Achelousaurus

Achelousaurus (Yunanca: Ἀχελῷος Achelous ‘Yunan nehir tanrısı’, sauros ‘kertenkele’), Achelousaurus’un Geç Kretase devrinde, Kuzey Amerika’da yaşadığı sanılmaktadır. Papağan benzeri gagası, burnu ile gözlerinin üzerinde kemikli çıkıntılar ve uzun yakasının sonunda iki boynuzu olan, dörtayaklı bir otoburdur. 6 metrelik uzunluğuyla, orta boyda bir ceratops dinozordur.

Achelousaurus
Bilimsel sınıflandırma
Üst âlem: Eukaryota Âlem: Animalia Şube: Chordata Alt şube: Vertebrata İnfa şube: Gnathostomata Üst sınıf: Tetrapoda Sınıf: Reptilia Üst takım: Dinosauria Takım: Ornithischia Alt takım: Marginocephalia Üst familya: Ceratopsia Familya: Ceratopsidae Alt familya: Centrosaurinae Tür: Achelousaurus Sampson, 1995
İkili adlandırma
Achelosaurus horneri Sampson, 1995

Achelousaurus'un ilk fosilleri 1987'de Montana'da Jack Horner liderliğindeki bir ekip tarafından toplandı ve 1989'da daha fazla buluntu yapıldı. 1994'te Achelousaurus horneri, Scott D. Sampson tarafından tanımlandı ve adlandırıldı; genel ad, Yunan tanrısı Achelous'a atıfta bulunulduğunda "Achelous kertenkele" anlamına gelir ve özel ad Horner'e atıfta bulunur.1995 yılında, Scott Sampson tarafından adlandırılmıştır. Özel isim, Montana’daki dinozor keşifleriyle tanınan önemli bir Amerikalı paleontolog olan, Jack Horner’in onuruna verilmiştir. Bilinen üç kafatasında da, diğer ceratops dinozorlarda boynuzların olduğu yerlerde, kemikli çıkıntılar vardır.

Büyük bir centrosaurin olan Achelousaurus, yaklaşık 6 m (20 ft) uzunluğunda ve yaklaşık 3 t (3.3 kısa ton) ağırlığında idi. Bir ceratopsian olarak, dört ayak üzerinde yürüdü, kısa bir kuyruğu ve kancalı gagalı büyük bir kafası vardı. Kafatasının arkasında, dışa doğru kıvrılan bir çift uzun sivri olan kemikli bir boyun fırfırına sahipti. Yetişkin Achelousaurus, diğer centrosaurinlerin genellikle aynı pozisyonlarda boynuzları olduğu gözlerin üzerinde ve burnun üzerinde kaba çıkıntılara (yuvarlak çıkıntılar) sahipti. Bu patronlar kalın bir keratin tabakasıyla kaplıydı, ancak hayattaki kesin şekilleri belirsiz. Bazı araştırmacılar, patronların dövüşlerde, hayvanların birbirlerinin kafasını kırdığı ve teşhir için kullanıldığını varsayıyor.

Holotip birey MOR 485'in kısmen tamir edilmiş kafatası. Museum of Rockies, Montana

İlk bilgiler, Achelousaurus’un, Einosaurus(Achelousaurus gibi yakasının sonunda iki boynuz vardır) gibi değişik boynuzlara sahip ceratopslar ile boynuzsuz Pachyrhinosaurus arasında geçiş formu özelliği gösterdiğini işaret etmişti. Aynı soy çizgisinden olup olmadıkları belirsiz olsa da, bulunan bu üç örnek te, Ceratopsidae familyası ve Centrosaurinae altfamilyası içinde, Pachyrhinosaurini oymağına en azından yakın görünmektedir; çoğunlukla da birleştirilir(Sampson, 1995; Dodson et al., 2004).

Achelousaurus, Montana’nın Campanian (Geç Kretase devrinde bir evre) formasyonlarından bilinir (83-74 milyon yıl önce). Achelousaurus, bu formasyonun en üst bölümünde bulundu; bu yüzden, bu devrin sonlarına doğru yaşadığı tahmin ediliyor. Bu formasyonda bulunan diğer dinozorlar; Daspletosaurus, Bambiraptor, Euoplocephalus, Maiasaura ve Einiosaurus’ tur.

Achelousaurus’ un bilinen üç kafatası da Bozeman’daki Rockies Müzesi’nde bulunmaktadır. Yetişkin bir Achelousaurus’ un kafası (yakasındaki boynuzlar dahil) 1.6 m kadardır.

Keşif Tarihi

Bilinen tüm Achelousaurus örnekleri, hala örnekleri barındıran Rockies Müzesi tarafından yürütülen kazılar sırasında Montana, Glacier County'deki İki Tıp Formasyonundan ele geçirildi. Keşifler tesadüfi olaylar zinciriyle ortaya çıktı. 1985 baharında, paleontolog John "Jack" R. Horner, Maiasaura Yumurta Dağı yuvalama kolonisini altı yıl boyunca çalıştığı Willow Creek bölgesinden artık yararlanamayacağı konusunda bilgilendirildi. Zaten yeni bir saha sezonu için kapsamlı düzenlemeler yaptıktan sonra, aniden alternatif bir site aramaya zorlandı.Horner, 1928'de Landslide Butte'de dinozor yumurtalarının keşfedildiğini bildiren, ancak bunlar hakkında hiçbir zaman yayınlanmayan Charles Whitney Gilmore'un saha günlüklerine her zaman ilgi duymuştu. Bu bölgede Gilmore, George Fryer Sternberg'i boynuzlu dinozorlar Brachyceratops ve Styracosaurus ovatus'un iskeletlerini kazmak için kullandı. O yaz Horner, Blackfeet Indian Reservation'ın bir parçası olan Landslide Butte üzerinde fosil aramak için Blackfeet Indian Tribal Council'den izin aldı; 1920'lerden beri oradaki ilk paleontolojik araştırmaydı. Ağustos 1985'te Horner'ın ortağı Bob Makela, çiftçi Ricky Reagan'ın arazisinde Dinosaur Ridge Ocağı olarak adlandırılan ve boynuzlu dinozor fosilleri içeren zengin bir fosil alanı keşfetti. 20 Haziran 1986'da Horner ve Makela, Blackfeet Indian Reservation'a geri döndüler ve Dinosaur Ridge Quarry'de yumurtaların yanı sıra daha sonra Einiosaurus olarak adlandırılan boynuzlu bir dinozorun bir düzineden fazla iskeletini de içerdiği kanıtlanan çalışmalara devam ettiler. Ağustos 1986'da, yakın bir yerde - Milk River'ın doğusundaki Gloria Sundquist arazisindeki Kanyon Kemik Yatağı - Horner'ın ekibi başka bir Einiosaurus kemik yatağı keşfetti. Bu vesileyle yapılan keşiflerin bir kısmı, daha sonra 2010 yılında Styracosaurus ovatus'a verilen cins adı olan Rubeosaurus'a atıfta bulunulacak olan ek boynuzlu dinozor kafatası örneği olan MOR 492 örneğiydi.

Sınıflandırma

1995'te Sampson, Achelousaurus'u Ceratopsidae'ye, daha doğrusu Centrosaurinae'ye resmen yerleştirdi. Tüm analizlerde, Einiosaurus ve Achelousaurus, Pachyrhinosaurini sınıfının bir parçasıdır. Tanımı gereği Achelousaurus, Pachyrhinosaurus ile birleştiği Pachyrostra sınıfının (veya "kalın burunlu") bir üyesidir. 2010 yılında Gregory S. Paul, A. horneri'yi Centrosaurus cinsine C. horneri olarak atadı. Bu, diğer araştırmacılar arasında kabul görmedi ve sonraki taksonomik değerlendirmelerde Achelousaurus genel adını her zaman korudu.

Kaynakça

Bu makalenin çoğu Wikipedia'nın aynı başlıklı İngilizce makalesinden15 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. alınmadır. İngilizce makalenin gösterdiği kaynaklar aşağıdadır.

• Dodson, P., Forster, C.A., & Sampson, S.D. 2004. Ceratopsidae. In Weishampel, D.B., Dodson, P. & Osmolska, H. (Eds.) The Dinosauria (2nd Edition). Berkeley: University of California Press. Pp. 494–513.
• Horner, J.R., Varricchio, D.J. & Goodwin, M.B. 1992. Marine transgressions and the evolution of Cretaceous dinosaurs. Nature 358: 59-61.
• Sampson, S.D. 1995. Two new horned dinosaurs from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana; with a phylogenetic analysis of the Centrosaurinae (Ornithischia: Ceratopsidae). Journal of Vertebrate Paleontology 15(4): 743-760.
• Sampson, S.D. (1995). "Two new horned dinosaurs from the Upper Cretaceous Two Medicine Formation of Montana; with a phylogenetic analysis of the Centrosaurinae (Ornithischia: Ceratopsidae)". Journal of Vertebrate Paleontology.(4): 743–760. doi:10.1080/02724634.1995.10011259.
• Paul, G.S. (2010). The Princeton Field Guide to Dinosaurs. Princeton University Press. pp. 249, 257, 263. ISBN 978-0-691-13720-9.
• Fiorillo, A.R.; Tykoski, R.S. (2012). "A new Maastrichtian species of the centrosaurine ceratopsid Pachyrhinosaurus from the North slope of Alaska". Acta Palaeontologica Polonica. 57 (3): 561–573. doi:10.4202/app.2011.0033.
• McDonald & Farke 2011, p. 9.
• Farke, A.A.; Ryan, M.J.; Barrett, P.M.; Tanke, D.H.; Braman, D.R.; Loewen, M.A.; Graham, M.R. (2011). "A new centrosaurine from the Late Cretaceous of Alberta, Canada, and the evolution of parietal ornamentation in horned dinosaurs". Acta Palaeontologica Polonica. 56 (4): 691–702. doi:10.4202/app.2010.0121.
• Ryan, M.J.; Holmes, R.; Mallon, J.; Loewen, M.; Evans, D.C. (2017). "A basal ceratopsid (Centrosaurinae: Nasutoceratopsini) from the Oldman Formation (Campanian) of Alberta, Canada". Canadian Journal of Earth Sciences. 54 (1): 1–14. Bibcode:2017CaJES..54....1R. doi:10.1139/cjes-2016-0110.
• Horner & Dobb 1997, pp. 53–75.
• Horner, J. R.; Gorman, J. (1988). Digging Dinosaurs: The Search that Unraveled the Mystery of Baby Dinosaurs. New York: Workman Publishing Co. p. 210. ISBN 978-0-06-097314-8.
• Horner & Dobb 1997, pp. 60–61.
• Gilmore, C.W. (1930). "On dinosaurian reptiles from the Two Medicine of Montana". Proceedings of the United States National Museum. 16. 77 (2839): 1–39. doi:10.5479/si.00963801.77-2839.1.
• Horner & Dobb 1997, p. 64.
• Horner & Dobb 1997, pp. 65–66.

Dış bağlantılar

• Achelousaurus at Dinodata12 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.