Aiyy İnancı

Aiyy İnancı (Yakutça): Айыы итэҔэлэ, latin: Aiyy Iteghele) bir neo-tengrist [Yakut] dini organizasyondur ve 2015 yılında Yakutsk,Yakutistan, Rusya'da kurulmuştur.[1] Bu organizasyonun temeli olan Kut-Siur (Yakut: Кут-сүр — Kalp-Ruh-Zihin) 1990 yılında gene Yakutsk'da kurulmuştur.[2][3]

Aiyy İnancı (Айыы итэҔэлэ)
Kuruluş	2015 Yakutsk, Yakutistan, Rusya
Kurucu	Lazar Afanasyev (Téris)
Tür	Dini Organizasyon
Amaç	Öğretici, Filantropik, Dini ve Ruhsal Çalışmalar
Merkez	Yakutsk, Saka Cumhuriyeti
Hizmet bölgesi	Saka Cumhuriyeti (Yakutistan)
Filozof	Lazar Afanasyev (Téris)
Ana kurum	Tengrizm

Kurucusu olan Lazar Afanasyev, PhD (Rusça: Лазарь Андреевич Афанасьев) takma ad olarak etnik bir isim olan Téris yani Sovyet döneminde Şamanizm'i okuyan ve üzerine çalışan anlamına gelen bu ismi kullanır. Öğretileri eski Türk inancı olan Tengrizm'in monoteistik bir biçimde modernize edilmiş halidir ve içeriğini "Aiyy Öğretileri" kitabında anlatır.[4]

Aiyy (Tangra) gökyüzünün 9. katındaki Yüce Yaratıcı Tanrıdır. Yakut Panteonu'nun diğer 63 ilahi Tanrısı Aiyy'nin dışavurumudur. Yakut Paganizmi'nde Beyaz-Şamanlar Aiyy'ye kulluk eder ve Siyah-Şaman olmaları yasaktır. Bu inanca göre insan 3 temel ruhtan oluşur (Kut) : toprak ruhu, hava ruhu ve anne ruhu, bu ruh Aiyy'den insana bahşedilir.[5] Bu öğretilerin kaynağı Lazar Afanasyev'e sorulduğunda "Eski Beyaz Ruh" dan öğrendiğini söyler.[6]

Bu inancın ana görevlileri Filozoflar ve kabile reisleridir. Köylerde Aiyy evleri ve yurtları bulunmaktadır ve içlerinde yaygın ibadetler ve fermente Kısrak (Dişi At) sütü ile kansız kurban ibadetleri yapılır. Bu öğretiler ve çalışmalar ülke genelinde okullarda ulusal kültür ve değerlerin öğretilmesine yol açtı.[3][7]

İbadethane : Arınma evi (kuruluş 2002) Yakutsk, Rusya, otoriteler tarafından kapatıldı.

Başlangıçtan itibaren bu organizasyon Yakut ulusal hareketi "Yakutların Geleceği" ile yakından işbirliği içerisindeydi. Birlikte 1990'ların başından beri bir ibadethane olan "Arınma Evi"nin inşaası için verilmesi gereken izni almak için çalışmaktadırlar. 1999 yılında Yakutistan Cumhuriyeti otoriteleri tarafından verilen izin ile 3 koca yurt şeklindeki tahta, cam ve metalden oluşan bu ibadethane inşaasına başlanmış ve 2002 yılında açılmıştı.[8] Ancak 2001 yılında başlayan otoritelerin Ortodoks yanlısı politikaları nedeniyle bu tarz geleneksel dini kuruluşların temsilcileri durduruldu ve dini toplantılar yasaklandı. Bu dönemde "Arınma Evi"de kuruluşun elinden alınarak şehre devredildi ve bir kültür binasına dönüştürüldü. Dini ve politik aktivistler bu ve bunun gibi dini yerleri (3 Huş Ağacı Ulusal Parkı ve Yakutsk Pagan okulu gibi) geri almaya çalışmakta.[9] Otoriteler şehirde belli bir düzeyde bu dini organizasyonları engellemeye çalıştıysa da köylerde engelleyemediler ve çoğu köyde ibadet için yurtlar ve benzeri oluşumlar hâlâ ayaktadır.[10]

Kaynakça

Özel

1. Popov 2016.
2. Vorontsova & Filatov 2006, ss. 134, 142–44.
3. Balzer 2005, s. 62.
4. Vorontsova & Filatov 2006, ss. 134, 142.
5. Balzer 2005, p. 61; Vorontsova 2006, p. 142; Tomski 2014, pp. 3–109; Popov 2016.
6. Balzer 2005, ss. 62–63.
7. Vorontsova & Filatov 2006, s. 142.
8. Balzer 2005, ss. 58–59.
9. Vorontsova & Filatov 2006, s. 149.
10. Vorontsova & Filatov 2006, s. 147.

Genel

• Balzer, Marjorie Mandelstam (2005). "Whose Steeple is Higher? Religious Competition in Siberia" (PDF). Religion, State & Society (İngilizce). 33 (1): 57-69. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
• Popov, Igor (2016). "Тюрко-монгольские религии (тенгрианство)" [Turko-Mongolic Religions (Tengrism)]. Справочник всех религиозных течений и объединений в России [The Reference Book on All Religious Branches and Communities in Russia] (Rusça). 22 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2019.
• Tomski, Grigori (2014). "Якутский тангризм: Схема Тэриса = Tangrisme sakha: Schéma de Teris" [Yakut Tangrism: Scheme by Teris]. Concorde (Rusça ve Fransızca) (3): 3-109. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
• Vorontsova, L.; Filatov, S. (2006). "Язычество в Республике Саха (Якутия) (учение Айы, тенгрианство, "Кут-Сюр")" [Paganism in Sakha Republic (Yakutia) (Aiyy Teaching, Tengrism, "Kut-Siur")]. Bourdeaux, Michael; Filatov, Sergey (Edl.). Современная религиозная жизнь России. Опыт систематического описания [Contemporary Religious Life of Russia. Systematic description experience] (Rusça). 4. Москва: Keston Institute; Логос. ss. 134-50. ISBN 5-98704-057-4.

Konuyla ilgili yayınlar

• Afanasyev, L. A. (Teris) (1993). Айыы уорэҔэ [Teachings of Aiyy] (Yakutça). Якутск: Министерство культуры Республики Саха (Якутия).
• Afanasyev, L. A. (Teris) (2002). Айыы суола [The road of Aiyy] (Yakutça). Якутск: Бичик.