bilim ve teknolojiyi geliştirdiler. İnanç, efsane, gelenek, değer ve toplumsal kurallar insanın hayatında önemli bir etken olan kültürü oluştururlar.

İnsan vücudu

İnsan vücudu

İnsan vücudun bileşenleri (60 kg lık örnek üzerinden)[23]

Madde	Ağırlık	Atom % oranı
Oksijen	38.8 kg	% 65
Karbon	10.9 kg	% 18
Hidrojen	6.0 kg	% 9.5
Nitrojen	1.9 kg	% 3.3
Diğer	2.4 kg	% 4.3

İnsan, alet kullanabilmesini sağlayan, kolların serbest olduğu dik bir vücuda sahiptir. Beyni soyut düşünme, anlam verme, konuşma ve kendini gözleyebilme yeteneklerine sahiptir.

Alet kullanabilmesi ve zihninin özellikleriyle insan diğer canlılardan ayrılır. Doğayı anlayabilir, denetimi altına alabilir ve kendi amaçları doğrultusunda doğanın güçlerini kullanabilir.

Irklar

İnsanın gelişim evreleri

Bebeklik | Çocukluk | Ergenlik | Yetişkinlik | Yaşlılık

• Bebeklik (0-3 yaş)
• Çocukluk (3-12 yaş)
• Ergenlik (12-21 yaş)
• Yetişkinlik (21-65 yaş)
• Yaşlılık (65 yaş ve üzeri)

İnsan psikolojisi

İnsan zihninin temel özelliği bilinçtir. Bilinç ile birlikte, kendini gözleyebilme, zamanı algılayabilme ve özgür irade insanda bulunan özel niteliklerdir. Psikoloji bilimsel bakış açısı ile insan zihnini incelerken, dinler değer yargıları ile insanı inceler. Yapılan davranışın iyi veya kötü olması ile ilgilenir.

Akıl

İnsan aklının temeli bilinçtir. Bu bilinç insanın kendisi ve çevresi ile ilişkisini düzenlemesini sağlar. İnsanı diğer canlılardan ayıran temel özellik olarak bilinci kabul edebiliriz. İnsan ayrıca özgür iradeye ve zaman bilincine de sahiptir.

İnsanın gelişmiş özellikleri

Dil

Dil veya lisan, insanların düşündüklerini ve hissettiklerini bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşmadır. Konuşma ve yazma biçimleri olarak da adlandırılabilir.

Din

Arapça kökenli bir sözcük olan din sözcüğü, köken itibarıyla "yol, hüküm, ödül" gibi anlamlara sahip olup genellikle doğaüstü, kutsal ve ahlaki ögeler taşıyan, çeşitli ayin, uygulama, değer ve kurumlara sahip inançlar bütününe verilen isimdir. Zaman zaman inanç sözcüğünün yerine kullanıldığı gibi, bazen de inanç sözcüğü din sözcüğünün yerinde kullanılır. Dinler tarihine bakıldığında, birçok farklı kültür, topluluk ve bireyde din kavramının farklı biçimlere sahip olduğu görülür.

İnsanoğlu çok eski çağlardan beri doğaüstü olana ilgi göstermiş, kendini tüm insan ırkı içerisinde yalnız hissetmiş ve bir tanrıya veya tanrılara sığınma ihtiyacı duymuştur.

İnsan bir varlık arayışı içerisindedir. Bu arayış geçmişten günümüze değin gelmektedir. Bu arayış neticesinde varlıklarını anlamlandıracak çeşitli somut ve soyut olgulardan yararlanarak birçok inanç sistemi geliştirmişler veya kabul etmişlerdir. Bunlar arasında metaya, canlıya, doğaya veya 5 duyu ile tespit edilemeyip akıl ve hissiyat ile buldukları bir tanrının veya pek çok tanrının varlığına inanmaları en temel olanıdır.

İnsanların pek çoğu ölümden korkmaktadır. Birçok dinin temasında varlığın bir şekilde biçim veya boyut değiştirerek devam edeceği inancı vardır. Hiçbir dine inanmayan veya bir tanrının varlığını kabul etmeyen bireylerin bir kısmı bile insana ait tözün bir şekilde enerji olarak devam edeceği düşüncesine sahiptir. Bu düşünce, öldükten sonra hiçliğe karışılacağı düşüncesinin insanlara verdiği psikolojik rahatsızlıktan ötürü bulunur. Bu da insanın varlık arayışının bir başka yönüdür ve dine yönelten bir özelliğidir.

Yaratılış miti

Birçok dinde insanın yüce bir varlık tarafından bugünkü halinde yaratıldığı inancı mevcuttur. İbrahimî dinlerde insan ırkının, ilk insan olduğuna inanılan Âdem ve onun eşi Havva'dan türediğine inanılır. Bu inanç herhangi bir antropolojik temele dayanmadığından, bilim çevrelerince dikkate alınmaz.

Toplum

İnsanlar, gelişmiş sosyal yapılar kurmuşlardır. Bu yapılar duruma göre aynı amaca yönelik birlik veya rakip olabilirler. Aile en temel sosyal yapı sayılabilir. Güvenlik ve adalet için devletler kurmuşlardır. Aynı dili konuşanlar milletleri oluşturmuşlardır.

Dipnotlar

1. Global Mammal Assessment Team (2008). "Homo sapiens". The IUCN Red List of Threatened Species. 2008: e.T136584A4313662. doi:10.2305/IUCN.UK.2008.RLTS.T136584A4313662.en. 7 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2020.
3. Goodman M, Tagle D, Fitch D, Bailey W, Czelusniak J, Koop B, Benson P, Slightom J (1990). "Primate evolution at the DNA level and a classification of hominoids". J Mol Evol. 30 (3): 260-66. Bibcode:1990JMolE..30..260G. doi:10.1007/BF02099995. PMID 2109087.
4. "Hominidae Classification". Animal Diversity Web @ UMich. 5 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2006.
5. Scerri, Eleanor M. L.; Thomas, Mark G.; Manica, Andrea; Gunz, Philipp; Stock, Jay T.; Stringer, Chris; Grove, Matt; Groucutt, Huw S.; Timmermann, Axel; Rightmire, G. Philip; d’Errico, Francesco (1 Ağustos 2018). "Did Our Species Evolve in Subdivided Populations across Africa, and Why Does It Matter?". Trends in Ecology & Evolution (İngilizce). 33 (8): 582-594. doi:10.1016/j.tree.2018.05.005. ISSN 0169-5347. PMC 6092560 $2. PMID 30007846.
6. Henshilwood, C. S.; d'Errico, F.; Yates, R.; Jacobs, Z.; Tribolo, C.; Duller, G. A. T.; Mercier, N.; Sealy, J. C.; Valladas, H.; Watts, I.; Wintle, A. G. (2002). "Emergence of modern human behavior: Middle Stone Age engravings from South Africa". Science. 295 (5558): 1278-1280. Bibcode:2002Sci...295.1278H. doi:10.1126/science.1067575. PMID 11786608.
7. Backwell L, d'Errico F, Wadley L (2008). "Middle Stone Age bone tools from the Howiesons Poort layers, Sibudu Cave, South Africa". Journal of Archaeological Science. 35 (6): 1566-1580. doi:10.1016/j.jas.2007.11.006.
8. McBrearty, Sally; Brooks, Allison (2000). "The revolution that wasn't: a new interpretation of the origin of modern human behavior". Journal of Human Evolution. 39 (5): 453-563. doi:10.1006/jhev.2000.0435. PMID 11102266.
9. Henshilwood, Christopher; Marean, Curtis (2003). "The Origin of Modern Human Behavior: Critique of the Models and Their Test Implications". Current Anthropology. 44 (5): 627-651. doi:10.1086/377665. PMID 14971366.
10. Brown, Kyle S.; Marean, Curtis W.; Herries, Andy I.R.; Jacobs, Zenobia; Tribolo, Chantal; Braun, David; Roberts, David L.; Meyer, Michael C.; Bernatchez, J. (14 Ağustos 2009), "Fire as an Engineering Tool of Early Modern Humans", Science, 325 (5942), ss. 859-862, Bibcode:2009Sci...325..859B, doi:10.1126/science.1175028, PMID 19679810
11. Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues By Alasdair MacIntyre pp. 60, "But this [language] is insufficient for human rationality, What is needed in addition is the ability to construct sentences that contain as constituents either the sentences use to express the judgment about which the agent is reflecting, or references to those sentences."
12. John McDowell, Mind and World, 1994. p.115, Harvard University Press, (quoted in Dependent Rational Animals, by Alasdair MacIntyre): "In mere animals, sentience is in the service of a mode of life that is structured exclusively by immediate biological imperatives" [..] "merely animal life is shaped by goals whose control of the animal's behavior at a given moment is an immediate outcome of biological forces"
13. The Really Hard Problem:Meaning in a Material World, Owen Flanagan, MIT Press
14. Dependent Rational Animals: Why Human Beings Need the Virtues By Alasdair MacIntyre pp. 60, "Those who have wanted to draw a single sharp line between human and nonhuman animals have commonly laid emphasis upon the presence or absence of language as such, the ability to use and to respond to strings of syntactically ordered and semantically significant expressions whose utterance constitutes speech acts. But this is insufficient for human rationality. What is needed in addition.."
15. Nature vs. Nurture: The Miracle of Language 18 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., by Malia Knezek. "What about the fact that other animals do not have similar language capabilities? [..] This obviously involves some innate difference between humans and other animals.. [..] ..other animals do not use any other form of language (i.e. sign language) even though they have the physiological capabilities." citing, Andy Clark. Being There: Putting Brain, Body, and World Together Again. The MIT Press, 1997. 208-209).
16. https://arkeofili.com/fasta-bulunan-300-000-yillik-homo-sapiensten-ogrendigimiz-7-bilgi/
17. https://evrimagaci.org/insan-evrimine-dair-son-10-yilin-en-onemli-10-kesfi-8151
18. Frans de Waal, Bonobo. Berkeley: University of California Press, 1997. ISBN 0-520-20535-9 18 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
19. Britten RJ (2002). "Divergence between samples of chimpanzee and human DNA sequences is 5%, counting indels". Proc Natl Acad Sci U S A. 99 (21). ss. 13633-5. PMID 12368483. 4 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2010.
20. Wildman D, Uddin M, Liu G, Grossman L, Goodman M (2003). "Implications of natural selection in shaping 99.4% nonsynonymous DNA identity between humans and chimpanzees: enlarging genus Homo". Proc Natl Acad Sci U S A. 100 (12). ss. 7181-8. PMID 12766228. 15 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2010.
21. Ruvolo M (1997). "Molecular phylogeny of the hominoids: inferences from multiple independent DNA sequence data sets". Mol Biol Evol. 14 (3). ss. 248-65. PMID 9066793. 13 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2010.
22. "Faye Flam, The Philadelphia Inquirer (26 Kasım 2007)". 19 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2008.
23. Page 3 26 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. in Chemical storylines. Author: George Burton. Edition 2, illustrated. Publisher: Heinemann, 2000. ISBN 0-435-63119-5, 9780435631192. Length: 312 pages